Sam Dillemans

In het kasteel van Gaasbeek exposeert Sam Dillemans nog tot 16 juni ‘Authors', zijn eerste solotentoonstelling sinds drie jaar: een weelde van sterke portretten – meer dan driehonderd – van al wie in de wereldliteratuur niet aan hem is voorbijgegaan, aangevuld met enkele bewonderde schilders, wetenschappers, componisten en The Beatles. Stuk voor stuk meesters in zijn ogen .

Sam Dillemans (48) schilderde al schrijversportretten toen hij nog volop, en met huid en haar, in zijn vorige grote onderwerp ondergedompeld was: de al te menselijke bokssport, die hij indertijd zelf ook beoefende in clubverband. Het leverde laaiend werk op, met een pasteuze punch – schilderijen waarop de verf zelf gespannen pezen en spieren leek te hebben, alsook een eigen zenuwstelsel. Maar:

Sam Dillemans «De bokssport was op, in die zin dat ik ze schilderkunstig helemaal had uitgediept en uitgepuurd. Ik heb die periode afgesloten met schilderijen die van realistisch naar zo goed als abstract waren geëvolueerd, naar een nog net leesbare georganiseerde chaos. Mijn laatste schrijversportretten zijn ook totaal uitgepuurd: ze zijn nog maar nauwelijks enkele lijnen. Ook over die serie denk ik nu: 't is genoeg geweest. Maar ondertussen merk ik dat ik nog aan het ontwennen ben. Ik heb dus zin om nog enkele schrijvers te schilderen, bij wijze van naweeën.»

HUMO Je hebt kennelijk onderwerpen nodig waar je lang – jarenlang zelfs – op kunt voortborduren.

Dillemans «Me in een thema vastbijten, en vooral niet loslaten, ligt in mijn aard. Maar ik zoek nooit bewust naar een thema; het klopt als het ware bij mij aan, en daarna moet het eerst een hele tijd in een achterkamertje van mijn brein doorbrengen. Zo nu en dan komt het me eventjes voor de geest, in een flits, en op een dag voel ik dat de tijd rijp is om het uit dat achterkamertje te halen. Zo gaat het blijkbaar.

»En dan voel ik ook de natuurlijke behoefte om eraan te beginnen. Uiteraard moet er sprake zijn van liefde voor het thema, en ik moet het op een bepaald moment als noodzakelijk en dan ook onvermijdelijk gaan ervaren. De timing blijkt achteraf altijd juist, naar mijn gevoel: ik kies dus het moment goed uit, maar misschien is het wel het moment dat mij uitkiest.»

HUMO Je kunt prat gaan op veel metier – je bent dus een schilder die zijn vak ook in de ambachtelijke zin verstaat. Betekent dat meteen ook dat je om het even wat kunt schilderen?

Dillemans «Als je de tekenkunst beheerst, kun je om het even welk onderwerp aan, en met beheersen bedoel ik: tot in de puntjes, radicaal. Ook cineasten als Fellini en Kurosawa konden meer dan behoorlijk tekenen. Ik durf gerust te beweren dat de tekenkunst de basis van álle beeldende kunsten is. Je hebt natuurlijk ook intuïtie nodig in de kunst, maar als je het tekenen beheerst, is de kans veel groter dat je intuïtie juist zit.

»Nu, je moet je vakkennis zo nu en dan ook kunnen loslaten: de grote danseres Anna Pavlova zei het al: ‘Leer de techniek beheersen, en vergeet 'm vervolgens.’ Ze zei dus ook dat je eerst techniek moet hebben vóór je je kunt permitteren om 'm te vergeten. Ik zal altijd wel pleiten voor technische beheersing en het verwerven van vakkennis, altijd zal ik de tekenkunst prediken, met alle technische vereisten van dien.

»Laat ik even Hokusai citeren, de meester van de Japanse prentkunst: ‘Vanaf mijn zesde levensjaar was ik bezeten van het tekenen van de vormen der dingen. Vanaf mijn vijftigste heb ik veel geproduceerd, maar niets wat ik voor mijn zeventigste heb gemaakt, is echt de moeite waard. Pas op mijn drieënzeventigste begon ik eindelijk iets te zien van het wezen van vogels, dieren, insecten, vissen, en de levenskrachtige aard van grassen en bomen.

»Vandaar dat ik pas op mijn tachtigste enige vooruitgang zal hebben geboekt, als ik negentig ben zal ik verder doorgedrongen zijn in de diepere betekenis van dingen, op mijn honderdste zal ik echt groots zijn, en op mijn honderdtiende zal elke punt en elke lijn het leven zelf bezitten.’ Dat vind ik behalve prachtig ook wáár.

»De ontwikkeling van je kunst, en van het metier dat ermee samenhangt, is een neverending story. Je bent nooit klaar. In deze tijd krijg ik vaak variaties te horen op: ‘Ach, die techniek van de oude meesters: we wéten het ondertussen wel.’ Wel, we weten het níét. Stravinsky zei dat vernieuwing altijd geworteld is in traditie. Dat uitgerekend híj zoiets gezegd heeft – de innovatieve kant van zijn werk was ronduit revolutionair – vind ik veelbetekenend, vandaag meer dan ooit.

»De grote Degas, een genie, heeft in zijn jeugd, bij wijze van oefening, ongeveer één derde van de schilderijen van het Louvre gekopieerd. Om zich in alle deemoed het vak eigen te maken, beetje bij beetje. Als kunstenaars van dat kaliber dat doen, raad ik iedere aankomende kunstenaar van nu aan om ook zo'n loopgravenoorlog van de permanente oefening aan te gaan – 't is bikkelhard werken, maar als je doorzet, zul je merken dat er weleens rozen in de loopgraven bloeien.

»Degas heeft ook gezegd: ‘Op z'n achttiende heeft iedereen talent, maar heb maar eens talent op je vijftigste.’ We zijn in het begin allemaal enthousiast, we hebben er zin in, we borrelen over van de toekomstplannen, maar zulke bevlogen voornemens ook waarmaken komt op stug volhouden aan, tegen heug en meug, en vaak tegen alle hypes in.»