Revue Lanoye: 'Kompas zonder compassie'

Om IS te verslaan hebben we massaal de steun van moslims nodig, en het blijft een wijdverbreide westerse kanker om daar een contradictie in te zien.

Duitsers hebben Mutti Merkel, Vlamingen hebben Bompa Vermeersch. In tegenstelling tot haar bezoekt Etienne dezer dagen zelden een knus tentenkampje of een belaagd asielcentrum – iets waarin hij niet verschilt van onze gekozen leiders. Hij zou daar trouwens met minder applaus begroet worden dan Merkel. Om te beginnen omdat die onverlaten hem niet zouden herkennen. Maar ook omdat hijzelf – een emeritus hoogleraar ethiek, alsook allround filosoof en scepticus – minder ontvankelijk staat tegenover groepen ontheemde Syriërs en Irakezen dan Merkel, Bild Zeitung en menig Duitse voetbalsupporter.

Zwendoline en de Wet-Major

Intellectueel gesproken bleef ik zelf ietwat ontheemd achter na het lezen van een interview met Vermeersch in De Standaard van vorige week. ‘Het is flauwekul om te zeggen dat we die vluchtelingen nodig hebben.’ Zo luidde al meteen de kop.

Nu weet ik dat we leven in een tijdvak waarin we onszelf aanpraten dat we ons geen emoties meer mogen laten aanpraten. En al zeker geen schuldbesef. Alles wat naar katholieken ruikt, en bij uitbreiding naar gelovigen, moet worden uitgedreven. Ook al schrikken we er zelf – onder aanvoering van Zwendoline ‘Blanco Cheque’ Rutten – niet voor terug om gezinnen met oorlogsvluchtelingen aan te praten dat hún werkelijkheid wel degelijk aaneenhangt van een beetje rechten en heel veel plichten. Ja, zelfs aangaande de bijstand die wij hun verschuldigd zijn, volgens internationale verdragen die we uit vrije wil hebben getekend. Maar verdragen of geen, een hedendaagse Vlaming laat zich niet snel nog een moralistisch oor aannaaien. ‘Wij hebben geen reet te maken met wat er zoal aanspoelt op Europese stranden.’ Moderne aansprakelijkheid stopt daar waar de golfslag begint.

Enfin, dat zou je toch denken, afgaande op zo’n krantenkop van Etienne. Maar reeds in diezelfde krant, en ook in de dagen daarna, kolkte onverwachts een ander beeld op van Vlaanderen. Dat van de gulle hand. Ik heb het niet eens over de anonieme vrijwilligers die kleren en levensmiddelen verzamelden, die ze ter plekke amper uitgedeeld kregen. Nee, ook werkgevers met klinkende namen spraken gastvrije taal en zagen alle knelpuntberoepen reeds in één ruk opgevuld – mits er voldoende flexibiliteit aan de dag werd gelegd, voor wat betreft heel onze arbeidswetgeving. Unizo zette zelf een tentenkamp op in het tentenkamp. Om, met het oog op een stijgend ledenbestand, van alle vluchtelingen zo snel mogelijk kleine ondernemers te maken. (Alsof ze dat niet al lang en breed waren: wie onderneemt er nu zulke hellereis? Ik zie het onze loodgieters en schoenverkopers niet doen.) En ook Fernand Huts wilde, ruimhartig en rebels als altijd, gerust vijfhonderd stuks tewerkstellen. Op voorwaarde dat de wet-Major voor iederéén werd afgeschaft... Noem ook mij een scepticus, maar als die vluchtelingenstromen niet bestonden? Driekwart van de ondernemende Vlamingen zou ze uitvinden om iets te bewerkstelligen dat niets meer te maken heeft met vluchtelingenstromen.

Maar of ze daarbij steun zullen krijgen van Etienne? Ik betwijfel het. Die man heeft een plan dat buitenshuis begint.

Olifant en glijmiddel

‘We leven niet in een ideale wereld. Ik praat over hoe de wereld ís, niet over hoe je zou willen dat hij is.’ Meteen daarna zette Etienne uiteen hoe hij Islamitische Staat ging ‘verpletteren’. Dankzij een remedie die hij een paar dagen zou herhalen op Radio 1, op een toon alsof de verenigde generaalsgeesten van Patton en Rommel al in hem waren gereïncarneerd.

Het is voor hem simple comme bonjour: we moeten stoppen met Syrië enkel te bombarderen. We moeten er gewapend binnenvallen als lid van een brede coalitie. Mét de NAVO, maar zónder de Turken, edoch mét Egypte. ‘President Al-Sisi zal daar graag aan meewerken,’ stelde Etienne, alsof hij de man nog maar net aan de lijn had gehad.

undefined

'Als homogeniteit zo hondsbelangrijk is, waarom is Etienne Vermeersch dan indertijd van zijn geloof gevallen, overgaand van tjeverij naar ketterij?'

Tegelijk moet de Syrische president Bashar al-Assad ‘gedwongen worden om te stoppen met zijn burgers zelf te bombarderen’. Etienne zei het op een toon alsof hij klaarstond om ook Assad te bellen. En hem niet alleen. ‘De vereniging van 56 moslimlanden moet een vergadering van godgeleerden bijeenroepen die samen verklaren dat IS de Koran onjuist interpreteert’, waarna ze vervolgens ‘moeten oproepen tot een jihad tegen IS’. Dit alles zonder een tweede Golfoorlog te ontketenen, want dat was ‘een kapitale stommiteit’, dixit Etienne.

Ik wil mij hier geen gratuite kritiek aanmeten, temeer omdat ik het eigenlijk grondig eens ben met Vermeersch’ verlangen. IS moet worden verslagen. ‘Verpletterd’ lijkt mij dan weer een té emotioneel-machistisch woord voor een filosoof op jaren, maar dat kan aan mij liggen. Ik ben geen filosoof. Mij gaat het erom dat ik het eens ben met zijn verlangen, maar dat ik tegelijk besef dat ieder verlangen juist vertrekt van een ideale wereld.

In de werkelijke wereld zal het Westen niet enkel Egyptische sissy’s moeten naaien en paaien, het zal verplicht zijn alweer te palaveren met Iran. Vervolgens zal het Israël moeten tegenhouden om niet Teheran te bombarderen in plaats van Damascus. Het zal bovendien moeten bellen met China en met Poetin. Klopt het dat zij allebei reeds ‘adviseurs’ aan de grond hébben in Syrië? En zo ja: aan wiens kant?

Het Westen zal niet alleen moeten dealen en wheelen met Hezbollah en Hamas, het zal ook zijn eigen overwegend islamofobe thuisfront moeten overtuigen van deze simpele waarheid. Om IS te verslaan hebben we inderdaad massaal de steun van moslims nodig, en het blijft een wijdverbreide westerse kanker om daar een contradictie in te zien.

De grootste olifant in de gesprekskamer der werkelijkheid heet Saudi-Arabië. Officieel is dat één van onze trouwste bondgenoten, waar onze regeringen en koningshuizen kind aan huis zijn. Zonder evenwel veel opmerkingen te durven maken over de geringe Arabische opname van vluchtelingen, laat staan over de rechten van hun vrouwen, hun homo’s en hun Filipijnse poetsslavinnen. Het is eigenlijk een soort reëel bestaand IS. Gênant zwijgen is dan ook de huisetiquette, voor alle bezoekers. Want petroleum is de basis van alle glijmiddelen, de morele op kop.

Nochtans zouden de Saudi’s bij een oorlog als allereersten moeten worden opgebeld. ‘Klopt het dat sommige van jullie families al jarenlang jihadisten financieren? Met het geld waarmee wij al decennialang bij jullie onze olie aanschaffen? Kunnen die gasten daar niet mee stoppen, alstublieft? Maar dan zonder te stoppen om dure wapens te kopen bij onze fabrieken? Om maar te zwijgen van al onze andere luxeproducten.’

De ideale maten

De roep om een militair ingrijpen in Syrië is begrijpelijk. De andere oplossingen hebben jammerlijk gefaald. Maar juist in de werkelijke wereld genaamd Het Midden-Oostelijke Kruitvat riskeert zo’n ingreep de chaos van na de Tweede Golfoorlog alleen maar te verdubbelen, tot meer dan Bijbelse proporties.

Bovendien slaagt ons Europa er niet eens in om onderling al een paar fatsoenlijke vluchtelingenquota af te spreken. Of om Hongarije te bestraffen voor zijn fascistische behandeling van mensenstromen. Terwijl het Griekenland wél op de knieën dwong, vanwege financiële stromen waaraan dat land zelf niets kon veranderen. Wat zou zo’n parvenuclub van technocraten en overbetaalde vergadertijgers dan plotsklaps eensgezind ten strijde kúnnen trekken? Zonder dat ook die demarche bij voorbaat uitloopt op een rampscenario?

Sommigen zullen mij bestempelen als defaitist, meer dan als realist. Terwijl ik hier niets anders doe dan toe te passen wat ik aan de Gentse universiteit heb geleerd, als onopvallende student van onder anderen Vermeersch. Ethiek proberen te onderscheiden van retoriek, in het bijzonder de oorlogsvariant ervan. En die is er van oudsher op gericht om, in de naam van onvermijdelijkheid, van hoogdringendheid en van hooggestemde emoties, alle kritische bedenkingen uit de werkelijke wereld juist van tafel te vegen en ten strijde te trekken, tot elke prijs.

Op zoek naar een ideale, maar meestal ideële uitkomst.

Homogene genen

Die oorlogsoproep was niet Vermeersch’ enige retorische catchgreep. Hij had – mag het verwonderen? – ook goede raad voor de spreiding van vluchtelingen bínnen Fort Europa. Aparte en tijdelijke statuten, dat soort concrete mainstreambesognes. Maar een filosoof zou geen filosoof zijn als hij niet ook een metaverhaal te berde bracht. ‘Homogeniteit van een bevolking is belangrijk. Het is gevaarlijk grote bevolkingsgroepen met een andere cultuur op te nemen.’

Twee vragen dringen zich daarbij op. Als homogeniteit zo hondsbelangrijk is, waarom is Vermeersch dan indertijd van zijn geloof gevallen, overgaand van tjeverij naar ketterij? Om de Vlaamse bevolking homogeen te houden, was hij beter jezuïet gebleven. Al zijn er genoeg die beweren dat hij het nog steeds is, maar dat hij God gewoon vervangen heeft door zichzelf.

Ik zou me zo’n oordeel nooit durven aanmatigen. Ik zit meer hiermee gewrongen. Als het gevaarlijk is om grote groepen met een andere cultuur op te nemen, is een vluchtelingenbeleid dan überhaupt nog mogelijk? Vooral wanneer prominente denkers, tot illustraties aangepord, met dit voorbeeld komen aanzetten: ‘Kijk naar de verkrachtingscijfers in Zweden. Die zijn op korte tijd spectaculair gestegen. Er zullen altijd verscheidene factoren zijn, maar één van de verklaringen is de instroom van grote groepen moslims, onder meer uit Somalië.’ Nee, bewijzen had Etienne daarvoor niet. ‘Het is tendentieus om die ene factor eruit te lichten, en daarom ook gevaarlijk. Ik wil alleen maar zeggen: grote groepen nieuwkomers integreren is erg moeilijk.’

Soms hoop je dat er een organisatie van sceptici bestaat, die gerust SKEPP mag heten, die zich toelegt op het ontmaskeren van intellectuele kwakzalverij. Ze zouden een flinke boterham hebben aan de bovenstaande passage. Het is op zijn minst een oude jezuïetentruc, ook populair bij politici. Je gebruikt een argument waarvan je zelf waarschuwt dat het niet echt valabel is. Tegelijk gooi je het onverminderd in de weegschaal van je grote gelijk.

Googel het zelf maar eens. En sta net als ik verbaasd over de hoeveelheid blogs gewijd aan die verkrachtingscijfers. Aan de weerleggingen en de weerleggingen van de weerleggingen. Ik kan ze hier niet allemaal opsommen en het zou tendentieus zijn om er zomaar eentje uit te lichten. Maar velen verwezen toch maar mooi naar de copy-pasteleugens van de Noorse massamoordenaar Anders Breivik. Die was geobsedeerd door wat hij noemde ‘de islamitische verkrachtingsinvasie’. In zijn manifest nam hij bewijstabellen op die zelfs in de toekomst zijn gelijk moesten bewijzen.

Het zou tendentieus zijn daar nog één enkel ander argument aan toe te voegen, maar ik doe het toch. De obsessie met massale verkrachting als invasiewapen legt een oeroude, atavistische angst bloot, die je ook courant aantreft bij apen. Ze gaat over de bewaking van territorium en ‘vrouwtjes’, waarmee mannetjesputters natuurlijk exact hetzelfde bedoelen. Van welke leeftijd ook.

En of ze nu filosoof zijn of niet.