Review: William Gibson - Beeld voor beeld

In 1984, het jaar van Orwell, '99 Luftballons' en Live Aid, joegen twee romans een stroom verse zuurstof door de bedompte gangen van de literatuur: 'Witte ruis' van Don DeLillo, een meesterwerk dat de gifwolk van Bhopal én Prozac voorspelde en d...

In 1984, het jaar van Orwell, '99 Luftballons' en Live Aid, joegen twee romans een stroom verse zuurstof door de bedompte gangen van de literatuur: 'Witte ruis' van Don DeLillo, een meesterwerk dat de gifwolk van Bhopal én Prozac voorspelde en daarmee de kern van de tijdgeest rakelings passeerde, alsook het debuut van William Gibson, 'Neuromancer' (weinig catchy vertaald als 'Zenumagiër'). Gibson had het verzameld werk van H.P. Lovecraft en William S. Burroughs én de no future-attitude van de punk in de blender gegooid en zo een inktzwart grootstadsvisioen à la 'Blade Runner' geschapen, waarin technologie en mens op gespannen voet leefden. De schrijver bezigde bovendien als eerste - eat your heart out, Al Gore! - het woord 'cyberspace' ('een grafische weergave van gegevens die zijn ontleend aan de databanken van alle computers in het wereldwijde netwerk') waardoor hij prompt uitgeroepen werd tot godfather van de nouvelle vague in de sciencefiction: de cyberpunk.

In zijn nieuwste roman 'Beeld voor beeld' (een alweer weinig creatieve vertaling van 'Pattern Recognition') waagt de schrijver zich voor het eerst aan het hier-en-nu. Op verzoek van de geniale reclamemaker Hubertus Bigend (een specialist in 'hersenverpletterende lariekoek, verheven tot nieuwe niveaus van zinledigheid') gaat hoofdpersonage Cayce Pollard op jacht naar de regisseur van een reeks mysterieuze filmfragmenten, die op het Internet een heuse cultus hebben doen ontstaan. Pollard, een door een waslijst aan trauma's en allergieën geteisterde coolhunter, reist voor haar zoektocht van New York naar Londen, Tokio en Moskou, en onderweg ontleedt ze de wereldwijde marketing-guerrilla: 'Wat wij als 'geest' zien, is alleen maar een soort omhooggevallen klier die gebruikmaakt van de hersenstam, maar onze cultuur misleidt ons en zegt dat die geest ons hele bewustzijn is. Het dierlijke spreidt zich daar zo allesomvattend als continenten onder uit, zwijgend en gespierd, en volgt zijn oude weg. En laat ons dingen kopen.'

Ondanks de waarschuwingen van wijlen haar vader - een ex-beveiligingsspecialist die verdween tijdens de aanslagen van 9/11 - om ook het toeval een kans te geven, laat Cayce zich leiden door apofenie, de neiging om alles te zien 'als een deel van een overkoepelende samenzwering.' Met dezelfde stilistische drive als zijn eminente partner in crime fiction Elmore Leonard dikt Gibson zijn plot aan, terwijl hij de wereld na 9/11 onderweg haarscherp onder de loep neemt en uitlegt waarom hij zijn verleden als visionair cyberpunkschrijver moest loslaten: 'Een toekomst waarvan mensen zich een volledige voorstelling maakten, is iets van vroeger tijden, toen het 'nu' van langere duur was. (…) 'We hebben geen toekomst omdat ons heden te vluchtig is. (…) Het enige dat we hebben is risicomanagement. De snel wisselende scenario's van het moment. Patroonherkenning.' Kortom: Gibson voelt zich - samen met de rest van de mensheid - een prooi voor de almaar ondraaglijker wordende snelheid van het bestaan en ziet voor zijn schrijverscarrière dan ook slechts één uitweg: net als fellow Canadian Douglas Coupland wil hij registreren hoe de accelererende cultuur personages tot wanhoop drijft. Wat dat laatste betreft, krijgt 'Beeld voor beeld' alleszins een voldoende: het mededogen is misschien minder doorleefd dan in de romans van Coupland, de blik iets waziger dan die van DeLillo, maar door zijn cultuurkritiek als thriller te verpakken, doet Gibson ons verwoed uitkijken naar de volgende stap in zijn tweede carrière. Of om het met een song uit de jaren tachtig te zeggen: the future's so bright he's gotta wear shades.