Review: Hella Haasse - Sleuteloog
Hella Haasse wordt sinds ik mij kan herinneren the grand old lady van de Nederlandse letteren genoemd. Bij dat old kan ik me nog iets voorstellen; het mens wordt op 2 februari 85 jaar. Maar waar dat grand op slaat, is me van langsom meer een raadsel....
Hella Haasse wordt sinds ik mij kan herinneren the grand old lady van de Nederlandse letteren genoemd. Bij dat old kan ik me nog iets voorstellen; het mens wordt op 2 februari 85 jaar. Maar waar dat grand op slaat, is me van langsom meer een raadsel. Toen ik Haasse voor het eerst voluit zag, begreep ik dat de grandeur onmogelijk in haar gestalte kon schuilen. Geen probleem, tenslotte was bijvoorbeeld Boon ook geen reus. Maar op grond van haar jongste roman, 'Sleuteloog', kan ik alleen maar concluderen dat ook Haasses oeuvre bitter weinig grootsheid biedt.
Ik zal toch zeker niet te hard van stapel lopen? Haasse zal tijdens het schrijven van 'Sleuteloog' toch niet toevallig een slechte dag of twee-, driehonderd gehad hebben? Ik zal haar literaire waarde toch niet onderschatten op basis van een uitschuiver die nauwelijks uitstaans heeft met de rest van een hoge literaire toppen scherend oeuvre? Vragen, vragen, vragen. In De Standaard lees ik dat Haasse in haar nieuwe roman 'een oud thema' heropvist: 'de verpletterende indruk die haar jeugd in Nederlands-Indië op haar heeft gemaakt'. Maar misschien geschiedt dat heropvissen veel minder groots dan het vissen zelf in 'Oeroeg' uit 1948, 'Zelfportret als legkaart' uit 1954, 'Krassen op een rots' uit 1970 en 'Een handvol achtergrond' uit 1993? Nee, blijkbaar is er weinig verschil tussen vissen en heropvissen: 'Sleuteloog is een qua omvang klein, maar wat inhoud en stijl betreft uitermate rijk boek' (De Groene Amsterdammer); 'verrassend fris' (NRC Handelsblad); 'een prachtig boek, van een epische weidsheid die je de adem beneemt, en bij nader inzien zo knap doordacht en in mekaar gestoken dat je er stil van wordt' (De Morgen). De Ako-Literatuurprijs lijkt Haasse niet meer te kunnen ontsnappen, van zoveel lof word ik even stil.
Gelukkig maar heel even, hoogstens een regel of wat. Dan neem ik me voor, op zoek naar de waarheid, op een rijtje te zetten waarom 'Sleuteloog' qua symboliek, plot, psychologie, taal en boodschap niet deugt. In de roman reconstrueert een kunsthistorica, na het verzoek van een journalist om informatie over een jeugdvriendin, uit flarden herinneringen haar koloniale verleden in Nederlands-Indië. Ze moet uit haar geheugen putten omdat haar papieren en fotoboeken onbereikbaar in een kist zitten - de sleutel is verloren! Zelfs Freud himself zou zijn neus ophalen voor deze al te opzichtige en daardoor onnozele symboliek. De historie met de kist ondermijnt ook de plot: omdat die kist tot aan het eind dicht moet blijven, moet niet alleen de sleutel verloren blijven, maar moet ook een gediplomeerd slotenmaker zijn tanden op het ding stukbijten én mag de dame niet op het idee komen zich met een koevoet toegang tot de voor haar kennelijk zo noodzakelijke documenten te verschaffen. Voeg daarbij nog de psychologie van de koude grond en de door zeven opengetrapte deuren geschreeuwde boodschap - uiteindelijk blijkt het letterornament in het sleuteloog een Perzisch citaat te bevatten: 'Al wat je ooit zag of hoorde, al wat je dacht te weten, is niet meer dat, maar anders' - en het wordt allemaal een tikje gênant.
Misschien zou ik het Haasse nog vergeven als haar taaltoets sprankelde, maar 't was weer even geleden dat ik nog zulk stroef proza onder ogen had gehad. Neem nu de tweede en de derde zin van het boek: 'Ik ben freelance journalist met als achtergrond studies sociologie en politicologie. Momenteel werk ik aan een project over westerse activisten op het gebied van mensenrechten en milieubescherming in Zuidoost-Azië.' Waarom staat daar niet doodgewoon: 'Ik ben freelance journalist, heb sociologie en politicologie gestudeerd, en onderzoek momenteel westerse activisten voor de mensenrechten en de milieubescherming in Zuidoost-Azië'? Waarom?
Mijn arbeidsvreugde is er onderhand behoorlijk bij ingeschoten, ik fileer Haasse met lange tanden. Ik ben van nature eerder een klaarover dan een berover; ik help besjes eerder veilig de straat over, zonder ze intussen van hun tas of portemonnee te ontdoen, dan dat ik ze in een euthanasiedrift onder een tram help. Misschien moet een grand old lady maar genoeg subsidie krijgen om zich een hoogstpersoonlijke, permanente klaarover te kunnen permitteren.
