Stefaan Degand over zijn verloren vrouw en kind: ‘Ik draag mijn trouwring nog altijd. Ik doe hem enkel uit om te spelen’

Gisterenavond zette Stefaan Degand als jurylid weer als vanouds de volledige aflevering van ‘De allerslimste mens’ in rep en roer. Maar de glimlach van de clown, die de tristesse verbergt die zich daarachter roert, nestelt zich bij momenten onmiskenbaar op het gelaat van Degand. De acteur verloor in 2017 na een complicatie tijdens de zwangerschap zowel zijn vrouw Julie als hun ongeboren dochter Bo. In 2020 sprak Humo hem naar aanleiding van zijn memorabele passage in ‘Het huis’. ‘Je hoort weleens dat je moet leren om alleen te kunnen zijn als je met iemand wilt samenleven. Dat zijn theorieën waar ik nooit iets bij heb gevoeld.’

HUMO Je liet weten niet naar de heruitzending te zullen kijken. Omdat je te kritisch bent voor jezelf?

STEFAAN DEGAND «Nee, wat ik heb gedaan, is voorbij. Als het wordt uitgezonden, ben ik al lang met iets anders bezig. Dat is zoals theater: dat kun je ook niet herbekijken. Ik onthou het zelfs niet: als mensen me aanspreken over een oude productie, moet ik héél hard nadenken om te weten waar ze het over hebben.»

HUMO Is dat niet jammer?

DEGAND «Ik vind dat fantastisch: wat ooit belangrijk was, is wég, en nu is iets anders het belangrijkste. Ik leef graag hier en nu. Vandaag vind ik dit interview met Humo het belangrijkste, morgen is het weer iets anders. Heerlijk.»

HUMO Misschien moet je toch naar 'Die huis' kijken: maker Eric Goens zei in Humo dat jouw aflevering eruit springt.

DEGAND «Serieus? Ik herinner me daar niet veel van, behalve dat ik er op mijn gemak was. O ja, en dat het eten lekker was. Dat onthou ik altijd. Ook bij filmopnames: ik weet nog of de catering goed was en wat we gegeten hebben, niet wat ik heb gespeeld.»

HUMO Nog volgens Eric ben jij de enige die hem ooit zover heeft gekregen dat hij een glas meedronk.

DEGAND «Ha! We zijn daar direct in de wijn gevlogen. Wat een slecht idee was, want het was die dag heel warm. Maar het was gezellig, en de wijn was lekker. De andere dagen daar heb ik niks meer gedronken. Ik drink sowieso bijna niet.»

HUMO Ah?

DEGAND «Ik kan genieten van een lekker wijntje in een goed restaurant, maar pinten gaan drinken op café: dat hoeft niet meer. Een mens wordt ouder, hè. Vroeger kon ik vijf avonden per week doorzakken, nu moet ik zo'n avond vier dagen lang bekopen. Daar heb ik geen zin in.

»Maar lekker gaan eten: dat is het leukste wat er is. Ik ben meteen gaan eten toen de restaurants weer open mochten na de lockdown. Ik vond dat een ontroerend moment. Ik vind het ook ontroerend om mensen te zien eten. Ouders die tijd maken om samen met hun kinderen te gaan eten in een goed restaurant: móói. Ik ga ook vaak eten met Mila (zijn dochter van 5, red.). Ik heb dat meegekregen van mijn ouders: mijn moeder was nierpatiënt, dus wij gingen nooit op vakantie, maar we gingen wel vaak op restaurant. Nog steeds vind ik uit eten leuker dan drie weken aan de Taj Mahal staan.»

HUMO Is, behalve het feit dat je niet op restaurant kon, de lockdown meegevallen?

DEGAND «Eigenlijk wel. Ik heb die samen met mijn buren beleefd. Het was duidelijk dat het lang zou duren, en ik wilde niet alleen met Mila zijn: een kind van 5 is te jong om zichzelf lang bezig te houden. Ik moet dat dan doen, maar dat hou je niet vol. De buren, die familie zijn geworden, hebben twee kindjes, onder wie het beste vriendinnetje van Mila, dus dat was fantastisch. De ene dag aten we bij hen, de andere bij mij, en de kinderen speelden samen. Zo konden we het voor elkaar wat lichter maken.

»Ik heb in de lockdown veel geschreven. Ik had zeven producties, maar die zijn allemaal uitgesteld. Om mijn hersenen wakker te houden ben ik aan een boek begonnen.»

HUMO Waarover gaat het?

DEGAND «Het is fictie en non-fictie door elkaar, al dan niet sterk uitvergroot. Het is dus zeker geen biografisch boek over hoe ik aan het rouwen ben of hoe ik met rouw omga.»

HUMO Wat is het dan wel?

DEGAND «Een boek over klungelen. Mislukken, weer opstaan en opnieuw proberen. Ik ben gewoon beginnen te schrijven zonder nadenken, en uiteindelijk blijkt het daarover te gaan. Vooral over mislukken. Met meisjes, ook. Alleen maar geklungel. Heerlijk.»

HUMO Beschouw je jezelf als een klungelaar?

DEGAND «Ik denk het wel. Theater, tv: uiteindelijk is het allemaal geklungel. Het komt misschien niet zo over, maar ik vind alles moeilijk. Ik moet daar telkens goed over nadenken.»

HUMO Dat vind ik niet klungelen.

DEGAND «Da's waar, dat is onzekerheid. Als ik ergens ja op zeg, denk ik daarna élke keer: ik ga dat niet kunnen, ik ga morgen bellen om te zeggen dat ze beter iemand anders kunnen vragen. Voor een première hoop ik bijna op een lichte beroerte, zodat ze mij moeten afvoeren en ik niet kan spelen. Dat is geen aanstelleritis, ik kan daar niets aan doen.

»Maar goed, we hadden het over klungelen. Ik ben ook een klungelaar in de zin van: ik kan geen kader aan de muur ophangen. Ik heb daar het geduld en het inzicht niet voor. Ik heb ook nog nooit een kast van IKEA in elkaar gestoken. Als ik er zo over nadenk, kan ik eigenlijk niet veel.»

HUMO Je kunt toch acteren, zingen en schrijven?

DEGAND «Dat doe ik graag, maar dat wil nog niet zeggen dat ik het góéd kan. Maar ik heb ooit het licht gezien - niet in de grote betekenis, maar zo'n moment waarop ik besefte: er zit achthonderd man in de schouwburg, en wat ik ook doe, ze zullen het niet alle achthonderd goed vinden. Dat was een bevrijdend inzicht. Sindsdien trek ik het me niet meer aan wat mensen zeggen.»

HUMO Het is wel dubbel: je bent zo onzeker, en tegelijk laat je niet aan je hart komen wat mensen denken.

DEGAND «Die onzekerheid gaat puur over mezelf. Dan lees ik de tekst van een stuk en denk ik: hoe krijg ik dát ooit uit het hoofd geleerd, laat staan gespeeld? Ik heb dat nu ook als ik schrijf. Soms zit ik gewoon voor me uit te staren en komt er niks. Je moet door een muur om in een andere wereld terecht te komen. Mensen schrikken ervan als ik dat zeg, maar het is echt zo.»

ZIEK IN HET HOOFD

HUMO Wat is het moeilijkste wat je al hebt gebracht?

DEGAND «Vlak na Mila's geboorte moest ik een monoloog spelen. Dat was al lang geregeld, maar toen besefte ik nog niet hoe de komst van een kind mijn leven zou veranderen. Ik liep plots midden in de nacht mijn tekst te leren met Mila huilend op mijn schouder - ze had last van reflux. Vlak vóór de première werden Mila en Julie ziek, en ik moest ook nog meespelen in een stuk met De Roovers. Toen dacht ik: dit komt niet goed. Maar kijk, het is gelukt. Uiteindelijk doe je het gewoon.

»Met kinderen is het net hetzelfde. Je denkt: om de 20 minuten wakker schieten, hoe gaan we dat volhouden? Mensen zeggen: 'Het gaat voorbij en dan ben je het vergeten.' En jij denkt: dat bestáát niet. Maar het klopt.»

HUMO Ik had verwacht dat je 'Ontoerekeningsvatbaar' de moeilijkste opdracht zou vinden, het Canvas-programma waarin geïnterneerde mensen werden gekoppeld aan een artiest om samen een kunstwerk te maken. Jij moest samenwerken met een pedoseksueel.

DEGAND «Ik heb drie uur met die man gepraat, en daar zijn twee minuten van uitgezonden. Maar het was pittig. Ik werd thuis opgehaald voor dat gesprek en ze zeiden me alleen dat we naar Sint-Truiden reden. Ik dacht nog: ik hoop dat het geen pedofiel is, daar heb ik geen zin in.

»Ter plekke heb ik twee tellen gedacht: ik schakel de microfoon uit en vraag de crew om iemand anders te zoeken. Maar ik ben blijven zitten, ik weet zelf niet waarom. Na dat gesprek was ik stikkapot, en 's avonds moest ik nog repeteren met Het Gevolg, nota bene voor een stuk met mensen die zelf misbruikt zijn. Het was de hel: ik kreeg het niet gerijmd in mijn hoofd. Uiteindelijk heb ik tegen de mensen van 'Ontoerekeningsvatbaar' gezegd: 'Ik ga door met het programma, op voorwaarde dat ik na afloop met iemand kan praten.' Ik heb toen gepraat met de psychologe die die man begeleidt, en daarna kon ik het beter plaatsen.»

HUMO Kijk je nu op een andere manier naar pedofielen?

DEGAND «Los van wat hij heeft misdaan, moet ik zeggen: het is geen leuke man. Hij is narcistisch, heeft geen empathie en geen schuldbesef. Hij vindt het vreemd dat zijn gedrag niet toegelaten is in onze samenleving. Hij is ziek, dat is geen normaal gedrag. Maar het is gewoon geen fijne man. Ik heb geen contact meer met hem.

»Mijn vrouw was psychiatrisch verpleegkundige, ze heeft nog in Merksplas gewerkt. Daar zitten niet alleen pedofielen, maar ook mannen die hun vrouw in stukken hebben gehakt en ergens hebben gedumpt. Ze kwam soms met verschrikkelijke verhalen naar huis. En die mannen hebben tijd om na te denken en te fantaseren, hè. Ze heeft tientallen liefdesbrieven gekregen, ik heb die allemaal gelezen. Ze wisten niet dat ze getrouwd was: als je daar werkt, mag je niks over je privéleven zeggen. Ze moest zelfs haar trouwring uitdoen. Stel dat er iemand vrijkomt en die heeft slechte intenties: dan is het beter dat hij zo weinig mogelijk over je weet. Ik zou nóóit in zo'n instelling kunnen werken. Ik ben in Merksplas rondgeleid: vreselijk. Na twee seconden denk je: ik wil nooit iets mispeuteren, want hier hou ik het nog geen halve dag uit. Alleen al de geur: pis en kak. Als je daar wilt werken, moet het vanuit je hart komen. Je moet geloven dat je iemand beter kunt maken, anders lukt het niet.»

HUMO Geloofde Julie daarin?

DEGAND «Altijd. Fantastisch.

»Kort na haar overlijden liep ik over het plein aan het Centraal Station in Antwerpen. Er kwam een man op mij af en hij sprak me aan: 'Ik weet dat u de man van Julie Nelissen bent. Ze heeft mij geholpen na twee suïcidepogingen, dankzij haar zie ik het leven weer rooskleurig in en ik wil u daarvoor bedanken.' En hij was weer weg. Het is één van de mooiste dingen die ik ooit heb meegemaakt.»

HUMO Je draagt je trouwring nog.

DEGAND «Ik doe hem enkel uit om te spelen. Dat is makkelijker. Zeker als ik iemand speel die niet getrouwd is.»

HUMO Vorig jaar reed je mee met de Columbus van Wim Lybaert voor het gelijknamige Eén-programma. Daarin zei je: 'Ik heb een deuk gekregen, maar ik sta nog overeind, en daar ben ik blij om.'

DEGAND «Je moet verder, hè. Het leven gaat door.»

HUMO Esther van Fenema en Nowelle Barnhoorn zeggen deze week in Humo dat we onszelf zóveel druk opleggen om gelukkig te zijn, dat we er ongelukkig van worden. Herken je dat?

DEGAND «Nee. Ik voel soms twee tellen: ik ben gelukkig. Ik herinner me een moment toen ik net getrouwd was. Ik zag de reflectie van mijn trouwring in een autoraam en dacht: verdekke. Of ik kijk naar iemand en denk: wauw. Dat gebeurt gewoon. Ik voel dat even en het is weer weg. Daar zit geen druk op. Ik vraag me zelfs nooit af: ben ik gelukkig of niet?»

HUMO Misschien is dat de manier om de druk van de ketel te halen: het jezelf niet afvragen.

DEGAND (knikt) «Dat zou kunnen. Je moet gewoon leven. De ene dag is de andere niet, dat is normaal. Gelukkig zijn is geen constante. Dat is het bij niemand, denk ik.

»Het probleem zit natuurlijk ook in het woordje 'moeten'. Moet je gelukkig zijn? Nee, je moet niks. Neem die druk weg en er gebeuren de mooiste dingen.»

HUMO Maakt spelen jou gelukkig?

DEGAND «Het spelen niet. Misschien wel het eten vóór we gaan spelen. Als dat lekker is, kan ik echt blij zijn.»

HUMO We zouden ook gelukkig kunnen worden door te leren omgaan met ongelukkig zijn, zeggen die schrijfsters.

DEGAND «Ach, je hoort ook weleens dat je moet leren om alleen te kunnen zijn als je met iemand wilt samenleven. Dat zijn theorieën waar ik nooit iets bij heb gevoeld. Ik vind het niet leuk om alleen te zijn, waarom zou ik dat dan moeten doen? Ik ga me niet uitputten om ongelukkig te zijn om daarna gelukkig te kunnen worden.

»Ik ben me altijd bewust van het feit dat er mensen zijn die het veel slechter hebben. Misschien is dát wel mijn bron van geluk. Neem nu de lockdown. Toen dacht ik: ik heb een huis, ik heb een stadstuintje en ik heb financieel geen problemen, dus ik ga niet klagen. Het klinkt misschien gek, maar ik had dat ook toen mijn vrouw was gestorven. Ik dacht: je zult maar een vrouw zijn in een appartement met drie of vier kinderen en je man rijdt tegen een boom en heeft niets geregeld. Als je dat beseft, lukt het meestal wel.»

DE WANHOOP VAN WIM

HUMO Hoe belangrijk is humor? Na je deelname aan 'De Columbus' zei je: de onnozelheid is sterker dan mezelf.

DEGAND «Humor is heel belangrijk. Het leven moet niet te ernstig zijn. Van 'De Columbus' herinner ik me trouwens ook nog het eten: dat was zeer goed. Je mocht vooraf doorgeven wat je lust, en ik had flauwekul opgeschreven: een halve kreeft in botersaus, een emmer foie gras, Russische kaviaar. Ik kreeg een mail terug: 'Oei.' Dat was leuk.»

HUMO Het was niet altijd duidelijk of Wim Lybaert geamuseerd dan wel gegeneerd was.

DEGAND «Vooral vaak gegeneerd, denk ik. Meteen al bij ons vertrek. Ik moest navigeren maar deed onnozel, en hij heeft zich vastgereden op het De Coninckplein in Antwerpen. De politie is moeten komen. Daarna ontdekte ik de megafoon. Het was ten tijde van de verkiezingen, en ik heb op de Turnhoutsebaan geroepen: 'Stem níét op Bart De Wever! Stem níét op Bart De Wever!' Dat heeft de montage niet gehaald omdat de VRT zoiets niet mag uitzenden, maar het was hilarisch. Wim geneerde zich toen al: 'Allee, Stefaan, stop ermee.' Hij was natuurlijk bezorgd om zijn programma, maar ik dacht: hoe meer het hier mislukt, hoe leuker het wordt.

»Hij is met mij het minst ver geraakt van alle kandidaten. We hebben er drie uur over gedaan om uit Antwerpen te raken, en tegen de avond waren we nog niet in de Ardennen. Dat was zo grappig. Na de eerste dag zei de cameraman: 'Hoe tof is dit! Ik kan gewoon naar huis om te slapen.' Ik kwam niet meer bij. Wim vond het uiteindelijk ook wel grappig, hoor.»

HUMO Ook toen je in Verdun op een parkeerterrein ging douchen en naakt met het douchescherm op wandel ging?

DEGAND (lacht luid) «Dat weet ik niet. Zijn programma moet het hebben van de natuur en de feeërieke beelden, dus hij vond het niet zo'n goed idee om met de bus op een parking te gaan staan. Laat staan dat ik daar zou douchen. Maar mensen die naar hun werk reden, zagen mij daar staan: zó grappig. En Wim was zo bang dat we opgepakt zouden worden. Ik denk dat hij héél moe was na die opnames.»

HUMO Doe je die dingen om te choqueren?

DEGAND «Nee, het moet gewoon leuk zijn. Als er niks gebeurt, is het saai, en daar heb ik een hekel aan. Maar ik let er wel op dat iedereen er goed uit komt. Er is niks grappigs aan mensen kwetsen. Als ik in de jury van 'De slimste mens ter wereld' zit, ga ik helemaal loos - door mij duren de opnames altijd een halfuur langer - maar nog nooit heeft iemand me iets kwalijk genomen, omdat ik mensen nooit persoonlijk aanval.»

HUMO Ben je als vader ook zo humoristisch?

DEGAND «Ik probeer dat toch. Mila en ik doen vaak onnozel. Als ik haar aan de schoolpoort afzet, zeg ik bijvoorbeeld: 'Tot over zes maanden, liefje!' Of: 'Stuur maar een fax als er iets is!' Dan zie je de andere ouders raar kijken. Héérlijk.

»We fladderen door onze dagen, heel carpe diem. We plannen zelden vooraf wat we willen doen. Doen we de koelkast open en zit er niks in, dan gaan we lekker uit eten. We gaan ook vaak naar het toneel, dat doet ze graag. Maar ik zie haar niet zo snel zelf spelen: ze staat niet graag in de belangstelling, ze vindt het al verschrikkelijk als we 'Happy Birthday' voor haar zingen. Wat ze wel erg graag doet, is dansen. Vooral haar concentratie is schattig. Ze is dan helemaal in het moment. Ik leer meer van haar dan zij van mij.»

HUMO Van de hak op de tak, maar...

DEGAND (onderbreekt) «Dat is keigoed. Van de hak op de tak is het leukste wat er is!»

HUMO Ik wilde nog even naar je nieuwe theaterstuk vragen.

DEGAND «Ha! Daar ben ik inderdaad mee bezig. Tijdens de lockdown lag alles plat, en het was duidelijk dat wij de laatsten zouden zijn die weer mogen beginnen. Wat is een broeihaard? Mensen die samenkomen. Waar komen mensen samen? Op festivals, in het theater of de cinema. Dan moet je geen viroloog zijn om te beseffen: wij zijn gesjareld. Dus heb ik zelf het initiatief genomen. Ik heb Elien Hanselaer gebeld, een jonge actrice die in Engeland heeft gestudeerd en hier nog niet zo bekend is, maar die ik heel bijzonder vind. Zij kwam met het stuk 'Ashes to Ashes' van Harold Pinter. We hebben het gelezen, we waren allebei enthousiast en we zijn beginnen te repeteren. Het was wennen: het is de eerste keer in mijn leven dat ik iets in eigen beheer doe. Er zijn al twintig voorstellingen gepland. Het zou fijn zijn als Humo er iets over wil schrijven: cultuur kan een steuntje in de rug gebruiken.»

HUMO Met plezier.

DEGAND «We beginnen op 13 augustus in Oostende tijdens de Zomer in O. Op de website van Zomer in O kunnen mensen tickets kopen. In september spelen we nog een paar keer in de openlucht, en in oktober, november en december in culturele centra in heel Vlaanderen. Soms twee keer op een avond, zodat er genoeg mensen kunnen komen kijken, want we moeten met bubbels werken.»

HUMO Dan hou je ongetwijfeld je hart vast voor een tweede coronagolf.

DEGAND «Als die er komt, dan heeft de hele sector een probleem. Dan kunnen we allemaal tomaten gaan plukken. Ik maak me daar zorgen over, maar dan vooral voor de jonge artiesten die nog geen naam hebben kunnen maken. Het is fantastisch dat organisaties zoals State of the Arts met de regering onderhandelen om die mensen een uitkering te geven, anders gaat er een hele spelersgeneratie verloren. Maar dan nog zullen ze het zeer moeilijk hebben.»

WEG MET APPLAUS

HUMO Veel artiesten vinden dat de overheid te weinig voor de cultuursector doet.

DEGAND «Als er zo zwaar in een vliegmaatschappij wordt geïnvesteerd, moet er óók geld in cultuur gestoken worden. De buurlanden doen het, wij kunnen niet achterblijven. Maar de coronamaatregelen zijn een klucht. Je mag twee uur met vijfhonderd man op de trein zitten zolang je een mondmasker draagt. In het theater kan dat niet. Wat is het verschil? Nu gaan de mensen op reis. 'Oei, wat als ze naar een broeihaard reizen en terugkomen?' De aanpak is zo ontzettend Belgisch. Die mondmaskers: ook al zo'n klucht.»

HUMO Ik las dat je je ergerde aan het applaus voor de zorgsector om acht uur 's avonds.

DEGAND «Ja, natuurlijk! Wat hebben die mensen aan applaus? Ze moeten meer collega's krijgen en beter betaald worden, zo simpel is het. Die Warmste Week-toestanden, ik vind dat verschrikkelijk. Dat is gewoon om jezelf wat beter te voelen. Dan kunnen we het weer een jaar uithangen. Die mensen van de zorg vragen geen applaus, ze krijgen appreciatie genoeg.»

HUMO Denk je dat?

DEGAND «Ja. Als mensen geholpen worden, zijn ze dankbaar, ook als het mislukt. Toen mijn vrouw stierf, stond iedereen te huilen rond haar bed, zelfs de neuroloog. Ik heb me omgedraaid naar de verpleegsters: 'Het is spijtig dat jullie haar niet gekend hebben, want ze was net zoals jullie.' Toen mijn moeder stierf, was er één verpleegster voor twee verdiepingen en nog was zij in staat om elk halfuur een verse thermos koffie te brengen en binnen te komen alsof ze dat voor de eerste keer deed. Dát ga je die mensen niet kunnen afpakken.

»Het zorgpersoneel is een grote familie die ten strijde trekt, maar die mensen moeten beter betaald worden. Met applaus zijn ze niks.»

HUMO Hoe zie je de toekomst van het theater?

DEGAND «Dat is moeilijk te voorspellen. Online theater, dat slaat nergens op, dat is niet om aan te zien. Toneel is ook vluchtig: dat kun je niet opslaan.»

HUMO En jouw toekomst?

DEGAND «Oei. Dat weet ik niet. Ik heb nooit een pad voor ogen gehad.»

HUMO De lockdown heeft jou geen plotse inzichten gegeven?

DEGAND «Bijlange niet. Ik heb veel geschreven en ik ben veel met Mila bezig geweest. Maar ik sta nu niet anders in het leven dan vroeger, en mijn band met Mila is niet plots sterker geworden. Mensen zijn tijdelijke wezens. We denken: je hoort de vogels weer in de straat, dat moet voortaan zo blijven! En de week erna zijn we met iets totaal anders bezig.

»Vorige week vroeg een actrice me: 'Zijn er dingen waar jij nog van droomt?' Ik moest bijna lachen. Ik heb nooit ambitie gehad. Ik denk altijd: als het maar leuk is. Als ik eerlijk ben, doe ik het alleen maar voor de fonkelende ogen van dat meisje op de vijfde rij. En 'Ashes to Ashes' doe ik om met Elien te kunnen spelen. De rest interesseert me niet, en dat zal wellicht nooit veranderen.»