Robert Fisk: de wijze uit het Midden-Oosten

‘Kijk meer achteruit als je vooruit wil,’ luidt het advies van de veelvuldig bekroonde oorlogscorrespondent Robert Fisk aan de wereldleiders. De 67-jarige Brit volgde de belangrijkste conflicten van de voorbije halve eeuw vanop de eerste rij en stelt vast dat we keer op keer dezelfde fouten maken.

Robert Fisk heeft meer dan dertig jaar in het Midden-Oosten gewoond, maar momenteel schrijft hij in zijn huis aan de Ierse kust aan een vervolg op zijn meesterlijke turf ‘De grote beschavingsoorlog’. Het boek draagt de voorlopige titel ‘Night of Power’, verwijzend naar de nacht waarin de profeet Mohammed ten hemel zou zijn opgestegen.

Toch opmerkelijk dat een door de wol geverfde journalist zoals hij, een feitenjager, zich voor de titel laat inspireren door zoiets irrationeels als religie. ‘Religie kan dat misschien zijn in jouw ogen,’ zegt hij. ‘Maar voor velen is het een keiharde logica die jammer genoeg even harde gevolgen heeft voor anderen. Probeer die irrationaliteit maar eens uit te leggen aan een vader die net zijn dochtertje verloren heeft in een zelfmoordaanslag.’

HUMO Een onbekend aantal Belgische moslimjongeren is nu in Syrië gaan vechten, onder invloed van die logica.

Robert Fisk «Elke conflict is uniek, maar er zijn altijd trends en patronen. Het is geen nieuw of uniek fenomeen dat iemand ‘zijn volk’ wil verdedigen, in dit geval wanneer die vindt dat onschuldige moslims worden gedood door het zwaard van dictators in het Midden-Oosten. Tijdens de kruistochten van de elfde tot de dertiende eeuw marcheerden christelijke extremisten naar Jeruzalem en doodden ze elke moslim en elke Jood, mannen, vrouwen en kinderen – op een veel grotere schaal dan op 11 september 2001 is gebeurd.

»Ook de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) vertoont veel gelijkenissen met wat er nu gaande is in Syrië. Linkse, meestal werkloze Britten gingen in Spanje om ideologische redenen vechten voor socialisme en vrijheid tegen de fascistische nationalisten van Franco. Ze werden beschouwd als communisten en dus als staatsgevaarlijk, maar in feite waren zij geboren in een westers systeem en hebben ze zich later bekeerd tot het communisme.»

HUMO Hoe ging het thuisfront toen met hen om?

Fisk «Erg vijandig. Nochtans hadden die jongens, door in Spanje de nazi's te bevechten, een unieke kennis van de Duitse militaire strategie (de Duitsers steunden de nationalisten van Franco met wapens en troepen, red.). Pas toen Hitler de Sovjet-Unie aanviel en de communisten bondgenoten werden van de Amerikanen en de Britten, werden ze plots nuttig.»

HUMO Ik vraag het omdat de burgemeester van Vilvoorde, Hans Bonte, ervoor pleit om ze hun identiteitskaart af te nemen en de Antwerpse burgemeester, Bart De Wever, hun de toegang tot de sociale bijstand wil ontzeggen. U stelt dus voor om ze in de armen te sluiten?

Fisk «Die jonge Belgische moslims in Syrië zijn geen landverraders. Zolang ze zich niet tegen hun land keren, kun je ze niet stoppen. Je kunt ze hun identiteitskaart, paspoort of uitkering afnemen, maar al die maatregelen zijn ingegeven door angst. Onze regeringen doen het in hun broek bij het idee dat die mensen hun verworven militaire kennis bij hun terugkeer zullen gebruiken. Nochtans is er maar weinig bewijs dat zoiets ooit gebeurd is.»

HUMO Ik las op een forum: ‘Dankzij die Syrische oorlog hoeven we in België geen terroristische aanslag te vrezen. De extremisten zijn voorlopig nog even bezig.’

Fisk «Waarom zou België een aanval moeten vrezen? En wat wordt er eigenlijk bedoeld met moslimextremisme? Trap niet in die val. Kijk naar wat er is gebeurd op Utøya (het Noorse eiland waar de extremist Anders Breivik in 2011 69 mensen doodschoot, red.). Elke terroristische aanslag in de Noorse geschiedenis is gepleegd door extreemrechtse niet-moslims. Toch wordt er telkens vanuit een onverklaarbare angst verwezen naar ‘de gevaarlijke moslimextremist’.»

Zwakke VS

HUMO Waar komt uw fascinatie voor oorlog vandaan? Geërfd van uw vader, een veteraan van de Eerste Wereldoorlog?

Fisk (zucht) «Ah, mijn vader. Geweldige kerel. Hij voedde mijn verbeelding en mijn honger naar kennis door ons gezin vanaf 1955 elk jaar mee te nemen naar de loopgraven in Frankrijk en België. We bezochten de kerkhoven en de slagvelden van Passendale, Verdun en Ieper. De vernietigende kracht van de oorlog was daar bijna veertig jaar later nog heel tastbaar: je zag nog bomkraters in het wegdek en in puin geschoten gebouwen.

»Voor een jongen van mijn leeftijd was dat een hele belevenis. Ik was toen één van de weinige kinderen die dat omgewoelde land ging bezoeken. Pas veel later is men het belang van de Eerste Wereldoorlog gaan inzien. Ik was drie jaar geleden nog in Ieper en ik heb er nooit eerder zoveel Britse schoolkinderen gezien.»

HUMO Veel hedendaagse conflicten, onder andere in de Balkan en het Midden-Oosten, zijn uit die oorlog voortgekomen.

Fisk «En toevallig heb ik het grootste deel van mijn leven in die gebieden doorgebracht. Het klopt dat de nieuwe grenzen na de Eerste Wereldoorlog voor veel problemen hebben gezorgd. Hitler kon niet leven met de creatie van Polen en Tsjechoslowakije. Dat leverde ons de Tweede Wereldoorlog op, een verschrikkelijke oorlog die vele malen groter was dan wat je vandaag ziet.

»Oké, één miljoen Rwandese doden, 100.000 dode Syriërs, 250.000 dode Algerijnen of 250.000 doden in Bosnië is dramatisch te noemen. Maar die getallen komen niet in de buurt van de 17 miljoen doden in '40-'45.

»We geven onze voorouders graag de schuld van onze conflicten. Dat mag, maar onze weigering of ons onvermogen om met de geschiedenis om te gaan is evenzeer een factor. De kernvraag is: mogen staten andere staten domineren? Het antwoord laat ik aan jou over. Ik voeg er alleen aan toe dat het ons sinds het Romeinse Rijk nog maar weinig heeft opgeleverd.

»De geschiedenis zal niet verdwijnen, we kunnen er dus maar beter lessen uit trekken. Helaas schijnen veel machthebbers dat niet te begrijpen en trappen ze steeds opnieuw in dezelfde val. Dat merkte ik dagelijks in Libanon, waar ik de helft van mijn leven heb gewoond.»