Revolte op de rotonde: op de barricaden met de gele hesjes

De gele hesjes blokkeren nog altijd honderden rotondes over heel Frankrijk. Daar houden ze voet bij stuk, dat is hun uitvalsbasis. Fransman Pierre Goetschel maakte in 2010 de ironische documentaire ‘Rond-point’, over de 40.000 rotondes in Frankrijk. Hij ziet hoe de rotonde hét speerpunt wordt van het nieuwe actievoeren. ‘Het probleem is: je kunt er alle kanten uit, maar zij blijven in rondjes draaien.’

'Het zijn niet alleen werklozen, leefloners en gepensioneerden, maar evengoed bedienden, scho lieren en gezinnen met kinderen'

HUMO Waar vind je die bezette rotondes?

Pierre Goetschel «In de periferie van de grote steden, nabij de shoppingcentra en de industriezones, maar evengoed bij provinciestadjes en kleinere dorpen. Je ziet ze op de websites met verkeersinformatie, het is een netwerk over heel Frankrijk.»

HUMO Waarom kiest men die rotondes als plaats van protest?

Goetschel «Jaren geleden werden al rotondes bezet, bijvoorbeeld door boze melkveehouders in Bretagne. Dat was efficiënt: met een paar mensen en tractoren kon je makkelijk opstoppingen veroorzaken en een stad of een snelweg lamleggen. Door dat grote effect krijg je ook belangstelling van de media.»

HUMO Hoeveel rotondes zijn sinds midden november bezet?

Goetschel «Het is een beweging zonder kopstukken of woordvoerders, en er is blijkbaar niemand die de cijfers bijhoudt. Op weekdagen zullen het er enkele honderden zijn, maar in de weekends loopt het op tot duizenden. Er zijn rotondes die al weken dag en nacht bezet zijn, maar evengoed duiken de hesjes ergens op waar niet eerder een blokkade was. Allemaal heel onvoorspelbaar.»

HUMO Vorig jaar interviewde ik je voor mijn rondreis langs de Belgische rotondes (Humo 4019). Toen noemde je de rotonde het ‘dwingende draaihek’ van de overheid.

Goetschel «De rotonde is de spil die het leven buiten de steden organiseert. De overheid legt snelwegen, hoofdwegen en rotondes aan. En vanuit die rotondes worden dwingende zones afgebakend: terreinen met woontorens, shoppingcentra, universiteitscampussen en industriezones. De overheid bepaalt waar we moeten wonen, shoppen en werken. En dat symbool van die ruimtelijke betutteling wordt nu tégen de overheid gebruikt. Die complete omkering heeft me verrast.»

undefined

HUMO Je noemde de rotonde ook een niemandsland. ‘Je kunt er niet op, je kunt er niet wonen, je kunt er niks.’ En nu staan er tenten en eettafels.

Goetschel «Ik heb al wel Roma-zigeuners op zo’n rotonde zien kamperen. Maar dat was plaatselijk en tijdelijk. Nu staan er in heel Frankrijk caravans op die rotondes, en dat weken aan een stuk. Die omvang is ongezien.»

undefined

HUMO Het is een heel divers publiek dat er kampeert.

Goetschel «Ja, het zijn niet alleen werklozen, leefloners en gepensioneerden, je ziet er evengoed bedienden, scholieren en gezinnen met kinderen. En bij al die leeftijden en sociale klassen horen ook allerlei politieke overtuigingen, vandaar dat er door die gele hesjes zoveel uiteenlopende eisen naar voren worden gebracht.»

HUMO Men kiest ook bekende rotondes, waar bijvoorbeeld opvallende kunst- of designobjecten staan. In Charleroi wordt de rotonde met de Marsupilami geviseerd.

Goetschel «In Frankrijk hebben ze de rotonde van Sotteville-lès-Rouen in Normandië bezet, waar plastic koeien staan. Die waren al jaren een bron van vermaak omdat ze werden verplaatst, omgegooid of beschilderd. Met de radicalisering van de laatste dagen zijn ze in brand gestoken.»

Anti-bobo

HUMO Je beschreef de kale uniformiteit van de rotondes, en hoe vervreemdend het werkt dat ze allemaal op elkaar lijken. Nu zijn ze plots een plek om anderen te ontmoeten.

Goetschel «Tja, nu staat dat niemandsland plots vol mensen. Maar de vraag is: wat nu? Niemand lijkt te weten hoe het verder moet. En je spreekt van ontmoeten, maar daar hadden we toch al het stads-, dorps- of marktplein voor? Dát zijn de plekken waar al eeuwenlang gediscussieerd wordt over politiek en maatschappij. Dát is de publieke ruimte. Het zijn ook de plaatsen waar betogingen beginnen of eindigen. Maar wat zien we nu? Een maatschappij die van haar stadscentra uniforme koopcentra heeft gemaakt. Met winkelstraten waar je vaak niet eens meer mág betogen.»

HUMO De gele hesjes lijken vervreemd van de grote stadscentra, en zeker van Parijs, die grote publieke ruimte waar het centrum van de macht is gevestigd.

Goetschel «Ja. Ze kunnen die rotondes wel claimen, maar het frustrerende is dat je daar toch letterlijk in een buitengebied zit. Je zit niet in Parijs. Je zit in buitenwijken en industriezones, op onbewoonde eilandjes, lichtjaren verwijderd van de centra waar de beslissingen worden genomen. En door die letterlijke én figuurlijke afstand zie ik naast frustratie ook haat ontstaan. Haat tegen alles waarvoor Parijs staat. Haat tegen alles wat hoog is, tegen de bobo’s.

»De essentie daarbij is het gebrek aan dialoog. Het is een ongestructureerd protest, er kan niet met woordvoerders gepraat worden, er is geen openbaar debat. Maar dat rekenen de actievoerders zichzelf niet aan, dat wordt alleen Macron aangerekend. Hij praat niet met ons! Hij geeft niet toe! Hij heeft intussen wél toegegeven – de nieuwe brandstoftaks wordt opgeschort, de energietarieven worden deze winter niet hoger – maar te laat. Door die late toenadering is het protest omgeslagen in haat. En die haat zie ik nog toenemen.»

HUMO U zag de rotonde als draaischijf van de geglobaliseerde wereld. Geen kruispunten met stoplichten, geen stilstand meer: de rotonde houdt alles in beweging. Nu lijkt het alsof men via die rotondes de economie wil stilleggen. Olieraffinaderijen worden geblokkeerd, waardoor tankstations droogvallen. Er is zelfs sprake van blokkages van havens.

Goetschel «Door die haat tegenover Parijs en alles wat hoger of rijker is, wil men iets breken van die ‘hogeren’. Vrachtwagens zijn een belangrijk instrument in de geglobaliseerde economie, en dus valt men de transportmiddelen én de transportcentra aan. Het actievoeren is veranderd. Voor hen heeft het geen zin meer om met duizenden op een lange avenue te betogen. Ze ageren in kleine groepen, ze duiken onvoorspelbaar op en raken het systeem waar het pijn doet.»

HUMO Een vorm van guerilla.

Goetschel «Ja, en gedragen door een netwerk van activisten die eigenlijk maar één gemeenschappelijke structuur hebben: dat ze zich groeperen via de sociale media. En die losse structuur blijkt toch heel sterk en taai te zijn.

»Anderzijds zie ik een stilstand. Mij lijkt het soms alsof de gele hesjes zich op hun rotondes hebben teruggetrokken. Ze hebben zich verschanst in hun protest en daar wachten ze de veranderingen af.»

HUMO Terwijl zo’n rotonde met enige verbeelding een vliegwiel kan zijn. Als dat op gang is, is het nog moeilijk af te remmen.

Goetschel «Of neem het woord revolutie, dat betekent omwenteling. De rotonde is daar dan een metafoor voor. Maar die omwentelingen blijven duren. Men draait in rondjes, men geraakt er niet uit. Misschien is het probleem van de rotonde net dat je er langs alle kanten uit kunt. Dat zie je aan de eisen van die gele hesjes, die gaan ook alle kanten uit. Toutes directions!

»Het protest kan ook een smerige wending nemen, richting Rassemblement National (ex-Front National, red.). Zo is jodenhaat de nieuwste buzz op de sociale media. Een kennis zag gisteren op een snelwegbrug de graffiti Macron putain juif (‘Macron, Joodse hoer’, red.). Beangstigend!»

Springtij

HUMO Na de rellen staat nog altijd een grote meerderheid van de Fransen achter het protest. Op de rotondes komen bakkers, slagers en kruideniers proviand aandragen.

Goetschel «In het begin sprak men van een golf van protest, maar die is aangezwollen tot een springtij. Het is groot en tegelijk ongrijpbaar. Als er partijen of vakbonden mee gemoeid waren, dan had de regering een aanspreekpunt, nu heeft ze niets.»

HUMO Parijs gaat allicht een mikpunt blijven?

Goetschel «Frankrijk heeft altijd dat centralistische gehad. Frankrijk draait om een president en om Parijs. En nu is alle afkeer van dat centralisme op Macron gericht. Dat is deels aan hemzelf te wijten: hij trok de macht naar zich toe. Hij was het centrum, hij was het lichtende voorbeeld van het nieuwe, dynamische Frankrijk, hij zou die verouderde structuren omverwerpen, en nu komt hij onderweg pure obstructie tegen. Maar hoe kan hij zijn beleid veranderen? Als hij nu met het gewone volk moet overleggen, dan is dat compleet het tegendeel van wat hij al 18 maanden gedaan heeft. Ik zie de impasse dus nog voortduren. En ook de onzekerheid over wat ons nog allemaal te wachten staat.»