SOS racisme: activist Youssef Kobo spreekt

Marokkaanse roots, hier geboren, praktiserend moslim. Mechelaar, Vlaming, Belg. Klein hart, groot lawaai. En je zult hem niet snel affiches zien plakken voor Bart De Wever. Meet Youssef Kobo, de jonge activist die de tegenstem vertolkt.

Bezig baasje, ook: Kobo (26) studeert in avondschool rechten aan de VUB, werkt sinds kort voor Panenka (het tv-productiehuis van Tom Lenaerts), is actief binnen verschillende middenveldorganisaties en roerde zich fel toen De Wever afgelopen week in ‘Terzake’ zijn uitspraken over Berbers deed: kruidige blogberichten, oppositie op Twitter en Facebook, en een passage in ‘Reyers laat’.

'Op school moest ik een opstel schrijven waarin ik me verontschuldigde voor 9/11. Ik was 12 jaar. Dat is toch hallucinant?'

Voor de hetze was er al #DailyRacism, de hashtag die Bleri Llhesi lanceerde om alledaags racisme in kaart te brengen op sociale media.

Youssef Kobo «Ik heb veel frappante, hárde verhalen gelezen. Dat ik dacht: ‘Hoe is het toch mogelijk?’ Maar echt verbaasd? Neen. Het zijn de dingen die ik altijd hoor wanneer ik met vrienden samenzit.»

HUMO Welk verhaal heeft je ’t diepst geraakt?

Kobo «Dat van een Limburgse vriendin. Ze had ergens in Oost-Vlaanderen een leuk huis gevonden. Alles was geregeld met de huurders die eruit trokken – heel vriendelijke, attente mensen. Maar toen ze vervolgens de huisbazen ontmoette, liep het mis: de vrouw begon meteen te schreeuwen, en de man bedreigde mijn vriendin, haar man en hun dochtertje van 2 met een geweer. Met een gewéér, hè.

»Zo’n verhaal springt natuurlijk in het oog, maar er is ook het racisme van alledag waar iedereen met een exotisch kleurtje mee te maken krijgt. Het begint in het onderwijs: kwetsende opmerkingen, incidenten, het gevoel niet voor vol aangezien te worden. Toen Nadia Fadil (docent sociale wetenschappen aan de KU Leuven, red.) haar doctoraat afrondde, zei ze dat ze dat niet dankzij maar ondanks het Belgische onderwijs behaald had. Er zijn genoeg studies die het aantonen: de meeste landgenoten met allochtone roots kennen een heel hobbelig schoolparcours.»

undefined

'Op school moest ik een opstel schrijven waarin ik me verontschuldigde voor 9/11. Ik was 12 jaar. Dat is toch hallucinant?'

HUMO Dat kan toch niet louter aan het systeem te wijten zijn? Er is toch ook zoiets als de individuele verantwoordelijkheid?

Kobo «Maar als zo veel jongeren falen, is dat een probleem van de hele samenleving. Je mag dat niet in wij-zijtermen vertalen: we zitten allemaal in hetzelfde schuitje.

»De eerste en tweede generatie allochtonen hebben we eigenlijk al weggegooid. Wat gaan we nu doen met de derde en vierde generatie? Er kondigen zich boeiende tijden aan: de sociale zekerheid staat onder druk, de vergrijzing zal grote gevolgen hebben, allerhande sociaaleconomische problemen worden prangend. Meer dan ooit hebben we nood aan een grote, jonge, hoogopgeleide en werkende bevolking. In 2050 zal één op de twee Belgen één of andere migratie-achtergrond hebben, en die groep doet het dus niet goed in het onderwijs: de instroom van allochtonen in het hoger onderwijs is te laag, de ongekwalificeerde uitstroom veel te hoog. Wat is het plan? Blijven we de andere kant uitkijken?»

HUMO Nogmaals: er is toch ook zoiets als de individuele verantwoordelijkheid?

Kobo «Het zijn toch vooral de structuren en systematieken in ons onderwijs, hoor. En het begint al heel vroeg. Dat schud ik niet uit de mouw: onderzoek heeft bijvoorbeeld uitgewezen dat allochtonen op de middelbare school consequent in richtingen geduwd worden die eigenlijk onder hun niveau liggen. ‘Ga jij maar BSO doen. Ga jij maar naar de richting haartooi.’ (Zoekt op zijn smartphone) Hier, een masterscriptie aan de Antwerpse universiteit uit 2013 die concludeert dat allochtone kinderen bij de instap in het middelbaar onderwijs dubbel zo vaak worden doorverwezen naar lagere onderwijsrichtingen als hun autochtone klasgenootjes, ook al hebben ze dezelfde schoolresultaten en een vergelijkbare thuissituatie.»

HUMO Waarom zouden scholen er baat bij hebben om leerlingen onder hun niveau te posteren?

Kobo «Ik heb enkele vrienden die in het onderwijs staan. Die vertellen me weleens hoe er in de leraarskamer over gekleurde kindjes gepraat wordt. Blijkbaar is het grote probleem dat leerkrachten niet veel verwachten van allochtone leerlingen.»

HUMO Maar als mijn punten goed genoeg zijn, zeg ik toch: ‘Fuck off, ik ga voor de studierichting waar ik zin in heb.’

Kobo «Dan onderschat je de impact die leerkrachten hebben – ook en misschien vooral op de ouders, die vaak niet vertrouwd zijn met het schoolsysteem. En de leerlingen zélf zijn op die leeftijd nog niet weerbaar genoeg. Ik wist het ook allemaal niet toen ik 12 was, hoor.»

HUMO Je zat in Mechelen op school, in het prestigieuze Sint-Romboutscollege.

Kobo (knikt) «Zes jaar lagere school, twee jaar middelbaar. Toen moest ik mijn jaar overdoen, maar dat mocht daar niet – ik was niet meer welkom op het college. Daarna zeilde ik van de ene school naar de andere.

»Het Sint-Romboutscollege was een heel degelijke, maar elitaire school. Op goed 2.000 leerlingen was ik er haast de enige met een kleurtje – geen idee hoe het er nu is. Ik denk dat ze er... (Aarzelt) Ik denk dat ze er niet al te happig waren op kleur. En het waren niet mijn klasgenoten die het probleem vormden.»

HUMO In je eigen bijdrage aan #DailyRacism kwam je met een hallucinante anekdote: in het eerste middelbaar nam de leraar godsdienst je bij je benen vast en hield je zo op 20 meter hoogte uit het raam. ‘Dat zouden ze met jullie allemaal moeten doen! Te pletter gooien, dan zijn we er eindelijk vanaf!’

Kobo «Dat klopt, en het verhaal spreekt voor zich. Ik heb na de getuigenis verschillende reacties gekregen van ex-schoolgenoten die ook slechte ervaringen hadden met die leerkracht. Ik heb veel bijval gekregen op Twitter, maar er was ook ongeloof. Dat maakt zo’n persoonlijk verhaal dubbel pijnlijk.»

undefined

Bleke Beke

HUMO Veel #DailyRacism-verhalen gaan over discriminatie op de arbeidsmarkt. Een klassieker, meestal gevolgd door een al even klassieke tegenwerping: jongeren moeten hun kansen ook zelf grijpen.

Kobo «Zelfredzaamheid is het speerpunt van het discours van de N-VA. ‘Wie zijn best doet, wacht een mooie toekomst.’ Alleen: de naakte cijfers tonen aan dat dat niet klopt. Eén jaar na het behalen van een diploma ligt de werkloosheidsgraad bij allochtone hoogopgeleiden zeven keer hoger dan bij autochtone hoogopgeleiden. Zeven keer: dat is gigantisch veel, hè. Ik ken ook genoeg verhalen van hoogopgeleiden die ontelbare keren gaan solliciteren, zonder resultaat, en uiteindelijk naar Marokko of Turkije vertrekken omdat ze hier toch niet aan de bak komen.»

HUMO Ook nog steeds een probleem, leer ik uit #DailyRacism: geweigerd worden in de discotheek.

Kobo «En niet alleen in de discotheek: ook in gewone cafés, restaurants en bowlinghallen. Ik heb het zelf vaak meegemaakt. Dan ging ik met mijn blanke vrienden uit, en was ik de enige die geweigerd werd – er werd altijd wel een excuus gevonden.

»Ik heb ook heel lang gedacht dat het in België volstrekt normaal is dat de politie je op straat staande houdt en je identiteitskaart vraagt. In Mechelen, in Brussel, in Antwerpen: als ik een agent tegenkwam, moest ik mijn identiteitskaart bovenhalen – in Mechelen zelfs eens drie keer op twee dagen. Terwijl ik een maagdelijk strafblad heb! Ik kan je verzekeren: bij zo’n random identiteitscontrole is het moeilijk om je níét geïntimideerd te voelen.»

HUMO Kun je daar, hoe vreselijk ook, geen kracht uit puren? Zo van: ‘Wacht maar, ik zal ze eens wat laten zien.’

Kobo «Nu maak je de typische denkfout van iemand die nooit het slachtoffer van racisme is geweest. Dan weet je niet wat het is om voortdurend de boodschap te krijgen dat je fundamenteel niet welkom bent. En ik heb daar begrip voor, hoor: het is niet gemakkelijk om je in te leven in dat gevoel als je er zelf niet mee te maken krijgt. Daarom was ik ook heel blij met die tweet van Wouter Beke: ‘Ik kan als blanke man onvoldoende inschatten hoe zoiets aanvoelt. Luisteren is de sleutel.’

»Impliciet en expliciet racisme maken dat er véél jongeren rondlopen die zich verloren voelen in deze samenleving. En ja: zo vaak op gesloten deuren botsen werkt radicalisering in de hand. Het is echt geen toeval dat België, relatief gezien, de grootste leverancier is van Syriëstrijders.»

Berbertje moet hangen

HUMO Je voegde nog een tweede persoonlijke anekdote toe aan #DailyRacism: op 12 september 2001 werd je uit de les gegooid door de leerkracht Nederlands wegens 9/11. Toen je ging klagen bij de prefect, moest je een opstel schrijven waarin je je verontschuldigde voor de terreuraanslagen.

Kobo «Dat is toch hallucinant? En die reflex bestaat nog altijd. Nu ook weer, na de aanslag op Charlie Hebdo: ‘Kom, leg het maar eens uit.’ Euh, wat heb ik uit te leggen omdat ik toevallig ook een moslim ben?»

HUMO In naam van dat wezenlijke deel van je identiteit worden mensen gedood. Is het dan niet logisch dat je je daar stevig tegen afzet, zoals Bart de Wever dat na de aanslagen vroeg?

Kobo «Het kan er bij mij gewoon niet in dat ik me moet verantwoorden voor wat iemand op duizenden kilometers van hier heeft uitgespookt. Doorheen de geschiedenis is élke ideologie en élke religie misbruikt voor de meest verschrikkelijke doeleinden. De islam die ik beleef, is niet dezelfde als de islam die door de gemiddelde IS-militant beleden wordt. (Geagiteerd) Nee, ik kan er echt niet bij dat het establishment het lef heeft, het verdómde lef om Belgische moslims ter verantwoording te roepen. Excuséér? Ik heb daar even veel mee te maken als jij: niets.»

HUMO Fair enough. Maar waarom horen we dat zo weinig?

Kobo «Dan komen we weer bij een ander punt: de schromelijke ondervertegenwoordiging van minderheidsgroepen in de media.»

HUMO We hebben deze pagina’s voor jou gereserveerd. Niet voor Bart De Wever, Kris Peeters of Gwendolyn Rutten.

Kobo «Waarvoor dank, maar er zijn ook de cijfers. In ‘De witte media’ heeft Katleen De Ridder aangetoond dat allochtonen schromelijk weinig aan bod komen in de belangrijkste media. Wie mocht er in ‘Terzake’ dat rapport van Bilal Benyaich komen duiden? Bart De Wever, hè. Kun jij je een debat over de vakbonden voorstellen zonder iemand van de vakbond? We praten graag óver minderheden, maar niet mét minderheden.

»In de media zelf werken ook nog veel te weinig allochtonen. Kijk eens rond op jouw redactie. En kijk vervolgens eens rond als je buitenkomt. Je stapt van een witte in een gekleurde wereld, niet?

»We hebben ook een heel geculturaliseerde berichtgeving. Een moslim die een aanslag pleegt, is een terrorist. Wanneer een niet-moslim dat doet, spreken we over een eenzame gek. Zie: Hans Van Themsche, Kim De Gelder, Anders Breivik. Als het over minderheden gaat, wordt te vaak naar de hele groep gekeken, en dat is een gevaarlijk spelletje. Maar ‘de Vlamingen’ worden nooit algemene eigenschappen toegedicht.»

HUMO Neen? Als Vlaamse Brusselaar heb ik intussen geleerd dat ik niet versierd word als iemand me ‘Flamand’ noemt. En mensen reageren soms oprecht verbaasd als blijkt dat ik niet bekrompen of racistisch ben.

Kobo «Je hebt gelijk: vooroordelen, racisme en discriminatie komen overal voor – in alle landen, in alle culturen, in alle religies, in alle tijden. Ik ben de laatste om dat te ontkennen. En dat moet aangepakt worden. Als verschillende internationale instellingen signaleren dat België de slechtste van de klas is als het over discriminatie gaat, moet je daar verdomme iets aan doen. Nu krijg je twee of drie keer per jaar een stormpje rond racisme: een aflevering van ‘Terzake’ en wat columns, en het gaat weer liggen. Au fond verandert er niets.

»Het Vlaams Belang heeft veel kapotgemaakt. Het heeft het debat over de gekleurde samenleving in een bepaalde hoek geduwd, en daar zijn we nooit meer uitgeraakt. Want die partij mag nu misschien wel in de touwen hangen, het maatschappijbeeld van het Vlaams Blok van weleer is intussen wel doorgedrongen tot de mainstream. Het is het dominante discours geworden van de klassieke partijen – niet uit overtuiging, wel uit angst voor die zweeppartij.»

HUMO Ook blanke establishmentpolitici als Kris Peeters en Bart Somers namen afstand van de uitspraken van Bart De Wever.

Kobo «Voor Somers – mijn burgemeester in Mechelen – heb ik in korte tijd enorm veel respect gekregen. Die doet echt wel iets met zijn voortschrijdend inzicht. Hij beseft dat de superdiverse samenleving een feit is, en dat dat om een ander beleid vraagt. Het is natuurlijk afwachten of zijn standpunt zwaar genoeg weegt binnen Open VLD. Het probleem blijft wel dat politici op korte termijn denken: ga ik met mijn interventie stemmen winnen of verliezen? En zolang er geen maatschappelijk draagvlak is om bepaalde mistoestanden weg te werken, zullen niet veel politici het voorbeeld van Somers volgen. Ik ben 26 nu, en al heel mijn leven worden telkens diezelfde debatjes over racisme en discriminatie gevoerd, en nooit leiden ze tot iets.»

HUMO Concreet: wat moet er dan wel gebeuren?

Kobo «We moeten gewoon stoppen met die onnozele debatjes, en naar de toekomst kijken. Iedereen moet water bij de wijn doen. Beseffen dat de samenleving veranderd is, en dat we met verschillende religies, culturen en ideologische opvattingen zitten.»

HUMO Klinkt mooi, maar is er geen gemeenschappelijke sokkel van waarden en normen nodig?

Kobo «Maar ik zie helemaal geen tegenspraak tussen bevolkingsgroepen met verschillende opvattingen en de gemeenschappelijke basis die onze rechtsstaat is. We praten zo graag over de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van eredienst die onze rechtsstaat zo modern maken, maar we passen ze niet toe. De seculiere atheïst wordt als de modelburger gezien, de praktiserende jood of moslim als een tegendraads anachronisme.»

undefined

'Ja, ik ben een praktiserende moslim - en dat rijmt perfect met mijn fucntioneren als burger in deze samenleving'

HUMO Maar we mogen van die praktiserende gelovige toch verwachten dat die – één voorbeeldje – de gelijkwaardigheid van man en vrouw onderschrijft? Waarom kom ik in Brussel op café vaak moslims tegen, maar haast nooit moslima’s?

Kobo «Dat is dan pijnlijk, want ik zit voortdurend op café met moslima’s. (Pakt zijn smartphone, toont me foto’s van zichzelf op café in vrouwelijk gezelschap) Je uitspraak toont aan hoe diep onze wederzijdse vooroordelen ingebed zijn. En wat de gelijkwaardigheid van man en vrouw betreft: wie betwist dát nog? Enkele zonderlingen, misschien. Maar in mijn vriendenkring is er niemand die die ooit problematiseert.»

HUMO Homoseksualiteit is wel nog een taboe in de moslimgemeenschap.

Kobo «Onderzoek aan de universiteit van Amsterdam heeft aangetoond dat de grootste daders van homofoob geweld blanke autochtone mannen zijn. Terwijl de mythe zegt: het zijn de allochtonen.»

HUMO Maar wordt homoseksualiteit aanvaard door Belgische moslims? Alvast niet door jongeren, bleek in 2012 uit een onderzoek van Marc Hooghe.

Kobo «Er zijn natuurlijk conservatievere strekkingen. Maar je ziet een evolutie: de tolerantie neemt toe bij moslimjongeren – dat bleek ook uit dat onderzoek van Hooghe. En zelf ken ik enkele Maghrebijnse holebi’s: het is geen taboe.

»Wie homofoob is, moet bestraft worden – ik vind dat onze overheid hard moet optreden tegen élke vorm van discriminatie.»

HUMO ‘Laat u horen, want de verlichting van de islam zou weleens in Europa kunnen plaatsvinden.’ Kun je je vinden in de oproep van Ahmed Aboutaleb, de burgemeester van Rotterdam?

Kobo «Het hangt ervan af wat hij met het woord ‘verlichting’ bedoelt. Als het betekent dat religie folklore wordt, een cultureel aspect waar je je identiteit aan vasthecht, dan pas ik. Ik ben een praktiserende moslim, en dat rijmt perfect met mijn functioneren als burger in deze samenleving. Ik ben een geboren en getogen Vlaming en Belg, ik ben een product van de Belgische samenleving en het Belgische onderwijs. Maar tegelijk zijn er islamitische en Marokkaanse elementen: ik koester mijn roots en ik omarm mijn religie. Ik verwacht van de samenleving dat ze dat accepteert. Dat ze mij niet ziet als een buitenstaander, als iemand die niet tot het sociale weefsel behoort.

»Ik ga niet mee in het verhaal van N-VA, dat mensen in een keurslijf probeert te wrikken. Hoe kinderachtig is het maatschappijbeeld van mensen als Bart De Wever en Theo Francken? Je hebt ‘de goeden’ en ‘de slechten’ – en klaar. De Aziaten zijn het grote voorbeeld, de Arabieren vallen wel mee, de Berbers zijn het grote probleem. Hoever ben je dan heen, zeg?»

HUMO De Wever zal ongetwijfeld repliceren dat Berbers oververtegenwoordigd zijn in de criminaliteitscijfers, en dat zoiets best gesignaleerd mag worden.

Kobo «Maar het is pure polarisatie. Hij speelt in op het buikgevoel van een deel van de samenleving. Om de twee maanden moet er stevig uitgehaald worden, want hij moet het electoraat dat hij bij het Vlaams Belang weggesnoept heeft, bij zich houden.»

HUMO Kan zijn. Maar die oververtegenwoordiging in de criminaliteitscijfers, dus.

Kobo «Meer dan de helft van de Marokkaanse gezinnen in België leeft onder de armoedegrens. En wie vind je vaak in de gevangenis? Juist: mensen uit de lagere sociaal-economische klassen. Als je de cijfers corrigeert naar sociaal-economische achtergrond, dan staan bruin en wit op gelijke hoogte. Het is absurd om aan criminaliteit een etnische connotatie te geven.»

Reizen om te leven

HUMO Geloof je nog fundamenteel in de gekleurde samenleving?

Kobo «Ja, want er is hoop: jongeren zijn de klik aan het maken. De diverse, gekleurde vriendenkring wordt meer regel dan uitzondering: de jonge generatie gaat complexloos om met deelentiteiten. En kijk naar wie onze nieuwe helden zijn, naar wie België op de wereldkaart zet: Stromae, Vincent Kompany, Adil El Arbi. In de sport- en entertainmentwereld hebben ze ’t dus wel al begrepen. Nu moet de rest volgen, want in élke sector zit een onderstroom van gekleurd talent dat dringend aan de oppervlakte moet komen.»

HUMO Hoe zie je je eigen toekomst? Waar droom je van?

Kobo «Ik las ooit een boek waarin een man zichzelf omschreef als ‘very disrespectful of borders’. Dat vond ik zo mooi, en daar heb ik mijn leven naar ingericht: ik wil élk land in de wereld gezien hebben. Ik heb tweeënhalf jaar intens gereisd, en in die periode een veertigtal landen bezocht. Ik zit dus aardig op schema (lacht).

»Ik heb daar nood aan: ik treed graag buiten mijn comfortzone. In België – waar ik ook graag op plaatsen kom waar ik niets te zoeken heb – en in de wereld. Ik wil niet op een eiland geleefd hebben. ‘Wees de verandering die je in de wereld wilt zien,’ zei Gandhi. Noem het naïviteit, noem het idealisme, maar naar die uitspraak wil ik leven.»