Review: Edward De Maesschalck - Marx in Brussel
't Gaat niet altijd gepaard met Friese ruiters, helikopters en Condoleezza Rice, maar wanneer de geschiedenis op doorreis is, levert Brussel wel vaker het decor. Berucht is onder meer de sanitaire stop van de Franse geniale dichter Charles Baudelaire...
't Gaat niet altijd gepaard met Friese ruiters, helikopters en Condoleezza Rice, maar wanneer de geschiedenis op doorreis is, levert Brussel wel vaker het decor. Berucht is onder meer de sanitaire stop van de Franse geniale dichter Charles Baudelaire, die in 1864 de drugs, de depressie en Parijs was ontvlucht: 's mans weerzin voor ons vaderland groeide in een paar maanden uit tot het virulente pamflet 'Pauvre Belgique'.
Een kleine twintig jaar eerder had ook Karl Marx de hoofdstad van de negentiende eeuw verruild voor die van ons. De filosoof kon hier iets beter aarden, maar meer dan een koele minnaar zou ook hij nooit worden. Oorspronkelijk was het zelfs van moetens: de Franse autoriteiten hadden hem het land uitgezet na de publicatie van een paar al te subversieve artikelen. (Als Amerikanen weer eens over Belgian waffles beginnen: voor Marx was onze belangrijkste claim to fame de vrije pers.)
In 'Marx in Brussel' (Davidsfonds) vertelt historicus en Canvas-medewerker Edward De Maesschalck hoe de revolutionaire filosoof in zijn drie Brusselse jaren (1845-1848) op de meest letterlijke wijze geschiedenis schreef. Het was in Brussel dat Marx in zes weken tijd het visionaire 'Communistisch Manifest' opstelde, op basis van de notities van zijn vriend en medestrijder Friedrich Engels. De Maesschalck besteedt veel aandacht aan de omstandigheden waarin Marx' meest leesbare werk tot stand is gekomen, maar gaat ook dieper in op de politieke en economische analyse, die nog steeds hout snijdt. Marx voorspelde de globalisering en gaf een stem aan de uitgebuite arbeidersklasse, die het in die jaren zeer hard te verduren kreeg.
Ondanks de expliciete bewondering van De Maesschalck voor zijn onderwerp laat hij ook de kleine kantjes van de über-communist zien. Zo had Marx bij zijn dienstmeid een kind verwekt, maar dat wou hij te allen prijze verborgen houden. Engels redde de bourgeoishater van een kleinburgerlijk schandaal door het kind te adopteren. Nog tekenender is zijn beslissing om de leuze van de Bond der Communisten - 'Alle mensen zijn broeders' - te veranderen in 'Proletariërs aller landen, verenigt u': hij motiveerde de nieuwe slogan met de droge opmerking dat er een hoop mensen waren van wie hij geen broeder wilde zijn.
'Marx in Brussel' biedt geen diepgravende kritiek op het marxisme, en cruciale begrippen als 'ruilwaarde' of 'onderbouw' worden amper behandeld, maar dat was dan ook niet de bedoeling. De Maesschalck grijpt Marx' Belgische passage aan om het revolutionaire klimaat in onze streken te schetsen en weet met behulp van brieven, getuigenissen en tekeningen een scherp beeld te scheppen van Marx en van Brussel omstreeks 1850. In de beste passages blijkt dan steeds opnieuw hoe anders én vergelijkbaar onze huidige wereldbeschouwingen zijn.
