Speelgoed met verstikkingsgevaar, onveilige elektronica: deze afgekeurde producten staan gewoon online te koop in populaire webshops

Vele tientallen producten die van de markt gehaald zijn omdat ze onveilig bleken, worden online tóch verkocht. Ook grote webshops zoals Amazon, AliExpress, en het Nederlandse Bol.com verzuimden om gevaarlijke spullen meteen uit hun assortiment te halen.

Onderzoek door Algemeen Dagblad leverde een lijst op van vele tientallen producten die op internet te koop waren, terwijl dit nooit had gemogen. Het ging om spullen die zijn teruggeroepen of van de markt gehaald omdat ze bijvoorbeeld verstikkingsgevaar opleveren of een levensgevaarlijke elektrische schok kunnen geven.

In reacties laten in elk geval AliExpress, Amazon, Wish, Bol.com en V&D weten dat zij onveilige producten na de ontdekking van deze site alsnog van hun websites hebben gehaald. AliExpress was koploper; bij de Chinese webgigant verdwenen naar aanleiding van het onderzoek bijna vijftig artikelen uit het assortiment.

Het ging bijvoorbeeld om speelgoed, elektrische apparaten, kleding en verzorgingsproducten. Via V&D bestelde deze site bijvoorbeeld een rammelaar die al lang teruggeroepen was omdat er onderdelen los kunnen komen waarin kinderen kunnen stikken. Via Bol.com werden onder andere lichtgevende ballonnen geleverd. Die zijn eerder teruggeroepen omdat kinderen in de batterijen kunnen stikken. Ook leverden verkooppartners van Bol.com gevaarlijke usb-stekkers. Die stekkers zien er precies hetzelfde uit als exemplaren die eerder van de markt gehaald zijn. Deze stekkers zijn op verzoek van deze site door een expert onderzocht.

Opgelicht

‘Dit geloof je toch niet?’ klinkt het uit de werkplaats van Peter Coppes. De gerenommeerde technisch onderzoeker heeft een bevriend elektrotechnicus gevraagd met hem mee te kijken. Samen staan ze gebogen over een opengemaakt stekkerblokje. Algemeen Dagblad heeft het ding besteld via Bol.com. Het gaat om een zogeheten usb-oplader die je in het stopcontact kunt stoppen, om er vervolgens drie usb-kabels tegelijk in te pluggen.

‘Je bent opgelicht’, concludeert Coppes al na de eerste meting. Het ding levert veel minder stroom dan beloofd. Ook al zijn er drie usb-uitgangen, zelfs één mobiele telefoon zal met dit stekkertje maar langzaam opladen. Vervelend, maar nog niet onveilig.

Echt erg wordt het pas als de mannen de stekker minutieus hebben ontleed. Wat blijkt? Aan vijf normen uit de bepalingen tegen ‘aanrakingsgevaar’ voldoet het stekkertje niet. Daardoor lopen gebruikers risico op een elektrische schok. ‘In Nederland sterven jaarlijks ongeveer 25 personen als gevolg van een elektrische schok’, zullen de mannen er in hun rapport fijntjes bij vermelden. In het 22 pagina’s tellende verslag staan nog veel meer zaken die niet deugen aan dit stekkertje. Zo staat er géén informatie over de fabrikant op en ontbreekt een CE-markering, die aanduidt dat het voldoet aan Europese eisen.

Terwijl Algemeen Dagblad toch echt via het Nederlandse Bol.com twee stuks bestelde. Ze werden geleverd door zogeheten verkooppartners van het onlinewarenhuis.

Ontploffen

De site kwam de usb-laders op het spoor tijdens onlinespeurwerk naar onveilige spullen. Wekenlang werd voor die zoektocht de website Safety Gate doorgespit. Dat is een database met productwaarschuwingen van toezichthouders uit heel Europa. Van shampoos met kankerverwekkende stoffen tot stofzuigers die kunnen ontploffen. Per week verschijnen wel veertig nieuwe waarschuwingen in het systeem. Ook de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) plaatst meldingen in de database. De ene keer moet iets worden teruggeroepen bij consumenten. De andere keer volstaat het uit de handel halen van een artikel.

Dankzij Safety Gate kunnen toezichthouders ook op elkaars meldingen reageren. Heeft bijvoorbeeld Duitsland een gevaarlijk apparaat ontdekt? Dan moet de NVWA controleren of hetzelfde ding ook in Nederland wordt verkocht. Op papier is het systeem waterdicht.

In de praktijk niet. Integendeel, blijkt uit de zoektocht. USB-stekkertjes zoals hierboven beschreven werden in Frankrijk al eerder van de markt gehaald. De Franse NVWA kwam soortgelijke exemplaren tegen bij webshop Wish en constateerde dat er risico was op een elektrische schok. Wish moest de stekkers van de site afhalen.

Zonder verpakking

Intussen bleven ze op Bol.com dus staan. Al is niet met zekerheid te zeggen of het exact dezelfde stekkers zijn. De via Bol.com bestelde exemplaren komen zonder verpakking in een envelopje. Op de stekkers zelf staat ook niets.

Na vragen van deze site haalt Bol.com de usb-laders alsnog van zijn website. Achteraf hadden de alarmbellen misschien al moeten rinkelen toen een klant onder het artikel op Bol.com de volgende recensie schreef: ‘Het gebruik van deze usb-multilader eindigde op dag 1 met een steekvlam en algemene kortsluiting. Het toestel ontplofte...’

Maar er zijn, in allerlei webwinkels, nog veel meer producten te koop die eerder van de markt zijn gehaald. Van speelgoedinstrumentjes die gehoorschade en verstikkingsgevaar opleveren tot een horloge waar een ontoelaatbare hoeveelheid lood en nikkel in zit. Of tuingereedschap voor kinderen waarin het kankerverwekkende chroom-6 is aangetroffen.

Van alle producten waarover de afgelopen maanden waarschuwingen verschenen, kunnen we er zo’n 120 in onlinewinkels terugvinden. Al verdient dat getal een slag om de arm. Lang niet altijd is vast te stellen dat het om exact dezelfde producten, uit dezelfde fabriek, gaat. Zo ontbreken geregeld product- of serienummers om dat te controleren. Ook zijn artikelen soms merkloos, zoals de genoemde usb-stekkers.

Zeker is dat de afbeeldingen bij de productwaarschuwingen exact overeenkomen met de gevonden producten in webwinkels.

Enkelbandje

Een exemplarisch voorbeeld is een enkelbandje dat door de Franse autoriteiten op webshop Wish werd aangetroffen. In het ding werd lood gevonden. Maar een merk of nummer wordt in de waarschuwing niet vermeld. Alleen een foto. Wanneer we daarmee verder zoeken, vliegen de treffers ons om de oren. Alleen al bij webwinkel Amazon komen we het bandje minstens zes keer tegen. Dat wil zeggen: zes verschillende verkopers bieden het sieraad via Amazon aan. Steeds zien we exact hetzelfde enkelbandje, met dezelfde kleuren en dezelfde bedeltjes. Zelfs de zongebruinde voet van het model dat het bandje draagt is vrijwel overal hetzelfde. De merknamen variëren van ‘GYDYHD’ tot ‘LYsng’. Ook saillaint: de prijzen voor hetzelfde bandje lopen uiteen van van 2,61 tot 57,53 euro. Op één en dezelfde website.

Hoe moet je nu weten welk van al die bandjes veilig is? Op die vraag komt van Amazon geen antwoord. De enkelbandjes verdwijnen van de website, net als een aantal andere producten waarvoor de site aandacht vraagt. Amazon zegt dat het al bezig was met onderzoek naar deze producten voor we aan de bel trokken. Verder laat het weten dat het veiligheid van producten heel belangrijk vindt en van alles doet om die te waarborgen.

Dat laatste schrijven ook de andere internetwinkels in statements die we krijgen. Vrijwel allemaal grijpen zij meteen in nadat ze onze lijsten met (mogelijk) onveilige producten ontvangen. Blijkbaar vertrouwen ze de boel zelf ook niet. Zo schrijft het Amerikaanse Wish: ‘De links die door jullie site zijn gevonden worden van ons platform verwijderd en we zullen blijven zoeken naar manieren om te voorkomen dat zulke producten opnieuw worden aangeboden.’

AliExpress spant de kroon. De Chinese website ziet zich genoodzaakt bijna vijftig producten van de website te halen naar aanleiding van dit onderzoek. Toch stelt AliExpress ook zelf ‘regelmatig’ de productwaarschuwingen in Europa na te lopen.

Op papier is ook dat uitstekend geregeld. AliExpress en concurrenten zoals Amazon, Bol.com, Joom en Wish ondertekenden allemaal een overeenkomst met de Europese Commissie. Daarin staat dat meldingen op Safety Gate nauwlettend worden gevolgd.

Hoe kan het dan toch nog misgaan? Ten eerste zeggen vrijwel alle winkels in hun reacties dat de veiligheidswaarschuwingen nogal eens onduidelijk zijn. Daar hebben ze een punt. Zoals gezegd zijn de producten waarvoor toezichthouders waarschuwen dikwijls merkloos of niet voorzien van codes. Ook wordt hetzelfde artikel soms onder verschillende merknamen verkocht. Zie dan maar eens te achterhalen of zo’n product óók te koop is in jouw webshop met miljoenen producten.

Externe verkopers

Maar er is meer dat de webshops parten speelt, ook al zwijgen zij daarover in hun statements. Het aantal externe verkopers neemt almaar toe. Grote webwinkels zijn steeds vaker een marktplaats geworden; een platform waarop andere bedrijven hun spullen kwijt kunnen. Al die aanbieders en hun (snel wisselende) producten moeten in de gaten worden gehouden.

Op het Nederlandse Bol.com bieden inmiddels 47.000 externe verkopers hun spullen aan. Van de 34 miljoen artikelen in het onlinewarenhuis wordt zo’n 60 procent door deze groep verkocht. Een minderheid van alle artikelen komt dus nog van Bol.com zelf. Tussen de externe verkopers zitten ook jongens en meisjes op een zolderkamer, die hun product misschien wel bij het (doorgaans goedkope) Chinese Alibaba hebben ingekocht.

Sterker nog: op YouTube staan allerlei filmpjes die demonstreren hoe je op die manier snel veel geld kunt verdienen. ‘In mijn casestudie laat ik je precies zien hoe ik binnen één maand meer dan 30.000 euro weet om te zetten door middel van het verkopen op Bol.com’, zegt één van de youtubers voordat hij uitlegt hoe je op Alibaba moet inkopen.

Consumenten die een Chinese webshop mijden omdat zij vrezen voor de kwaliteit, lopen dus de kans via Bol.com alsnog diezelfde artikelen te ontvangen. Maar dan tegen een hogere prijs. Vaak wordt beweerd dat het risico van gevaarlijke producten vooral van webshops buiten de Europese Unie komt. De Nederlandse overheid lanceerde in 2019 zelfs de campagne ‘Laat je niet inpakken!’ Daarin werd specifiek gewaarschuwd voor het bestellen van spotgoedkope producten bij websites van buiten de EU. Die zouden onveilig kunnen zijn. Maar bestellen bij een Europese webshop is blijkbaar óók geen garantie dat iets veilig is.

Is Bol.com blij met verkopers die hun spullen van Chinese websites halen? Een woordvoerder antwoordt diplomatiek pas blij te zijn als de klant blij is. Voorwaarde is natuurlijk dat de producten veilig zijn. Dropshipping accepteert Bol.com niet. Bij dropshipping plaatst een verkoper ingekomen bestellingen rechtstreeks door naar een andere webshop. Die andere webshop stuurt de bestellingen linea recta naar de klant. Dus dropshippers hoeven de producten die zij verkopen niet eens zelf op voorraad te hebben. Bij Bol.com moeten verkopers dat wel. Maar dat er Bol.com-verkopers zijn die hun voorraad op goedkope Chinese websites hebben ingeslagen, daar is volgens de woordvoerder niets tegen te doen. ‘Ondernemerschap waarbij artikelen worden ingekocht en weer doorverkocht is een gangbare manier van zakendoen.’

Rammelaar

Wie via een verkoopplatform iets koopt, moet ook als het misgaat vaak bij de externe verkoper zijn. Zo koopt deze site bij V&D een rammelaar van het merk Clementoni die eerder werd teruggeroepen. V&D, bekend van de ter ziele gegane warenhuizen, blijkt inmiddels enkel een platform voor andere onlineverkopers. Zelf verkoopt het niets. Wel zegt het bedrijf zijn externe verkopers zorgvuldig te screenen.

De rammelaar wordt geleverd door PartytentenDiscounter. Dat bedrijf op zijn beurt wast zijn handen in onschuld, op de vraag waarom een onveilig product is verkocht. ‘Dan moet je bij Clementoni zijn, die hebben het gemaakt. Wij hebben niet gehoord dat het is teruggeroepen.’ En fabrikant Clementoni zegt dan weer dat alle directe afnemers over de terugroepactie zijn geïnformeerd. ‘PartytentenDiscounter is geen directe klant.’ Vermoedelijk zijn de rammelaars dus via een of meer andere bedrijven bij PartytentenDiscounter terechtgekomen.

De (mogelijk) onveilige producten die deze site bij Bol.com aantrof, kwamen óók allemaal van externe verkopers. Het onlinewarenhuis lijkt zich maar al te goed te realiseren dat die verkopers zijn reputatie kunnen maken of breken. Zo doet Bol.com van alles om de partners over hun plichten te informeren en hun prestaties te controleren. Producten en verkooppartners met een goede prijs-kwaliteitverhouding verschijnen hoger op de site. In productcategorieën waar het risico op slechte spullen groter is, worden extra eisen aan verkopers gesteld. Inmiddels is Bol.com zelf alle veiligheidswaarschuwingen die de afgelopen jaren op Safety Gate verschenen nog eens aan het doorlopen, om te checken of er per ongeluk toch weer onveilige artikelen worden aangeboden.

Duimschroeven

Intussen draait ook Europa de verkoopplatforms de duimschroeven aan. Een woordvoerder van de Europese Commissie zegt in een reactie op het onderzoek van deze site dat nieuwe wetgeving onderweg is. Daarin staat bijvoorbeeld dat onlinemarktplaatsen ervoor moeten zorgen dat alle producten traceerbaar zijn. Ook het adres van de fabrikant moet al in de productinformatie op internet getoond worden.

Frankrijk is nu al hard aan het optreden. In elk geval tegen Wish, een Amerikaans bedrijf met het EU-kantoor en distributiecentrum in Amsterdam. Omdat Wish regels over productveiligheid aan zijn laars zou hebben gelapt, liet de Franse overheid Wish verwijderen uit zoekresultaten van bijvoorbeeld Google en de appstore. Een vergaande stap. Daarover loopt nog een juridisch gevecht.

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit zegt ‘buitengewoon geïnteresseerd naar de uitkomsten van dat proces te kijken’. Ronald Albers, manager Productveiligheid, wijst erop dat de NVWA alleen kan optreden tegen in Nederland gevestigde bedrijven. Wish is er daar één van, maar welke webshops nog meer Nederlands zijn, is lang niet altijd meteen duidelijk. Met Bol.com heeft de NVWA inmiddels maandelijks een overleg.

Doet de toezichthouder verder niets tegen onlinewinkels die onveilige producten verkopen? Zeker wel, garandeert Albers. Ook de NVWA komt teruggeroepen producten online tegen. Dagelijks laat zij zulke items van websites verwijderen, zelfs als die niet Nederlands zijn. ‘Maar het probleem is ook dat je niet weet wat er daarna mee gebeurt.’ Soms worden partijen met onveilige producten aan andere bedrijven verkocht en duiken ze onder andere merknamen of met andere foto’s opnieuw op.

Grootste risico's

Dat niet alle veiligheidswaarschuwingen even duidelijk zijn, erkent Albers ook. Dus ook de NVWA heeft soms moeite om producten die in andere landen zijn teruggeroepen überhaupt te vinden. De toezichthouder steekt zijn energie vooral in artikelen met de grootste risico’s. De mankracht is beperkt. Te beperkt, werd in onderzoek al eens geconcludeerd. Extra geld van de nieuwe regering wordt onder meer ingezet om tegen misstanden bij webwinkels op te treden, belooft Albers. Daarvoor zullen extra mensen worden ingezet.

Wat zeker zal helpen, is een nieuwe tool waaraan diverse landen samen bouwen. Die moet het web automatisch afschuimen, op zoek naar onveilige producten. De zoekmachine wordt dit jaar nog verwacht. Wie weet kan deze dan ook nog wat USB-stekkers opsporen. Want ook al werden de gevaarlijke exemplaren door Bol.com verwijderd; in andere webshops zijn ogenschijnlijk identieke stekkers nog altijd te koop.

(AD)