René Stockman over euthanasie

René Stockman (60) is generaal-overste van de Broeders van Liefde. Maar op zijn naamkaartje staat Superior Brothers of Charity, en dat is dichter bij de waarheid: zijn congregatie is een multinational, een wereldwijd vertakt concern met zeshonderd geestelijken en meer dan twintigduizend medewerkers.

Stockman is net ingevlogen vanuit India, morgen vertrekt hij alweer naar China. De CEO van één van Gods grootste filialen op aarde is, zoals het hoort, overal en nergens tegelijk.

In het Gentse hoofdkwartier doet de rijzige broeder wat hij altijd doet als hij aan een langer gesprek begint: hij zet een kleine klok voor zich op tafel. Hij kan niet anders, zegt hij. Zijn agenda puilt uit van de internationale afspraken. Alleen, als Stockman over euthanasie spreekt, neemt een passionele gloed het van hem over, en verliest hij de tijd uit het oog. Een hartig, twee uur durend gesprek met ‘de profeet van het lijden’.

HUMO Meneer Stockman, de wet op euthanasie is nu tien jaar in voege. Hoe kijkt u daarop terug?

René Stockman «Met gemengde gevoelens. Principieel ben ik gekant tegen euthanasie, dus ook tegen de wet die euthanasie mogelijk maakt. Ik vraag me af of de wet correct wordt toegepast. Is er geen verschuiving aan de gang naar grotere willekeur en minder zorgvuldigheid? De registratie van euthanasie is maar het topje van de werkelijkheid: veel gevallen worden niet gemeld.»

HUMO Tien jaar geleden rees vanuit christelijke hoek scherp verzet tegen de wet. Hebben de bisschoppen en politici hun stem luid genoeg laten klinken?

Stockman «De verklaring van de bisschoppen kwam te laat en was niet duidelijk genoeg. Veel mensen zaten nog met vragen. Wij hadden met specialisten onze visie moeten onderbouwen. De bisschoppen hebben daarna weinig met hun verklaring gedaan, het was alsof hun taak erop zat. Ook christelijke politici hebben zich te laks opgesteld: ze hebben de zaak laten passeren.

»Intussen stel ik vast dat almaar meer gelovigen euthanasie aanvaarden. Iemand die nu nog tegen is, is zogezegd ‘onbarmhartig’. Dat heeft men mij ook al verweten, en dat heeft mij diep geraakt. Ik verzet mij tegen euthanasie omdat het leven heilig en onaantastbaar is. Als iemand mij om euthanasie vraagt, zal ik die persoon uiterst begripvol tegemoet treden. Ik zal ook alles doen om zijn lijden te verzachten, in de hoop dat de verzachting de vraag om euthanasie zal doen verdwijnen.»

HUMO Voor u is een vraag om euthanasie een symptoom?

Stockman «Een vraag om verlost te worden van de ondraaglijke pijn waaraan je lijdt en de uitzichtloosheid waarin je verkeert. Een vraag om hulp. Maar nu wordt het vertaald als een vraag om te sterven. Dat is een grote fout.»

HUMO Bestaat euthanasie in de psychiatrische instellingen van de Broeders van Liefde?

Stockman «We stellen alles in het werk om de nood van onze patiënten te lenigen, als ze om euthanasie vragen. Nogmaals, wij zien het als een vraag om hulp. Maar als ze uiteindelijk toch voor euthanasie kiezen, verwijzen wij hen door. Vanuit onze overtuiging kunnen wij geen actieve euthanasie plegen.

»Als iemand zichzelf wil doden, gaan we ook niet helpen. We stellen net alles in het werk om het te voorkomen.»

HUMO Vindt u dat de voorwaarden die in de wet zijn opgenomen, uitzichtloos fysiek of psychisch lijden, nooit vervuld zijn?

Stockman «Mijn vraag is: gaat men tot het uiterste om het lijden, dat uitzichtloos lijkt, te verzachten?»

HUMO ‘Nee,’ zegt u.

Stockman «Inderdaad.»

HUMO Op grond van welke ervaring spreekt u?

Stockman «Het gaat om een visie op het leven. Wij hebben geen absoluut recht om te bepalen of wij al dan niet willen leven. Vandaag hebben wij de mond vol van zelfbeschikkingsrecht, vrijheid en autonomie. Ben ik ook allemaal voor. Maar: dat zijn geen absolute waarden. Het leven heeft een intrinsieke waarde, dat ons zelfbeschikkingsrecht overstijgt. Je hoeft niet gelovig te zijn om een absolute waarde aan het leven te hechten.

»Ik zeg altijd: wij zijn geen eigenaars van ons leven, wij zijn beheerders. (Wijst naar de koffietafel voor ons) Een eigenaar mag brandhout maken van deze tafel, een beheerder niet.»

HUMO Als ik toch brandhout van de tafel maak, bega ik dan een misdrijf?

Stockman «In mijn concept is het een misdrijf tegen het leven.

»Wat ook altijd aan bod komt: de kwaliteit van het leven, die door ondraaglijk lijden wordt ondermijnd. Kwaliteit is een zeer delicaat begrip. Hoe kan ik bepalen of het leven van een ander voldoende kwaliteit heeft? Dat komt mij, als mens, niet toe.

»Laat me even vanuit de antropologie spreken: je kunt het onderscheid maken tussen essentiële en accidentele kwaliteit. Het leven heeft kwaliteit op zich, maar die kwaliteit bestaat uit verscheidene variabele elementen: fysiek, psychisch, sociaal welbevinden. Dat is de accidentele kwaliteit. Begrijpt u? Het gaat erom de essentiële kwaliteit te verhogen door te werken aan de accidentele kwaliteit. Een eenzame patiënt kan, als hij goed wordt geholpen, zijn toestand plotseling niet meer als ondraaglijk ervaren.»

HUMO U ontkent de essentie van een vraag om te mogen sterven.

Stockman «Ik hoor daarin een vraag om hulp.»

HUMO Dat is paternalistisch.

Stockman «Nee.»

HUMO Toch wel.

Stockman «Nee.»

HUMO U interpreteert een vraag, meneer Stockman, naar eigen goeddunken.

Stockman «In de wet staat ook dat wij duidelijk moeten maken wat euthanasie precies is. Wij denken hardop na over de grond van de vraag om euthanasie. Dat is niet: ‘Dood mij.’ Maar: ‘Bevrijd mij van de pijn die ik lijd.’ En bevrijden kan iets anders zijn dan doden. Daarover gaat het!»

HUMO In uw kantoor staat een mooie foto van koningin Paola, een goede bekende van u. Maar hebt u in 2002 niet betreurd dat Albert en niet Boudewijn koning van België was? Had Boudewijn de wet op de euthanasie getekend?

Stockman «Wat zou Boudewijn gedaan hebben? Het was erg edelmoedig van hem dat hij de wet op abortus niet heeft getekend. Maar edelmoedigheid is een persoonlijke kwestie. Albert heeft zich niet verzet tegen de wet op de euthanasie.»

HUMO Albert heeft het even geprobeerd.

Stockman «In geweten heeft Albert veel moeite gehad met de ondertekening van de wet. Maar goed, de omstandigheden waren anders. Toen de wet op abortus van kracht ging, heb ik gezegd: ‘Nu staat de deur open voor de rest.’»

HUMO Abortus was de doos van Pandora?

Stockman (knikt) «Ik heb letterlijk gezegd: ‘Nu staat de deur open voor euthanasie.’ Ik beschouw abortus als een vorm van euthanasie. Euthanasie op wilsonbekwamen. Dat men nu verder gaat en de wet wil uitbreiden naar minderjarigen en wilsonbekwamen, is voor mij geen verrassing. Dat krijg je als je de deur openzet.»