Review: Zadie Smith - De Handtekeningenman
Oké, oké, 'Witte tanden', het spraakmakende debuut van Zadie Smith, wás minstens honderd bladzijden te lang, maar toch: de multiculturele soap over drie Engelse immigrantenfamilies was zo ongewoon geestig, virtuoos en bij de tijd dat i...
Oké, oké, 'Witte tanden', het spraakmakende debuut van Zadie Smith, wás minstens honderd bladzijden te lang, maar toch: de multiculturele soap over drie Engelse immigrantenfamilies was zo ongewoon geestig, virtuoos en bij de tijd dat ik twee dagen ontzettend genoten heb. (Vanwaar trouwens die voortdurende roep om korter in de letteren? Ook seksuologen zullen bevestigen dat lengte geen probleem is, zolang het niet vervelend wordt.)
'Witte tanden' maakte van de 24-jarige Zadie Smith een ster, wereldwijd verkocht ze een miljoen boeken. Critici hebben opgemerkt dat die toeloop minder met het boek te maken had dan met het babe-gehalte van de schrijfster. Diezelfde critici moeten zich hoognodig eens afvragen hoe 't groot-Antwerpen zou vergaan mocht Dyab Abou Jahjah er als Smith uitzien.
'De Handtekeningenman', Smiths langverwachte tweede boek, is in alle opzichten minder dan 'Witte tanden': minder dik, minder hilarisch, minder outstanding. Ik kan me perfect voorstellen hoe het gegaan is - uitstekende multiculturele literatuur bezorgt me wel vaker opstoten van empathie: terwijl Smith huldeblijken incasserend en handtekeningen uitdelend de wereld rondreisde, werd ze steeds hardnekkiger geplaagd door nachtmerries over eendagsvliegen, tot ze op een regenachtige middag op een luchthaven in the middle of nowhere haar laptop openklapte en begon aan een roman over een jongeman die handtekeningen jaagt. Een paar maanden later kwam ze op een hotelkamer, scrollend door haar tekst, tot het besef dat ze niet bepaald briljant bezig was, maar gesterkt door de trouvailles en stijlbloempjes op haar scherm en voortgestuwd door het verlangen naar een opvolger voor haar wereldsucces, besloot ze toch maar door de zure appel heen te bijten.
Zure appels kunnen fris smaken, 'De Handtekeningenman' is een stuk beter dan verzuurde Engelse critici willen doen geloven. Smith put opnieuw uit de melting pot van Noord-Londen: Alex-Li Tandem (vader: Chinees, moeder: joods) verzamelt en verhandelt handtekeningen van beroemdheden. Hij leidt de lezer rond in zijn even chaotische als terneerdrukkende bestaan in het uitwaaierende 'Boek Een' van de roman, waar de geest van 'Witte tanden' doorheen waait: 'Zwarte huid geeft andere littekens. Wat achterblijft, is roze en altijd ontstoken.' Alex' heilige graal is een handtekening van Kitty Alexander, 'een tweederangs cultactrice met een volmaakte mond en een tragische levensloop', die 'nog minder handtekeningen dan Garbo' uitdeelde. 'Kitty was even zeldzaam en onzichtbaar als Jehovah.' In het veel strakkere 'Boek Twee' trekt Alex naar New York om Kitty te schaken. De handtekeningenman is een goedaardige zwendelaar - net als een goedaardig gezwel berokkent hij last zonder te doden - die alles in het werk stelt om zijn in popcultuur gemarineerde werkelijkheid te verfraaien, op te dikken, naar films te modelleren: 'Hij handelt in een soort steno van vaardigheden. De tv-versie. Hij behoort tot die generatie die zijn eigen toeschouwer is.' Dat verlamt het leven - 'Probeer alsjeblieft eens een keer iets te zeggen wat je niet op de televisie hebt gehoord' - maar openbaart uiteindelijk wel het zorgwekkende status-quo van deze tijd: 'We zijn abstracties van onszelf geworden. We zijn bang voor elkaar omdat we vinden dat we symbolen van het een of ander zijn. We vertellen de waarheid niet meer.' 't Had een graffito in een Borgerhouts pissijn kunnen zijn.
Elke tien jaar publiceert het gezaghebbende tijdschrift Granta in de lente een lijst met de twintig schrijvers jonger dan veertig die de Britse letteren een bloeiende hoogzomer zullen bezorgen. In '83 pronkten bijvoorbeeld Martin Amis, Ian McEwan en Salman Rushdie op de lijst, in '93 Louis de Bernières, Hanif Kureishi en Jeanette Winterson. 'De Handtekeningenman' mag het dan niet halen van 'Witte tanden', voor de lijst van 2003 behoudt Zadie Smith moeiteloos de pole-position.
