Shlomo, Venezia - Sonderkommando Auschwitz

'There's no business like Shoah business,' schijnt het. Eén van de grote attracties van Los Angeles is al enige tijd het Simon Wiesenthal Center, met 350.000 entrees per jaar. Bezoekers kunnen er voor de duur van hun guided tour de identiteit van een 'echt' kampslachtoffer aannemen, en zelfs even plaatsnemen in een replica van een gaskamer.

De restanten van het kamp Auschwitz-Birkenau, in Polen, doen het nog beter, met meer dan een miljoen bezoekers in 2007. Het prikkeldraad wordt er geregeld vernieuwd, de etalagekasten met slachtofferharen en -schoenen opgeschikt en het beroemde 'Arbeit macht frei'-hek in de menie gezet. Prima achtergrond voor klasfoto's.

Van holocausttoerisme zal niemand slechter worden, maar voor wie de gruwel van de kampen écht wil benaderen bestaan er betere instrumenten. Een boek zoals dat van Shlomo Venezia (Ambo/Manteau) bijvoorbeeld. Het is een getuigenis zonder enige franje, de neerslag van een lang interview dat Venezia, een Jood uit Saloniki, toestond aan de Franse onderzoekster Béatrice Prasquier.

Venezia is één van de zeldzame overlevenden van het Sonderkommando, de kleine groep van mannen die in Auschwitz hun medegevangenen moesten 'bijstaan' in hun laatste ogenblikken en die tien minuten later het kluwen van vergaste, in hun doodsstrijd verkrampte en vervuilde lichamen mochten opruimen en verbranden. Het Sonderkommando keek dag in dag uit in de muil van het nazimonster. Daarom werden de leden ervan na gemiddeld drie maanden zelf geliquideerd.

Venezia had het 'geluk' dat hij pas heel laat, in april 1944, in Auschwitz arriveerde. Hij werd ingedeeld bij het laatste Sonderkommando, dat ook werd ingezet om de crematoria te ontmantelen. Toen de bewakers hen net voor de ontruiming van het kamp alsnog wilden vermoorden, hadden ze zich tussen de andere gevangenen verspreid. Ze waren zo anoniem dat de SS hen niet meer uit de massa kon plukken.

Shlomo Venezia vertelt zonder zijn stem te verheffen, als een simpele werkman van de dood. De overlevingskans van het Sonderkommando hing mee af van de 'omzet': de opruiming en verbranding van de lijken moest zo efficiënt mogelijk gebeuren. Het was een vak. Venezia beseft dat hij heeft overleefd omdat hij zijn werk goed deed. En dat vervult hem met diepe, levenslange twijfel.