Russen verkrachten in Oekraïne ook mannen: ‘Dit is niet het werk van enkele losgeslagen soldaten, maar een doelbewuste strategie’

Ook Oekraïense mannen zijn het slachtoffer van verkrachting door Russische soldaten. Seksueel geweld tegen mannen komt minder aan de oppervlakte, maar is er volgens experts in een oorlog altijd. ‘Het is een middel om de bevolking te breken.’

“Ik heb berichten gekregen waaruit blijkt dat mannen en jongens in Oekraïne slachtoffers worden van seksueel geweld”, zei Pramila Patten, de speciale vertegenwoordiger van de VN die seksueel geweld in conflictgebieden bestudeert.

Ze sprak deze week op een persconferentie in Irpin, een voorstad van Kiev, waar het Russische leger al gruwelijke oorlogsmisdaden heeft begaan. Zo hebben soldaten er een colonne vluchtelingen onder vuur genomen met artillerie. Maar Patten was er om over seksueel geweld te praten.

De tientallen verhalen die ze al kreeg, zijn nog niet volledig nagetrokken. Patten verwacht dat er spoedig nog meer zullen volgen. “Dit is allicht maar het topje van de ijsberg”, zei ze.

Uit talloze getuigenissen bleek al dat Russische soldaten op grote schaal vrouwen misbruiken. Maar ook mannen worden dus het slachtoffer van verkrachting. De Oekraïense procureur-generaal Iryna Venediktova zei dat ze intussen getuigenissen heeft van mannen en vrouwen van alle leeftijden, van kinderen tot oudere mensen.

Strategie

De verkrachtingen zijn niet het werk van enkele losgeslagen soldaten, er zit een doelbewuste strategie achter. Rusland gebruikt de verkrachtingen in Oekraïne als een oorlogswapen. Vaak moeten familieleden of dorpsgenoten zelfs toekijken. “Het is echt de bedoeling om een hele gemeenschap te vernederen”, zegt Heleen Touquet (UAntwerpen/KU Leuven), die onderzoek doet naar mannelijke slachtoffers van seksueel geweld in conflictgebieden.

Touquet sprak met slachtoffers uit Bosnië, Kroatië, Kosovo, Sri Lanka en andere landen. De verkrachtingen van mannen in oorlogsgebied komen minder aan de oppervlakte. “Maar toch gebeurt het in elk conflict”, zegt Touquet. “Bij mannen leeft het idee dat ze hun vrouwen moeten beschermen. Door zo’n verkrachting halen daders dat helemaal onderuit. Het is echt een manier om macht te tonen.”

Al bij de annexatie van de Krim en de oorlog in het oosten van Oekraïne in 2014 kwamen er getuigenissen van seksueel geweld tegen mannen naar boven. Ook in de Tsjetsjeense oorlog gebeurde het. In Syrië, waar de Russen aan de zijde van Assad vochten, was het in de gevangenissen schering en inslag.

De Russen namen niet deel aan die gruwelijkheden, maar het is bekend dat de bewakers van het Assad-regime gedetineerden verkrachtten bij wijze van marteling. “Als er mannen de gevangenis binnenkwamen, kregen ze een ‘welkomstfeestje’”, vult mensenrechtenexperte en Midden-Oosten-kenner Brigitte Herremans (UGent) aan. “Daaraan kwamen allerlei vormen van foltering en seksueel geweld te pas.”

Een van de mannen, die een getuigenis heeft afgelegd, is de cineast Feras Fayyad. Hij is onder meer bekend van zijn Netflix-documentaire over de ‘Witte Helmen’ (Last Men in Aleppo, 2017), een vrijwilligersorganisatie die aan noodhulp en civiele bescherming doet. Tijdens een proces in Duitsland tegen een Syrische inlichtingenofficier vertelde hij hoe hij in de beruchte El Khatib-gevangenis verkracht is met een houten stok. Na zijn vrijlating was er een operatie nodig om zijn verwondingen te genezen.

“In Syrië pasten de verkrachtingen in een breder systeem”, zegt Herremans. “De troepen van Assad bombardeerden met de steun van de Russen burgerdoelwitten zoals ziekenhuizen en scholen. Ze lieten ook veel mensen ‘verdwijnen’ en pasten in de gevangenissen die verkrachtingen toe. Die strategie was een middel om de bevolking te breken.”

De gevolgen voor de slachtoffers waren volgens Herremans heel groot. Veel vrouwen die ermee te maken kregen, werden niet gehoord. Of zelfs uit hun gemeenschap verstoten. “In Syrië is er sowieso al minder een cultuur om over trauma’s te praten”, zegt Herremans. “Velen bleven met hun verhalen zitten. Bij mannen was het taboe nog groter dan bij vrouwen. Omdat er niet over gesproken werd, bleven de daders buiten schot.”

Rechtszaal

Met de oorlog in Oekraïne lijkt er op dat vlak iets veranderd. Al meteen na de start van de invasie heeft de wereld er aandacht voor en wordt er geluisterd naar de slachtoffers. Mensenrechtenorganisaties zijn op het terrein al bezig met zoveel mogelijk getuigenissen te verzamelen, die ooit in een rechtszaal gebruikt kunnen worden als bewijs.

Dat was ook de oproep van VN-vertegenwoordiger Patten: zij spoort slachtoffers aan om met hun verhalen naar buiten te komen. “Wat vandaag op papier komt, kan morgen vervolgd worden”, zei ze.

Ook het Oekraïense gerecht is intussen volop bezig met bewijsmateriaal te vergaren. Zij hebben al getuigenissen over groepsverkrachtingen, aanrandingen terwijl een slachtoffer onder schot werd gehouden alsook verkrachtingen in het bijzijn van kinderen. Sommigen zijn echter sceptisch over de uiteindelijke vervolging, omdat Moskou zijn soldaten de hand boven het hoofd zal houden.

In het verleden zijn er wel al daadwerkelijk daders vervolgd, tijdens het Joegoslavië-tribunaal. “De eerste veroordelingen voor dat tribunaal gingen over mannelijke slachtoffers van seksueel geweld”, zegt Touquet. “Er waren veel getuigenissen over hoe kampbewakers hen hadden misbruikt. Slachtoffers en getuigen herkenden hen, omdat ze uit dezelfde streek afkomstig waren.”

(DM)