Russisch oppositielid Roeslan Sjaveddinov werd verbannen naar het poolgebied: ‘Dit gebeurt er met ‘lastige’ politici’

Het Rusland van Vladimir Poetin heeft het niet op oppositie. Hun leider Aleksej Navalny, die zondag in zijn vaderland terugkeert, overleefde maar net een gif-aanslag. Zijn jonge medestander Roeslan Sjaveddinov vroor zowat dood in ballingschap in het poolgebied.

Roeslan Sjaveddinov is terug op zijn lievelingsplek, en dat zie je aan hem. De 24-jarige jongen zit te glunderen aan zijn bureautje in het hoofdkwartier van de Russische oppositieleider Aleksej Navalny. ‘Gewoon aan mijn tafel zitten geeft me zo’n geluksgevoel’, zegt Sjaveddinov in het kantoorpand in het zuiden van Moskou. ‘Dit is de plek die ik het meest heb gemist.’

Drie weken geleden keerde Sjaveddinov terug van een jaar ballingschap op Nova Zembla, de archipel diep in het noordpoolgebied waar ooit de Nederlandse ontdekkingsreiziger Willem Barentsz zijn Waterloo vond. Maar veel tijd om te praten over ijsberen en gierende poolwinden heeft de jonge oppositiepoliticus niet. ‘Het is verkiezingsjaar’, zegt hij vrolijk. Hij heeft zo een belangrijke Zoom-afspraak met collega’s van Navalny-kantoren door heel Rusland. En daarna moet hij nog van alles regelen voor komende zondag, de dag dat zijn mentor Aleksej Navalny terugkeert naar Rusland na een maandenlang herstel in Duitsland van een novitsjok-vergiftiging.

Het enige dat Sjaveddinov nog lijkt te herinneren aan zijn jaar ballingschap op Nova Zembla is een knuffelijsbeertje in het kantoor, dat om de paar maanden wordt binnengevallen door agenten. Sjaveddinov pakt het ijsbeertje op en lacht. ‘Leuk hè?’

‘Blijf vechten’

Hang een middagje rond in het Navalny-hoofdkwartier en je begrijpt waarom de Russische oppositie succesvoller is dan ooit, ondanks de veroordelingen, de gevangenisstraffen en de recente moordaanslag op Navalny, die volgens journalistiek onderzoek is uitgevoerd door president Poetins veiligheidsdienst FSB. Kijk naar de mensen in het kantoor: ze maken grappen en lachen. Overal aan de muur hangen teksten met geestige verwijzingen naar de mensen die ze proberen te verslaan: Poetin en zijn medestanders. De voornaam van hun vermoorde collega Boris Nemtsov is zo vervormd dat er in het Russisch ‘blijf vechten’ staat.

Sjaveddinov gaat zitten op een vensterbank voor het interview. ‘Oké, Nova Zembla dus.’

Op 23 december 2019 werd Sjaveddinov opgeroepen om zijn dienstplicht te vervullen in het leger. Kinderen uit Ruslands bovenklasse kopen de dienstplicht af met steekpenningen, anderen krijgen een brief waarin staat dat ze zich moeten melden. Bij Sjaveddinov ging het anders. Eerst werden zijn elektriciteit en telefoonabonnement plots afgesloten. Daarna begonnen gemaskerde FSB-agenten met een bijl en een zaag zijn voordeur te ontwrichten. De agenten drukten hem tegen de vloer, deden hem handboeien om en voerden hem af naar een Moskous vliegveld. In Archangelsk, een stad binnen de poolcirkel, werd hij zonder uitleg overgeplaatst in een kleiner vliegtuig.

‘Geen tijd om bang te zijn’

‘Alles ging zo snel, ik had geen tijd om bang te zijn’, zegt Sjaveddinov. ‘Toen ik het tweede vliegtuigje uit stapte, zag ik sneeuwstormen zoals ik ze nooit eerder had gezien. Het was pikkedonker.’

Sjaveddinov is slachtoffer van een steeds vaker gebruikte intimidatiemethode van de veiligheidsdiensten: verbanning naar een militaire basis in het noordpoolgebied. Twee andere medewerkers van Navalny zijn onlangs van hun bed gelicht en voor een jaar naar bases in het noorden gestuurd – een mocht zijn astmapuffer niet eens meenemen.

Na een derde vlucht, ditmaal met een helikopter, belandde Sjaveddinov op zijn basis: een hut in het noorden van Nova Zembla, op een sneeuwvlakte met in de verte een berg en de Noordelijke IJszee. ‘Ik noem het een tonnetje’, zegt hij. ‘Meer was het niet. Een kamer van zes meter lang met drie stapelbedden en bij de ingang een portret van Poetin.’

Hij deelde de hut met een beroepsmilitair en drie dienstplichtigen, maar zij werden om de drie maanden afgelost – Sjaveddinov verbleef er bijna een jaar. Zijn taak: de landingsbaan naast de hut, bedoeld voor vliegtuigen in nood, vrijhouden van ijsberen.

SJAVEDDINOV «Drie ijsberen lagen voortdurend voor de hut. Ik gaf ze eten om hun honger te stillen. Een paar keer werd het gevaarlijk en kwamen ze te dichtbij; dan gooide ik iets naar ze om ze weg te jagen. Het geweer heb ik gelukkig niet hoeven te gebruiken.»

Overleven

De rest van de tijd bracht hij door met ‘overleven’. ‘Je bent de hele dag bezig met water halen, koken, muren verstevigen, ramen repareren, en ervoor zorgen dat je niet doodvriest.’ Alleen ’s avonds had hij tijd om boeken en brieven te lezen die hij toegestuurd kreeg.

Kans om zijn familie en vrienden te bellen kreeg hij slechts twee keer. Een keer om zijn vriendin Kira Jarmisj, Navalny’s woordvoerder, te vertellen dat hij op Nova Zembla zat, en een keer om zijn ouders gelukkig Nieuwjaar te wensen.

‘Het is duidelijk dat dit niets met dienstplicht te maken had’, zegt Sjaveddinov. ‘Het was een politieke boodschap aan alle jongeren in Rusland: dit is wat er met je gebeurt als je de politiek ingaat.’

Ongebroken

De isolatie van de rest van de wereld was volgens hem bedoeld om hem psychisch te breken.

SJAVEDDINOV «Misschien is er ergens in mijn hoofd wel schade aangebracht, maar ik merk er nog niets van, en mijn vrienden zeggen dat ik nog helemaal de oude ben.

»Tuurlijk, wij hebben ook weleens moeilijke momenten. We begrijpen heel goed tegen wie we het opnemen. Maar ik geloof in wat ik doe. En het feit dat we steeds meer steun krijgen, laat voor mij zien dat we goed bezig zijn. Op internet en op straat zeggen mensen tegen me: hou vol.

»Dus nee, klagen doet eigenlijk niemand in het kantoor. Hoe kunnen wij nou klagen als er zondag iemand terugkeert naar Rusland nadat hij vergiftigd is met zenuwgif?»

En dan lacht hij weer.

(VK)