Review: Julian Barnes - De citroentafel
Als het goed is, dan is een bundel kortverhalen een kleine, sterk geritmeerde opeenvolging van petites mortes - en bij de nieuwe Julian Barnes is het zéér goed. In 'De citroentafel' (Atlas) is de kleine dood steevast een prelude op de grote, want i...
Als het goed is, dan is een bundel kortverhalen een kleine, sterk geritmeerde opeenvolging van petites mortes - en bij de nieuwe Julian Barnes is het zéér goed. In 'De citroentafel' (Atlas) is de kleine dood steevast een prelude op de grote, want in zowat elk verhaal staat Magere Hein te grijnzen alsof hij méér is dan een versleten metafoor.
Deze verzameling is pas de tweede verhalenbundel van Barnes (de eerste, 'Over het kanaal', dateert van 1996). De Brit - kaartlezer van braaklanden allerhande - werd hier vooral bekend met de romans 'Voor ze me kende', 'Flauberts papegaai' en 'Engeland, Engeland' - de laatste twee haalden de shortlist van de Booker Prize.
De korte kappersgeschiedenis in het eerste verhaal is een opwarmertje - een goed toegepast techniekje, maar niet echt iets om te onthouden. In de volgende verhalen is het echter goed raak. In dit boek zonder wereldgeschiedenissen of kosmische apocalyptiek spreekt een geslepen schrijver over de tragiek van het ouder worden, over mensen die veeleer leven van dan met vergissingen, over zelfbedrog met gepensioneerde hoeren die eerst lief zijn en dan toch ook maar gewoon doodgaan. Barnes' literaire spelletjes met de tekst, de lezer en de schrijver zijn niet verdwenen, maar waar ze vroeger soms aan pedanterie ten onder gingen, zijn ze nu een stuk relevanter. Zo laat hij in een brievenverhaal een lezeres aan het woord die 'Mr. Barnes' lastigvalt over haar ervaringen met 'Flauberts papegaai': je ziet haar Frans met schokjes desintegreren, en niet alleen haar Frans.
Grappig is 'Waakzaamheid', een haatschrift tegen alle concertbezoekers die kampen met vastzittend slijm, ritselen met programmaboekjes of een heel allegro kapothoesten. Wanneer de ik-persoon begint te fantaseren over elektroshocks bij onbeschoft genies of gesnuif, komt de broosheid van de beschaving eens te meer aan de oppervlakte: 'Zoals wetenschappelijke experimenten met diverse diersoorten hebben uitgewezen, zal dat de overtreder er meestal van weerhouden opnieuw een overtreding te begaan.' 'Het verhaal van Mats Israelson' is wellicht het beste en zeker het pijnlijkste verhaal. Een man en een vrouw laten in een split second de mogelijkheid van een slippertje passeren, en dromen vervolgens twintig jaar lang hoe het had kunnen zijn. Als ze elkaar jaren later toch nog spreken, loopt de communicatie vast in wederzijds onbegrip. De vrouw klampt zich vast aan een harde les: 'Het was de enige manier om de pijn op afstand te houden: helder denken, je alleen verdiepen in wat er werkelijk gebeurt, in wat onmiskenbaar waar is.' Maar de werkelijkheid is heel anders dan de ontnuchterde versie die zij ervan maakt: haar fatale eenzaamheid zorgt ervoor dat de dramatische ironie nog scherper tot de lezer doordringt.
Bij de Chinezen is de citroen het symbool van de dood, zo staat te lezen in het slotverhaal. 'De citroentafel' toont dat ook de waarheid ons niet zal verlossen. Hier heerst een verlangen naar ontroostbaarheid.
