Reportagereeks: Het IJzeren Gordijn
Het IJzeren Gordijn, mocht u het alweer vergeten zijn, was van pakweg 1946 tot 1989 een uit prikkeldraad, mijnenvelden, tankgrachten en wachtposten opgetrokken scheidingslijn tussen het communistische Oostblok en het kapitalistische Westen.
Het is, kortom, vijfentwintig jaar geleden dat het onzalige ding samen met het communisme voorgoed bij het grofvuil werd gezet, en voor de niet oneminente Europakenners Hendrik Vos, hoogleraar politieke wetenschappen, en Rob Heirbaut, VRT-journalist, was dat aanleiding genoeg om het gehele traject van wijlen het Gordijn in een vijfdelige roadmovie af te rotsen. Per fiets dan nog.
Rob Heirbaut «Hendrik en ik fietsen allebei heel graag – Hendrik redelijk fanatiek; ik eerder op het niveau van de gewone wielertoerist. Vandaar, dus. Eerlijkheidshalve moet ik wel bekennen dat we niet het volledige traject op de fiets afleggen: daar hadden we de tijd niet voor, want we moesten allebei ons normale werk blijven voortzetten. We hebben dus ook stukken met de trein en de boot gedaan: op die manier lukte het om van Finland in het noorden tot Bulgarije in het zuiden te geraken.»
HUMO Wat schiet er anno nu nog over van het IJzeren Gordijn?
Heirbaut «Bijna niks. Op sommige plaatsen hebben ze een stukje laten staan bij wijze van toeristische attractie, maar voor de rest is er grondig komaf mee gemaakt. Niet dat dat voor ons een probleem was: wat ons vooral interesseerde, was hoe de mensen die tot eind 1989 nog aan de andere kant van het IJzeren Gordijn woonden, nu op die periode terugkijken. Zo hebben we in Berlijn iemand ontmoet die indertijd actief was in het kunstenaarsmilieu van Oost-Berlijn, maar zonder dat zijn vrienden het wisten spioneerde voor de Stasi, de Oost-Duitse veiligheidsdienst. Dat is uitgekomen na de val van de Muur: een grote schok voor zijn vrienden natuurlijk, maar hijzelf zag er geen graten in, en dat doet hij nog steeds niet. Hij droomde er al van in zijn jeugd van om een soort geheim agent te worden à la James Bond: de Stasi had hem die kans gegeven.
»Ik heb op deze reis ook een paar interviews in het Russisch kunnen doen – in een ander leven heb ik vijf jaar Russisch gevolgd op de avondschool, en daar is blijkbaar toch genoeg van blijven hangen. In Litouwen, bijvoorbeeld, heb ik zo op straat kunnen praten met mensen die geen Engels spraken, maar in hun kindertijd Russisch hadden moeten leren. Wat mij vooral opviel, was dat die mensen het Rusland van Poetin als een zeer grote dreiging ervaren; veel groter dan wij in het Westen misschien aanvoelen. Ze zijn daar echt bang dat Rusland opnieuw de Baltische staten wil inpalmen om de Russische bevolking die daar nu nog leeft te beschermen. Veel mensen die we gesproken hebben, plaatsen Poetin zelfs op dezelfde lijn als Stalin of Hitler – die drie namen werden vaak in één adem genoemd.
’t Zet je toch aan het denken.»
HUMO Een kleine terzijde nog, Rob: zijn Hendrik Vos en jij nog altijd te boeken als comedyduo?
Heirbaut «Ahum, comedy is een groot woord; wij brengen elk jaar een Europees jaaroverzicht met een ludieke ondertoon. We blijven gevraagd worden door allerlei organisaties, dus in december gaan we dat opnieuw een aantal keren doen.»
HUMO Wat was de meest gedenkwaardige grap uit jullie conférence van vorig jaar?
Heirbaut «Hm, dat weet ik zo één-twee-drie niet meer. Maar laat ik je dit vertellen: je weet dat Van Rompuy, Barroso en De Gucht binnenkort werkloos zullen zijn? Toch nog een geluk dat Marianne Thyssen hen nu aan een nieuwe baan kan helpen, als kersverse Eurocommissaris voor Werkgelegenheid.»
HUMO Don’t quit the day job, zou ik zeggen.
Heirbaut (lacht) «Was ik niet van plan, hoor.»
