Salman Rushdie: ‘Beweren dat de terroristen geen moslims zijn omdat ‘dé islam’ een vredelievende godsdienst is, is onzin’

De Indische auteur Salman Rushdie is neergestoken in New York, net voor hij een toespraak wou geven. De vrees voor aanslagen in naam van de islam is niet nieuw voor Salman Rushdie: nadat de Iraanse ayatollah Khomeini in 1989 een fatwa tegen hem uitvaardigde, leefde hij jarenlang ondergedoken. Humo sprak de schrijver in 2017 over wat hem bedreigt, maar ook wat hem gaande houdt. ‘Het kleinschalig terrorisme is het nieuwe normaal geworden. Het volstaat dat iemand een auto of een vrachtwagen huurt en daarmee in een menigte knalt.’

New York City, een kantoor 21 verdiepingen hoog, buurt Central Park. Hij is ontspannen als hij (witte sportschoenen, beige broek, losse pullover) het kantoor van zijn literair agent binnenstapt. Zonder enige bewaking. Ik druk daarover enige verwondering uit, want vorig jaar nog las ik berichten dat de fatwa tegen Salman Rushdie vernieuwd was: volgens het Iraanse staatspersagentschap Fars krijg je 600.000 dollar als je de schrijver van ‘De duivelsverzen’ (1989) van kant maakt. Hij vraagt een glas water en wuift die kwestie weg: ‘O, dat is onzin. Zo om het jaar fietst dat soort bericht weer eens voorbij, maar het is niet serieus, niet officieel. Ik loop hier nu haast twintig jaar rond, in New York beginnen ze het stilletjesaan gewoon te worden.’

‘The Golden House’ brengt ons samen, de nieuwe roman van Salman Rushdie, in het Nederlands: ‘De familie Golden’. Een heerlijk boek over de neergang van een rijke Indiase familie die in 2008 in New York belandt. Een intrieste familietragedie, maar geestig beschreven, vol verwijzingen naar de maatschappelijke tragedie van ons tijdsgewricht: de switch van Obama naar Trump. Het soort boek, zeg ik, dat hem na de ongevraagde wereldwijde bekendheid die ‘De duivelsverzen’ opleverde, iets kan bezorgen wat hem veel dierbaarder is dan roem: literaire erkenning door een massapubliek. Hij lacht: ‘Stel je voor, op mijn zeventigste, eindelijk respect!’

‘De familie Golden’ is vlug samengevat. Nero Golden, een puissant rijke Indiër, verruilt met zijn drie zonen Mumbai voor New York nadat zijn vrouw er omgekomen is bij de aanslagen van 2008. In Mumbai is hij, door zijn banden met de maffia, zijn leven niet zeker. Maar ook in New York, blijkt al op pagina één, staat hem een ramp te wachten: de brand van zijn fraaie huis in het hart van de stad, ‘in de geheime, grazige vierhoek van de Gardens’, wordt al aangekondigd. Daarmee is ‘De familie Golden’ een roman die twee wereldsteden die Rushdie dierbaar zijn verbindt: het Mumbai van zijn jeugd en het New York waarin hij na de fatwa zijn leven opnieuw uitvond. We beginnen het gesprek in Mumbai.

Hitlers honden

HUMO In uw memoires getiteld ‘Joseph Anton’ schreef u dat in de ‘duivelsjaren’ waarin u moest onderduiken, niets u zoveel pijn heeft gedaan als afgesneden te zijn van Mumbai.

Salman Rushdie «Mijn geboortegrond is een belangrijke creatieve humus voor mij, maar ik doe er niet al te romantisch over: op een paar oude buurten na is de stad waarin ik ben opgegroeid verdwenen. Mumbai is intussen letterlijk tien keer zo groot geworden. Het centrum is naar het noorden verschoven: wat wij destijds Mumbai noemden, is nu Zuid-Mumbai. Het blijft een heel interessante stad, maar ze is een stuk minder lieflijk.»

HUMO De familie Golden vlucht uit Mumbai en wil in New York een nieuw bestaan opbouwen: een echo van uw eigen geschiedenis, uw verhuizing van Londen naar New York bij het begin van deze eeuw?

RUSHDIE «Niet helemaal, hoop ik: ik loop nergens van weg en Nero Golden is echt wel een miserabele klootzak (lacht). Ik woon hier straks twintig jaar en ik kan me niet herinneren dat ik elders ooit gelukkiger was. New York past bij mij. Ik was een jaar of 25 toen ik hier voor het eerst kwam en ik was op slag verliefd. Ik wist dat ik hier op een dag zou komen wonen, dat het me goed zou doen. Ik ben een man van de grootstad, ik ben het gewoon miljoenen mensen om me heen te hebben. Op mijn universiteitsjaren in Cambridge na heb ik mijn hele leven in een metropool doorgebracht: Mumbai, Londen, New York – ik hou van alle drie. Over New York schreef ik al eerder in de roman ‘Woede’, gesitueerd in de zomer van 2000: de periode dat ik me hier vestigde, zonder te weten of het definitief zou zijn. Intussen heb ik hier achttien jaar geleefd: ‘De familie Golden’ is, veel meer dan ‘Woede’, een roman geschreven door een New Yorker.»

HUMO Ik vond het meegenomen dat ik gisteren een hapje kon eten in de setting van uw roman, in de buurt van ‘de Gardens’, in Greenwich Village.

RUSHDIE «Veel kun je niet zien van de Gardens, hè, ze zijn privéterrein. Het gaat om telkens een dozijn huizen in MacDougal Street en Sullivan Street, die allemaal uitgeven op een gemeenschappelijke tuin. Ik kende de buurt omdat ik er vrienden heb. Het leek me de ideale setting voor mijn boek, omdat het een microkosmos is, een privéwereldje, zeer geschikt om er een aantal individuele levens aan te verbinden, terwijl je daaromheen meteen de grote buitenwereld hebt.

»Ik kon geen geschikter decor bedenken om eens een andere manier van schrijven uit te proberen. Dit keer zat ik niet met het magisch realisme van Gabriel García Márquez in mijn achterhoofd, ik dacht eerder aan Stendhal, Balzac. Of meer nog: Charles Dickens. Ik bewonder Dickens zeer omdat hij zoveel facetten van de maatschappij in zijn romans kwijt kon. Hij kon even goed schrijven over criminelen als over aristocraten, over kleinburgers als over groothandelaren. Een romanschrijver moet vooral niet onder zijn soortgenoten blijven rondhangen, hij moet in zo veel mogelijk kamers zien te geraken. Ik wou een breed maatschappelijk panorama schetsen, en als het verhaal dan ook nog een beetje diep gaat, zit het helemaal goed (lacht).

»Manhattan is zo klein dat allerlei soorten mensen er constant op elkaar zitten. Londen is eerder een stammenstructuur: schrijvers troepen er apart samen, en elders heb je dan weer filmmensen, nog elders rijke mensen. Hier weet je nooit op voorhand wie je zult ontmoeten: het kunnen mensen zijn van om het even welke sociale klasse, uit om het even welke hoek van de wereld. New York is een fantastische stad om in rond te wandelen en te horen hoe mensen praten – zolang je dat niet weet, kun je niet over ze schrijven. Het is dus de ideale setting voor de roman die me voor ogen stond: een sociale roman, met een encyclopedische visie op de wereld, en in het hart daarvan nog eens een Griekse tragedie, waarin de vraag opduikt die familievader Nero Golden zich stelt: kan een mens tegelijk goed en slecht zijn?»

HUMO Het antwoord moet wel ja zijn, anders gaat het niet om een menselijk wezen.

RUSHDIE «Het antwoord is duidelijk ja, maar het punt is dat er tussen het goede en het kwade in een mens zo’n groot onevenwicht kan ontstaan dat de vraag zelf oninteressant wordt. Dat Hitler lief was voor honden, kan mij niet schelen, want het doet al die andere dingen die hij deed niet vergeten. Alles wat Nero Golden doet, de slechte, moreel compromitterende dingen inbegrepen, is bedoeld om zijn familie te beschermen tegen represailles van de maffia, maar hij verliest alles wat hij wilde behouden: dat is zijn tragedie.»

Méér Donald Trump

HUMO Dan is er ook nog de tragedie Trump in dit boek, en die zal in de ontvangst ervan allicht een grote rol spelen. Ik zag al titels als: ‘Rushdie pakt Trump aan in nieuwe roman.’

RUSHDIE «Dat is dan een schande. Of je nu over een roman begint, of over baseball, uiteindelijk kom je vandaag altijd weer bij Trump uit. Dat is toch om depressief van te worden? Dit is géén roman over Trump. Die publieke dimensie is aanwezig op de achtergrond, maar wordt nooit voorgrond. Pas geleidelijk is het in me opgekomen dat ik de privétragedie van mijn personages kon spiegelen in de tragische ontwikkeling van dit land, in de beweging van Obama naar Trump.

»De verkiezing van Obama was een moment van ongelooflijke hoop en optimisme. Velen waren ervan overtuigd dat Amerika opschoof in een positieve, progressieve richting, maar de volgende verkiezingen hebben bewezen dat we ernaast zaten. En dat was een schok voor zowat iedereen, zelfs voor de winnaars, geloof ik: ze hadden het niet verwacht.

»We zijn wakker geworden in een heel ander Amerika, een land dat door Trump heel anders gedefinieerd wordt. ‘Laten we de grenzen sluiten!’: dat soort dingen is nu aan de orde. Je zou ‘The Golden House’ kunnen zien als een antwoord daarop. Ik wilde een portret schetsen van New York als een stad van immigranten. Dat wou ik ook bewust weerspiegelen in de bewoners van de Gardens: een diplomaat uit Birma, een Italiaans stel, de Russische schone die Nero Goldens hart steelt… Behalve de native Americans woonde hier enkele eeuwen geleden niemand. Immigranten absoluut willen weren is een absurd idee: immigratie is een onderdeel van het idee van Amerika, dáár staat het Vrijheidsbeeld in de haven voor.»

HUMO De roman kan zo meteen ook als antwoord gelden op de brexit in het land waar u voordien verbleef. Een inperking van de definitie van Britsheid, noemt u het: ‘Alleen klein Engeland zou geschikt zijn om het Engelse te definiëren.’

RUSHDIE «Op alle drie de plekken waarover ik het grootste deel van mijn leven heb nagedacht, is er vandaag sprake van een identiteitscrisis, en interessant genoeg neemt die overal een compleet verschillende vorm aan. In India uit het gevecht om de identiteit zich vooral in het religieuze sektarisme: moslims versus hindoes. In Engeland, zo maakte dat brexitding duidelijk, zijn veel mensen gaan geloven in een soort fantasie-identiteit: een gouden tijdperk waarin Engeland, zonder die rotbuitenlanders, zowat de hele wereld bestuurde. ‘Kunnen we dat Engeland alsjeblief terugkrijgen?’ Dat gevoel leeft er en bepaalde de uitslag van het brexitreferendum. Heb je het hier in New York over identiteit, dan kan het over twee dingen gaan: gender of raciale identiteit. Onder Obama dachten we op die twee punten een grote vooruitgang gemaakt te hebben in de richting van meer tolerantie, maar nu is er een terugslag. Zeker de genderkwestie is echt geëxplodeerd, je kunt geen week in New York doorbrengen zonder dat iemand begint over de rechten van lgbt’ers (lesbiennes, gays, bisexuelen en transgenders, red.). En dus onderzoek ik die kwestie ook in mijn roman.»

HUMO Eén van Nero Goldens zonen werkt aan een seksuele transitie.

RUSHDIE «Het was voor mij makkelijk om daarover te schrijven. In India is de transgendergemeenschap heel zichtbaar: ze heten er hijra’s en treden op tijdens trouwpartijen, je vindt ze overal. Een jaar of vijf geleden nodigde de Gates Foundation schrijvers uit om de aidscrisis in India te bestuderen, en ik heb toen een aantal weken doorgebracht onder de hijra’s in Mumbai. Velen van hen zijn sekswerkers, aids is in hun milieu een groot probleem. Het was een ervaring die ik niet gauw zal vergeten. En dan heb ik ook nog eens twee vrienden die van sekse veranderd zijn, een man die vrouw werd en een vrouw die man werd: ik weet dat het flink wennen is als iemand zich met een andere identiteit aandient.»

HUMO U laat één van uw personages, Riya, een pleidooi formuleren voor een open houding inzake genderbeleving: flexibiliteit moet de nieuwe norm worden.

RUSHDIE «Het zou best kunnen dat volgende generaties helemaal niet meer met dit soort kwesties zullen worstelen. Ik vind het alvast bemoedigend dat jonge mensen geen probleem hebben met homoseksualiteit of transgenders: dat merk ik als ik met mijn jongste zoon praat, die twintig is. Er ligt een betere wereld net voorbij de horizon: we moeten gewoon op één of andere manier voorkomen dat Trump de wereld vernietigt nog voor die jonge mensen volwassen zijn geworden. We zijn ook aan een nieuwe generatie leiders toe. Ik ben inmiddels 70 geworden, Hillary is even oud, Trump is 71: gedaan met de mensen van mijn leeftijd, gedaan met de babyboomers! Ik zou ook hier in de VS graag een figuur van de volgende generatie zien opkomen, zoals Justin Trudeau in Canada of Emmanuel Macron in Frankrijk.»

HUMO Een paar jaar geleden, toen Trump zich in de politiek lanceerde, zei u in Die Zeit: ‘Ik hou op één of andere manier van hem. Ik wil méér Donald Trump.’ Hoe meer Republikeinen achter Trump liepen, hoe meer kans Hillary maakte op het presidentschap, was uw inschatting.

RUSHDIE «Ik zat er flink naast.»

HUMO Er is te lang met Trump gelachen?

RUSHDIE «Omdat mensen dachten dat hij niet kon winnen, is hij lang bekeken als een grap. Hij kon zich dingen permitteren waarover elke andere kandidaat gestruikeld zou zijn. Wat hij ook over vrouwen ophoestte, hij kwam ermee weg. ‘Ik zou over 5th Avenue kunnen lopen en iemand neerschieten,’ zei hij zelf, ‘en het zou niemand wat kunnen schelen.’ Wie bedenkt zoiets? Stel je voor dat Hillary Clinton dat gezegd had! Geleidelijk aan werd duidelijk dat men van die man hield niet ondanks zijn gekte, maar omdát hij gek is.

»Er is een moment gekomen dat ik besefte: het kán gebeuren dat deze man verkozen wordt. Het grootste deel van ‘De familie Golden’ is geschreven vóór de presidentsverkiezingen, en achteraf heb ik alleen een paar dingen bijgevijld. Ik zat dus juist met mijn voorspelling. Ik herinner me dat ik in een taxi zat met een Indiase chauffeur die zei dat hij voor Trump zou stemmen. ‘Hoe kan je dat doen?’ zei ik hem. ‘Je bent een immigrant!’ En hij antwoordde: ‘O, meneer Trump schiet vanuit de heup, hij zegt wat hij denkt, he doesn’t give a fuck.’ Trump gaat winnen, dacht ik toen. Hij had een heel mannelijke aantrekkingskracht die niets met politiek of beleid te maken had.»

HUMO Het verkiezingsjaar omschrijft u als een ‘jaar van twee bubbels’. Trump had zijn eigen wereld, maar ook een stad als New York, of misschien kunnen we het de elite noemen, leefde in een bubbel.

RUSHDIE «Ik hou er niet van het woord ‘elite’ te gebruiken als je gestudeerde mensen wilt beschrijven. Als journalisten en professoren en romanschrijvers de elite worden, waar zijn we dan beland (lacht)? We hebben nu een regering die bijna volledig uit miljardairs bestaat, en wíj zouden de elite zijn? Dat is wel heel erg de wereld op zijn kop: de elites beschuldigen vandaag hun tegenstanders ervan de elite te zijn. Zoals de lui die het fake news fabriceren, vandaag journalisten die de feiten op een rij zetten voor leugenaars uitmaken.

»Maar het is waar dat er diepe verschillen zijn in dit land. Er is een Amerika dat niet in de klimaatwijziging gelooft, dat racistisch is, dat homo’s haat. Ik herinner me een graffitislogan van de jaren 60: ‘Verander je gedachten niet, er zit een fout in de realiteit.’ Dat soort moment beleven we vandaag: de waarheid is wat jíj de waarheid noemt, en het idee dat er zoiets als een objectieve waarheid bestaat, die je kunt natrekken, waarvoor er bewijzen zijn, zakt weg.»

HUMO Hoe geraken we uit die situatie?

RUSHDIE «Er is geen andere uitweg dan je te verzetten tegen dat soort denken. Zo werkt politiek: wil je winnen, dan moet je vechten. Er is wel degelijk verzet geweest en het heeft resultaten geboekt ook. De verschrikkelijkste excessen zijn tot nog toe voorkomen. Rechters hebben zich heel dapper opgesteld, maar ook publieke demonstraties hadden impact.

»Na de beweging voor burgerrechten zijn de Amerikanen politiek vrij apathisch geworden, ze kwamen nauwelijks op straat. Mij verbaasde het bijvoorbeeld dat na de zogenaamde gestolen verkiezing in 2000, de eerste verkiezing van George W. Bush ten nadele van Al Gore, iedereen zoiets had van: ‘Oké, dan is het maar zo. Fine, you can be president!’ Maar nu voel je een heel andere sfeer. Een paar dagen na het extreem-rechtse racistische geweld in Charlottesville was Trump in New York en er kwamen duizenden mensen op straat, terwijl daar nauwelijks toe opgeroepen was.

»Grappig genoeg heeft Trump ook de mainstreammedia een enorme energieboost gegeven. Lees de Washington Post, de New York Times, The New Yorker… Ze brengen stukken van een ongelooflijk hoog niveau, misschien beleven we wel een gouden tijdperk van de journalistiek. Terwijl de president het voortdurend over fake news heeft, bewijzen zij de natie een enorme dienst. En er is niet alleen de gedrukte pers, ik informeer me meer en meer bij de comedians: Trevor Noah, Samantha Bee, John Oliver, Stephen Colbert… zij brengen de briljantste nieuwsanalyses. En deze president heeft zo’n dunne huid dat je hem met comedy echt kunt raken: het doet hem pijn, en dus is het een doeltreffend protest.

»Het bemoedigendst is dat je vandaag merkt dat de Republikeinse partij uit elkaar valt, zeker na Charlottesville. Die kloof tussen de president en de Republikeinse partij zal wijder worden.»

HUMO Charlottesville kan een gamechanger zijn?

RUSHDIE «Wie zal het zeggen? Ik ben niet zo’n groot profeet. We moeten afwachten wat het onderzoek naar de Russische connecties van de president zal opleveren. Er is al zo dikwijls gezegd: ‘Dit verandert alles!’ De één na de ander beweert dat Trump volgende week al weg kan zijn. Ik behoed me voor zoveel wishful thinking. Ik hou me niet bezig met de fantasie dat hij zal aftreden, of dat hij afgezet zal worden. Kijk naar de twee impeachmentprocedures die in het verleden zijn opgestart, tegen Nixon en tegen Bill Clinton: in beide gevallen was de oppositie toen de leidende partij in het Congres. Ik zie het niet gebeuren dat de Republikeinen hun eigen president zullen afzetten. Hij zit daar nog wel een tijd. De eerste grote test zijn de verkiezingen voor het Congres volgend jaar. De Democraten hebben een serieuze kans dat ze een meerderheid veroveren in het Huis van Afgevaardigden, een kleinere kans om de Senaat te veroveren, en dan zouden ze de ergste dingen kunnen voorkomen. Twee jaar later is er dan het gevecht om ervoor te zorgen dat Trump geen tweede termijn krijgt. Overigens weet ik niet zeker of een tweede termijn hem wel interesseert. Maar ik ben ermee opgehouden te bedenken wat Trump wil, ik concentreer me op de vraag: wat kunnen wij, realistisch gezien, vandaag doen om dingen te veranderen? Zoals ik me ook niet meer afvraag wat er verkeerd is met Trump, maar wel: ‘Wat is er verkeerd met ons? Hoe konden we dit laten gebeuren?’»

HUMO We waren lui, zegt uw romanpersonage Riya.

RUSHDIE «46 procent van het land ging niet stemmen.»

HUMO Dat staat zelfs twee keer in de roman.

RUSHDIE «Negentig miljoen geregistreerde kiezers bleven thuis: dat is toch een misdaad? Als je weet dat minder dan een miljoen stemmen volstaan hadden om Trump te stoppen.»

HUMO Hillary Clinton had ook beter kunnen presteren door de Trumpaanhang niet met zoveel verachting te behandelen.

RUSHDIE «Hillary maakte één fout toen ze de Trumpaanhangers deplorables noemde, Trump maakte elke week een fout. Maar blijkbaar had alleen die ene vergissing van Hillary gevolgen.»

HUMO Het viel niet weinig op dat u uw laatste tweet verstuurde op de dag van de presidentsverkiezingen, na het uitbrengen van uw stem: ‘Done. You’re welcome #MadamPresident!’ Uw volgers, meer dan een miljoen, blijven sindsdien op hun honger.

RUSHDIE «Om je de waarheid te zeggen: ik was Twitter al een tijd beu. Het gaat er mij daar te ruw aan toe, ook al door de anonimiteit. Ik geraakte bij de verkiezingscampagne betrokken, en toen die voorbij was, dacht ik: nu heb ik er echt genoeg van. Ik heb mijn account niet weggehaald, want tien seconden later gaat er dan iemand mee aan de haal om tweets te versturen waarvan mensen denken dat ze van mij komen. Maar ik heb wel de app van mijn telefoon gehaald en dat heb ik nog geen seconde betreurd. Ik kan dat soort lawaai missen in mijn hoofd.»

HUMO In uw memoires schreef u iets interessants over de nieuwe media: had Google ten tijde van de fatwa bestaan, dan zou de agressie tegen u zich zo snel hebben verbreid dat u geen schijn van kans zou hebben gehad.

RUSHDIE «Ik zou het veel moeilijker gehad hebben, dat klopt. Maar ik merk gelukkig bij de jongere generatie een omslag. De leeftijdsgenoten van mijn jongste zoon gebruiken Facebook nauwelijks, de meesten zitten niet op Twitter. Sommigen houden van Instagram of Snapchat, omdat het puur visueel is, een prentje van wat je die dag gedaan hebt. ‘Ik ben vandaag naar het strand geweest’: niet dat gestook van Twitter of Facebook.»

Moslimterrorisme

HUMO We hadden het nog niet over René Unterlinden, een jonge regisseur die zich bij de Goldens opdringt om er een film aan over te houden, én de verteller van deze roman. Hij kan niks meemaken zonder aan film te denken.

RUSHDIE «Eindelijk heb ik zo een manier gevonden om mijn liefde voor de film in een boek kwijt te raken. Ik ben al mijn hele leven verslaafd aan film: dat moet wel als je in Mumbai opgroeit, een geweldige filmstad. De Gardens vond ik ook zo’n geschikte locatie omdat die binnentuin me deed denken aan Alfred Hitchcocks ‘Rear Window’, waarin het hoofdpersonage zijn overburen bespiedt.»

HUMO René Unterlindens familie komt uit België – al zul je zo’n naam niet vinden in een Belgisch telefoonboek.

RUSHDIE «Ik weet het, ik heb die naam verzonnen, en het kan me niet schelen dat hij niet in jullie telefoonboeken staat. Heel Amerika stikt van de verzonnen namen.»

HUMO Hoe kwam België op uw radar als land van herkomst voor uw verteller?

RUSHDIE «Ik wou dat René een familie had met een Europese achtergrond. In de Amerikaanse literatuur kiest men dan gewoonlijk voor Oost-Europese joden of Italianen. Joodse vluchtelingen uit Duitsland, dat kan ook nog. Ik wou het een keer wat minder conventioneel doen, en heb dan beslist dat de Unterlindens uit België kwamen. Punt. Wat kan ik er nog meer over zeggen (lacht)? In feite zijn het echte New-Yorkse intellectuelen. Twee joodse universiteitsprofessoren in Greenwich Village, Amerikaanser kun je het niet hebben. Ik wou dat ze een ouderwetse beschaafdheid vertegenwoordigden; het is goed eraan te herinneren dat het ooit normaal was dat mensen zo waren, geciviliseerd, geletterd. Maar om het punt te maken dat dit soort mensen aan het uitsterven is, moest ik ze in het verhaal wel laten verongelukken…»

HUMO Om die Belgische herkomst te stofferen bent u diep in uw kennis van ons land gedoken. Hun woning krijgt attributen mee die verwijzen naar Kuifje, Magritte…

RUSHDIE «…Eddy Merckx, Audrey Hepburn, de Zingende Non… Het valt nog wel mee met dat lijstje. En dan heb ik Jean-Claude Van Damme er nog buiten gelaten. Het is een wat komisch bedoelde optelsom, maar ik vermeld ook een donkerder kant: de koloniale periode in het Afrika van Leopold II, en vandaag Molenbeek als centrum van de fanatieke islam.»

HUMO Ook bij de recente aanslagen in Spanje was er weer een link met Brussel. U was zelf wat te optimistisch toen u een paar jaar geleden stelde: ‘Het tijdperk van de terreur is afgelopen.’

RUSHDIE «Heb ik dat gezegd? Allicht bedoelde ik iets wat ik nog altijd denk: het grootschalige jihadisme van Al Qaeda en de Islamitische staat verliest terrein – het kan best zijn dat over een maand of zes IS helemaal geen grondgebied meer heeft. En het religieus extremisme dat in Algerije opkwam, deemstert weer weg. Hetzelfde merk je zelfs in Iran, dat tot voor kort in elk opzicht absoluut een terroristische staat was. Maar in de plaats kreeg je wel een privatisering van het terrorisme, een vermenigvuldiging van een kleinschalig terrorisme dat het nieuwe normaal geworden is. Het volstaat dat iemand een auto of een vrachtwagen huurt en daarmee in een menigte knalt.»

HUMO U zegt: om het terrorisme te bestrijden moet je het correct benoemen, en beseffen dat het met de islam te maken heeft. Ook dat kleinschalige terrorisme?

RUSHDIE «Natuurlijk heeft het met de islam te maken. Al gaat het dan om een perversie van de islam en wijzen de meeste moslims dit soort islam af, het zou toch onnozel zijn het omgekeerde te beweren? Je kunt ook zien waar dit fenomeen historisch vandaan komt: Saoedi-Arabië en Iran hebben enorme sommen oliegeld uitgegeven om bij jonge mensen een extreme vorm van de islam te promoten.

»Ik denk dat we een complexer gesprek over de islam moeten voeren, want er bestaan zoveel verschillende vormen. Ik heb in de moslimwereld heel veel vrienden, mijn familie komt uit die wereld, ik ben niet iemand die tegenover de islam een simplistische vijandigheid koestert. Maar gewoonweg beweren dat de terroristen geen moslims zijn omdat ‘de islam’ een vredelievende godsdienst is, is onzin. Om het terrorisme te begrijpen moet je inzien dat er binnen de moslimwereld iets gebeurd is, en niet erbuiten.

»In Amerika liggen de zaken anders: hier wordt 95 procent van de gewelddadige aanvallen en moordpartijen niet door moslims uitgevoerd, maar door dolgedraaide Amerikanen. Hier heeft het probleem te maken met het ongecontroleerde wapenbezit. Mensen met psychiatrische problemen, mensen met een crimineel verleden, ze kunnen hier allemaal aan wapens geraken. Hier kun je niet zeggen dat de radicale islam het probleem is, wel de radicale Amerikanen.

»Maar daar gaat mijn boek helemaal niet over. Kunnen we niet naar de roman terugkeren?»

HUMO Laat me dan nog naar één van de motto’s verwijzen: een citaat van D.H. Lawrence, over ons ‘tragische tijdperk’.

RUSHDIE «Het is de openingsparagraaf van ‘Lady Chatterley’s Lover’: ‘There is now no smooth road to the future.’»

HUMO Al in 2002 had u het in de Yale Lectures over ons zo moeilijke tijdperk, en u voegde eraan toe dat we beoordeeld zullen worden op onze houding in deze lastige jaren.

RUSHDIE «Intussen is het alleen maar erger geworden, en het blijft zo: we zúllen op ons gedrag beoordeeld worden. We beleven een heel cruciaal moment in de wereldgeschiedenis – na de Tweede Wereldoorlog kan ik geen crucialer moment bedenken. Er wordt vandaag letterlijk beslist welk soort toekomst ons te wachten staat, niet alleen in politiek opzicht, ook in verband met het milieu. Als je kinderen hebt, maak je je grote zorgen. Welke wereld laten we voor hen achter? Ík alvast wil niet dat ze me zullen kunnen zeggen: ‘Je stond erop te kijken en je deed niets.’ Je kunt het gevecht verliezen, ja, maar álles is beter dan je terugtrekken en niets doen.»

‘De familie Golden’ is uit bij Atlas Contact.