Reportagereeks: 12 in 40

Toen de vijand het dorp van zijn grootouders kwam binnengereden, zag Louis ‘Lode’ Van Nylen – 10 in 1940 – hoe den Duits koekjes, chocolade en snoep uitdeelde. ‘Smijt dat maar in het huizeke,’ zei zijn grootmoeder, want zo heette een artisanale plee toen.

Het is een oorlogsanekdote die Van Nylen, nu 85, vertelt in ‘12 in 40’, een nieuwe reeks op Canvas waarin hij samen met elf andere laatste getuigen vertelt over de Tweede Wereldoorlog.

Over het begin van de oorlog

Lode Van Nylen «Om vijf uur ’s ochtends werden mijn vader en ik opgeschrikt door een mitrailleursalvo. Een Duitse Stuka was in een luchtgevecht verwikkeld met een Belgische tweedekker. Een kogel knalde door de ruit aan de voorzijde van ons huis in Duffel. Hij floot zo’n halve meter boven ons bed, boorde zich door de spiegel en de achterwand van de kleerkast in de muur. De oorlog was net begonnen of ik was al bijna dood!»

Over vluchten

Van Nylen «In het begin van de oorlog sloeg ik samen met mijn grootouders even op de vlucht. Ik herinner me dat we mochten overnachten in een net uitgemeste koeienstal. We kregen stapels stro en hooi om op te slapen. Maar we bleken in het midden van de vuurlinie te liggen: links zaten de Belgen, rechts de Duitsers. De Belgen begonnen te schieten, tien minuten later antwoordden de Duitsers. En zo ging dat de hele tijd door: ‘Boem... Fwiet... Pats!’ Duizend bommen en granaten, maar dan letterlijk. Fons, een man die mee op de vlucht was, stond bekend als een atheïst die met God en Zijn gebod spotte, en vloekte als een ketter. Maar die nacht zat hij op zijn knieën te bidden, de handen ten hemel geheven, Onzevader na Weesgegroet.»

Over de gruwel

Van Nylen «Als kind vereenzelvigde ik oorlog met heldendaden. Dat heeft niet lang geduurd: al snel had ik begrepen dat oorlog niets anders betekent dan angst, bombardementen, honger en koude – doffe, doffe ellende.»

Over een ingekwartierde Duitser

Van Nylen «In 1941 werden we verplicht om een Duitser in te kwartieren. De vergoeding? Niks! Nihil! Rien de knots! Half september stond er een atletische soldaat voor onze deur, 1 meter 88 Duitse présence. ‘Heil Hitler!’ – en tegelijkertijd uiteraard dat armpje omhoog. Hij heette Fritz, kwam uit Berlijn en was een verkenner van een tankbrigade. Hij nam zijn intrek in de voorkamer, en eigenlijk hadden we niet veel last van hem. Hij wenste ons altijd goeienacht: ‘Guten Abend! Heil Hitler!’ Waarop mijn vader steevast antwoordde: ‘Guten Abend! Heil Fritz!’ Hij kon daarmee lachen, ja, hoewel hij een devoot aanhanger van den Dolf was.

»Dat veranderde helemaal toen hij terugkwam van drie weken vakantie in Berlijn. ‘Geen eten, geen steenkool, geen bruinkool, en alleen maar triestige mensen op straat,’ vertelde hij. Hij was helemaal afgeknapt op de oorlogsmachine, en het was gedaan met zijn dagelijkse Hitlergroet. Fritz werd socialer, kwam steeds vaker bij ons in de leefkamer zitten, en voerde ernstige gesprekken met mijn vader. En met mij schaakte hij! Eigenlijk was dat een geval van het stockholmsyndroom: we begonnen onze Fritz sympathiek te vinden.»

Over de repressie

Van Nylen «In heel Duffel – waar ik met mijn vader woonde – werden de huizen van collaborateurs belaagd. Ik was 15, en zag hoe de mannen aangehouden en de vrouwen kaalgeschoren werden. Op een bepaald moment ging iemand een zwarte te lijf met een bijl – hij werd nog net op tijd tegengehouden. Gelukkig! Want goed, sommige collaborateurs waren echte verraders, maar tijdens de repressie hielden de witten soms nog lelijker huis. En nog iets: ik had de indruk dat veel van die witten pas in de laatste minuut lid geworden waren van de juiste kant, en tijdens de hele oorlog gewoon platbroeken waren geweest.»