Review: A.F.Th. Van der Heijden - Hier viel Van Gogh flauw

Size matters, ook in de Nederlandse literatuur: met 'De tandeloze tijd' schreef A.F.Th. Van der Heijden tussen '83 en '96 een kathedraal van een romancyclus; vorig jaar trapte hij met het heerlijke en vuistdikke 'De Movo Tapes' zijn nieuwe zevendel...

Size matters, ook in de Nederlandse literatuur: met 'De tandeloze tijd' schreef A.F.Th. Van der Heijden tussen '83 en '96 een kathedraal van een romancyclus; vorig jaar trapte hij met het heerlijke en vuistdikke 'De Movo Tapes' zijn nieuwe zevendelige cyclus 'Homo Duplex' af. Wie aan die opmaat geen indigestie overgehouden had, kon 'Engelenplaque - Notities van alledag 1966-2003' doorploegen, een egotrip van vijfhonderd pagina's waarmee de schrijver zijn metier omstandig uit de doeken doet. En de man blijft voorlopig sneller boeken publiceren dan u en ik ze kunnen lezen: ter gelegenheid van de Nederlandse Boekenweek (thema: Frankrijk) verscheen zopas 'Hier viel Van Gogh flauw', een bundeling outtakes van 'Engelenplaque' die zich afspelen in Frankrijk tussen 1968 en 1999.

'Frans dagboek', zo luidt de ondertitel van 'Hier viel Van Gogh flauw', maar wie een literaire pendant van de Michelin of de Lonely Planet verwacht, komt bedrogen uit: Frankrijk is voor Van der Heijden louter decor, al blijft het land onmiskenbaar gelinkt aan sleutelmomenten in zijn schrijverschap. Wanneer hij in '73 zijn studentenkamer in Nijmegen vaarwel zegt, blijkt Frankrijk een uitstekende vluchtroute: in Bretagne verliest hij zich in romantische Schwärmerei ('Overal rust, vrede. Ik wil hier nooit meer weg. Deze steen, met water eromheen dat tegen me praat, is alles wat een mens nodig heeft'), Parijs wakkert het vuur van de geilheid in 'm aan, al wordt hij op dat moment al heen en weer getrokken tussen de roep van zijn ontkiemende schrijverschap (Er is een vreemde rust in mij. Zolang ik hier maar voort blijf zitten schrijven, voel ik me niet eenzaam') en de drang om groots en meeslepend te leven: 'Ik wil meer. Ik wil het avontuur, gevaarlijk leven, een verhaal om mee naar huis te nemen.'

Vermakelijk wordt de bundel pas bij de aantekeningen over 1979, het jaar van zijn officiële entree in de Nederlandse letteren. De kersverse romanschrijver laat zich door Cees Nooteboom op sleeptouw nemen in Parijs, waar hij tussen de drankorgieën door bij de Amerikaanse schrijfster Mary McCarthy - executrice-testamentaire van de filosofe Hannah Arendt - zijn mening over een aanstaande vertaling van Arendt kwijt mag. Dat Nooteboom 'm uiteindelijk zijn zuurverdiende centen aftroggelt - op zijn pik getrapt omdat Van der Heijden McCarthy zo nodig moest vertellen dat Gerard Reve Nooteboom 'een ziek aapje' had genoemd - inspireert de schrijver tot een mild 'En Cees - ik kan nu met grote warmte aan hem denken. Hij heeft me een leerzaam weekend bezorgd.'

De rest van zijn dagboek bestaat overwegend uit literaire bagger, vingeroefeningen van een schrijver die zijn innerlijk perpetuum mobile aanzwengelt met banale anekdotes over het weer, over de hoeveelheden drank en voedsel die hij naar binnen giet, respectievelijk schoffelt, en jeremiades over zijn overgewicht. De sporadische opstoot van luciditeit valt dan ook des te meer op: 'Gebrek aan verbeeldingskracht/inlevingsvermogen is wat de wereld het meest dwarszit/tegenwerkt/in z'n gunstige ontwikkeling stuit.' De gedachte laat 'm niet los, al wordt ze de volgende dagen overschaduwd door vakantiefutiliteiten. Uiteindelijk culmineert ze - gerijpt en wel - in een beschouwing over het schrijven van grootse, meerstemmige romans: 'Als de roman maatschappelijke functies kan bekleden, dan is dit er een van: de lezer er nadrukkelijk en meeslepend aan herinneren dat zijn medemensen er een bewustzijn als hijzelf op nahouden.'

'Hier viel Van Gogh flauw' plamuurt enkele kieren dicht die eigenlijk al gevuld hadden moeten zijn met 'Engelenplaque': 't lijkt er dan ook sterk op dat Van der Heijden met dit 'Frans dagboek' vooral zijn uitgever wilde plezieren - de 'Notities van alledag' verschenen tenslotte bij concurrent De Arbeiderspers. Niks op tegen, al had Van der Heijden voor één keer zijn afkeer van het adagium 'less is more' (waarmee, zoals hij wel vaker terecht opmerkt, sommige van zijn schrijvende collega's hun gebrek aan talent moeten camoufleren) opzij mogen zetten. Size matters, maar trop is te veul.