Russische atleten, kunstenaars en wetenschappers zijn nergens meer welkom, maar heeft zo’n boycot wel zin?

Russische academici, muzikanten en sporters worden op steeds meer plaatsen geweerd. Of dat helpt tegen de oorlog is nog maar de vraag.

Ilya Matveev is er wel klaar mee, met al die geannuleerde uitnodigingen voor conferenties en ingetrokken beurzen, die hem treffen omdat hij Russisch is. Niet omdat hij een aanhanger van President Poetin is, want dat is hij nadrukkelijk niet. Matveev, een linkse politicoloog uit Sint-Petersburg, publiceerde de afgelopen jaren kritische analyses van hoe het Kremlin macht uitoefent, en riskeerde de afgelopen dagen arrestatie en gevangenisstraf, door op straat tegen de oorlog te protesteren.

‘Zo bemoedigend om thuis te komen nadat je door de politie bent achtervolgd, en erachter te komen dat je van een of ander platform bent uitgesloten, omdat je ‘te weinig hebt gedaan’’, schreef hij deze week in een boodschap op sociale media die viraal ging, waarin hij kritisch is op westerse wetenschappers, die ‘Poetinisme bestrijden door mensen aan te vallen die er al decennia onder lijden’.

VAN VOETBAL TOT FILM

Na de invasie van Oekraïne kondigden westerse landen sancties af, die het land financieel en economisch grotendeels afsneden van de rest van de wereld. Maar in het kielzog daarvan worden er nu ook op het gebied van sport, cultuur en wetenschap allerlei banden doorgesneden.

Zo roept Denemarken de universiteiten officieel op om alle academische contacten met Rusland te verbreken. Ook de grote sportbonden, zoals wereldvoetbalbond Fifa, en het Internationaal Olympisch Comité sloten Russische teams en atleten ineens uit. Veel kunstenaars zien hun optredens bovendien gecanceld worden: zo kregen pianisten uit Rusland die mee zouden doen aan de Dublin International Piano Competition een afzegging toegemaild, en is de Russische delegatie straks niet welkom op het filmfestival van Cannes.

‘AGRESSIE LEIDT TOT ISOLATIE’

De vraag die zich bij al die annuleringswoede aandient, is natuurlijk: helpt het ook echt tegen de oorlog in Oekraïne?

De Deense minister van onderwijs Jesper Petersen verdedigde de academische boycot als een ‘helder signaal dat agressie leidt tot isolatie in de internationale gemeenschap’. En hoewel het verwijt van opportunisme voor de hand ligt bij de grote sportbonden, die zich nooit iets van mensenrechten hebben aangetrokken, zou je daarvoor hetzelfde kunnen betogen. Wellicht dat een isolatie van Rusland de druk op de regering vergroot om van koers te veranderen.

Dat is natuurlijk al eens eerder geprobeerd. In 1980 nam de VN een resolutie aan voor een academische en culturele boycot van Zuid-Afrika. Het is altijd moeilijk om achteraf vast te stellen wat het effect daarvan is geweest bij de val van het apartheidsregime, maar over het algemeen wordt die boycot wel als een succes gezien.

De verschillen met de huidige boycot van Russische kunstenaars en wetenschappers springen alleen direct in het oog. Allereerst: de boycot van Zuid-Afrika werd door de VN gesteund, en er waren heldere richtlijnen voor. Nu buitelen veel organisaties over elkaar heen om zich uit te spreken en zo ook iets te doen, met bizarre voorbeelden als gevolg. De universiteit in Milaan die een vak over de Russische schrijver Dostojevski annuleerde, en na kritiek toch maar weer liet doorgaan. Of de internationale kattenfederatie, die deze week Russische katten officieel uitsloot van deelname aan kattenshows.

‘Emotioneel moment, maar denk vooruit’

Het tweede verschil is dat tot de boycot vanuit Zuid-Afrika zelf werd opgeroepen, door de bevrijdingsbeweging ANC, die het als ondersteuning zag van haar verzet, dat al flink ontvlamde in die dagen. Op dit moment ontbreekt in Rusland zo’n systematisch verzet tegen Poetin. De vraag is of je dat met druk vanuit het buitenland kunt veroorzaken.

Ook dat is natuurlijk al eerder geprobeerd. De BDS-beweging probeerde de afgelopen jaren personen en instellingen die meewerken aan de Israëlische bezettingspolitiek met sancties en boycots aan te zetten tot een koersverandering. Maar volgens Ilya Matveev bestaat ook hier een belangrijk verschil. Want in de richtlijnen van de BDS-beweging staat expliciet dat alleen personen die zich actief voor de bezetting inzetten doelwit kunnen zijn: ‘Het feit dat een Israëlische wetenschapper tot een Israëlische universiteit behoort is geen reden voor een boycot’.

Anton Barbashin, een Russisch politiek analist gevestigd in Glasgow, denkt ook dat het internationaal isoleren van wetenschappers en artiesten contraproductief kan werken. ‘Dat kan ertoe leiden dat de pro-Poetin-coalitie sterker wordt’, schrijft hij in reactie op Matveev. ‘Het helpt zeker niet met het opbouwen van EU-vriendelijke krachten. Dit is een emotioneel moment maar denk alsjeblieft vooruit.’

(TROUW)