Steven Spielberg: ‘Hoe meer kritiek, hoe liever. Dan zijn we in ons opzet geslaagd’

Een film die in de jaren 60 vijf jaar ononderbroken in de zalen werd vertoond en maar liefst tien Oscars heeft gewonnen: geen weldenkend regisseur die het in z’n hoofd haalt om vingers én carrière te verbranden aan een remake van ‘West Side Story’, de succesvolste musical aller tijden. Tenzij de regisseur in kwestie Steven Spielberg heet. Op een zucht van zijn 75ste verjaardag waagt de meesterverteller zich aan een uitdaging van formaat: zijn allereerste musical verklaart de oorlog aan onverdraagzaamheid en racisme.

Een carrière die bijna een halve eeuw overspant, 35 langspeelfilms en ontelbare televisieproducties, 133 (!) Oscarnominaties en een karrenvracht prijzen: sinds hij in 1964 op amper 17-jarige leeftijd debuteerde met ‘Firelight’, een bescheiden prent die later als inspiratie zou dienen voor het bejubelde ‘Close Encounters of the Third Kind’, rijgt Steven Spielberg de successen aan elkaar. Om te begrijpen waar Hollywoods Grootste de mosterd haalde voor ‘West Side Story’, moeten we echter nog een eindje verder terug in de tijd – meer bepaald naar de late 16de eeuw. Daar legt William Shakespeare de laatste hand aan ‘Romeo en Julia’, een monumentaal theaterstuk dat zal uitgroeien tot de bekendste liefdeshistorie aller tijden. De tragedie van de onfortuinlijke geliefden, die voor het eerst wordt opgevoerd in 1597, zal voortleven in talloze theater-, ballet-, musical- en filmbewerkingen die miljoenen mensen over de hele wereld in vervoering brengen – behalve dan de Amerikaanse acteur Montgomery Clift.

STEVEN SPIELBERG «Clift was in de jaren 50 van de vorige eeuw een behoorlijk succesvol acteur – hij speelde in films van legendarische regisseurs als Alfred Hitchcock en Stanley Kramer – maar in het wereldje stond hij vooral bekend om de tirades die hij geregeld afstak over de ‘ondermaatse prestaties’ van zijn collega’s. Ook toen hij ‘Romeo en Julia’ had gezien in het theater, spaarde Clift de kritiek niet: die Romeo was een regelrechte slappeling, brieste hij. Met dat personage viel toch véél meer te doen? Jerome Robbins, choreograaf en theaterproducent, was het gedram van zijn vriend behoorlijk moe, maar bij die laatste opmerking spitste hij wél de oren. Hij legde het idee van een moderne ‘Romeo en Julia’ – inclusief een Romeo met meer pit – voor aan toneelschrijver Arthur Laurents, die er op zijn beurt componist Leonard Bernstein en de onlangs overleden Stephen Sondheim bij haalde. Et voilà, ‘West Side Story’ was geboren.»

– De oorspronkelijke ‘West Side Story’-musical deed het lang niet slecht op Broadway, maar van een overdonderend succes was nog geen sprake: de show werd na 732 voorstellingen afgevoerd.

SPIELBERG «In vergelijking met een kaskraker als ‘Cats’, die meer dan zevenduizend keer werd opgevoerd, waren de bezoekersaantallen inderdaad nogal bescheiden. Maar alles veranderde toen de muziek van de musical op plaat werd uitgebracht. In een mum van tijd gingen er tien miljoen exemplaren over de toonbank: zeker voor die tijd was dat een gigantische oplage. Mijn ouders gaven me de plaat cadeau voor mijn 11de verjaardag, maar dat hebben ze zich later nog beklaagd: ik heb dat ding grijsgedraaid, en dwong iedereen die bij ons over de vloer kwam om mee te zingen met de liedjes (lacht).»

– De musical werd gereanimeerd, en begon aan een succesvolle tournee door de Verenigde Staten. U bent ongetwijfeld meteen gaan kijken?

SPIELBERG «Natuurlijk. Ik wilde ‘West Side Story’ in de eerste plaats zien voor de muziek, maar toen ik in de zaal zat en het spektakel zich voor mijn ogen ontvouwde, raakte ik ook in de ban van het verhaal. Ik was nog jong, maar zelfs voor mij was het overduidelijk dat de makers het Amerika van de jaren 50 – met al z’n tekortkomingen en problemen – perfect hadden weten te vatten. Arthur Laurents, de scenarist, had Romeo en Julia in een teletijdmachine geduwd, om ze aan de andere kant weer te laten verschijnen als Riff en Maria, in een New York dat kreunt onder de raciale spanningen.

»Riff is de leider van de Jets, een bende van witte tienercriminelen die de stad terroriseert. Hij is een bikkelharde, nietsontziende gangster die door iedereen wordt gevreesd – behalve dan door Bernardo, de chef van de Sharks, een al even beruchte Puerto Ricaanse bende. De twee rivalen voeren een verbeten strijd om de heerschappij over de New Yorkse Upper West Side, en staan geregeld met getrokken messen tegenover elkaar. Maar wanneer de mooie Maria ten tonele verschijnt, Bernardo’s jongere zus, wordt Riff op slag verliefd. Zo ontluikt een verboden romance, net als in ‘Romeo en Julia’. Met één belangrijk verschil: waar Shakespeares geliefden afstammen van families die elkaars bloed kunnen drinken, gaapt tussen Riff en Maria een metersdiepe etnische kloof.

»‘West Side Story’ toont op magistrale wijze hoe moeilijk het is om die kloof te overbruggen. En wat nog knapper is: meer dan een halve eeuw later staat het verhaal nog steeds als een huis. Hoe ingrijpend de wereld ook veranderd is, de boodschap is nog altijd brandend actueel. Nu meer dan ooit, zelfs.»

– Uw tijdmachine flitst Riff en Maria naar New York anno 2021. Hebt u naast de setting ook het scenario een grondige facelift gegeven?

SPIELBERG «Nee, we zijn dicht bij de oorspronkelijke versie gebleven. Aan de dialogen hebben we natuurlijk wél gesleuteld: twee straatbendes in het New York van 2021 die elkaar verwijten naar het hoofd slingeren in het slang van de jaren 50, dat zou een nogal onrealistische film hebben opgeleverd (lacht).

»Bovendien wilde ik het thema van de etnische spanning – of, zeg gerust: de racistische haat – die tussen de beide bendes heerst, wat meer op de voorgrond plaatsen. De breuklijn die vandaag dwars door de Amerikaanse samenleving loopt, vind je ook terug in mijn versie van ‘West Side Story’. Aan de ene kant heb je de Jets, een bende blanke havenots die zich helemaal onderaan op de sociale ladder bevinden: zij hebben de trein van de globalisering gemist, en voelen zich aan hun lot overgelaten in een wereld die almaar sneller verandert. En wie is in hun ogen verantwoordelijk voor de ondergang van hun soort? De vreemdelingen, natuurlijk, die alle jobs komen inpikken. Terwijl die vreemdelingen – de Sharks, in dit geval – enkel naar de Verenigde Staten gekomen zijn om hun American dream na te jagen, en zich krom werken om die droom in vervulling te doen gaan.

»(Twijfelt) Kijk, daar heb je ’t al. Door het verhaal op een drafje voor jou te willen samenvatten, lijkt het wel alsof ik partij kies voor één van de twee kanten. Daarmee bezondig ik me aan een vandaag veel gemaakte fout: we leven in een onvoorstelbaar complexe realiteit die zich niet zomaar laat reduceren tot een simpel verhaaltje. Toch is dat precies waar veel mensen nood aan hebben, om te kunnen begrijpen wat er rondom hen gebeurt. Zo verzanden ze al te vaak in stereotypes, en de haatspraak die daaruit voortvloeit.»

– Het klimaat in de Verenigde Staten is er de afgelopen jaren niet minder grimmig op geworden. Met ‘West Side Story’, een verhaal dat waarden als tolerantie en empathie predikt, gaat u regelrecht tegen de tijdgeest in. Vreest u kritiek uit conservatieve hoek?

SPIELBERG «Hoe meer kritiek, hoe liever: dat wil zeggen dat we in ons opzet geslaagd zijn (lacht). Ik hoef je niet te vertellen welke verwoestingen het beleid van een bepaalde president – ik noem ’m niet bij naam – de voorbije jaren in mijn land heeft aangericht. Onze samenleving is gestoeld op migratie: als verschillende bevolkingsgroepen met elkaar samenleven, vallen conflicten onmogelijk te vermijden. Maar als de geschiedenis ons één ding heeft geleerd, dan is het wel dat die problemen niet verdwijnen door mensen tegen elkaar op te zetten. Muren bouwen – of het nu letterlijke zijn, of figuurlijke – is géén oplossing.

»Dat is meteen de belangrijkste reden waarom ik mijn tanden in dit verhaal wilde zetten: ‘West Side Story’ probeert de muur van haat en onbegrip te slopen, door te tonen dat toenadering tussen mensen met verschillende achtergronden wél mogelijk is. Met één film zullen we die muur niet volledig kunnen neerhalen, maar elke steen telt.»

– Ook ter linkerzijde klinkt her en der kritiek. Een witte regisseur die een film maakt over latino’s? Whitewashing!

SPIELBERG «Whitewashing is decennialang de norm geweest in Hollywood, en we kunnen er alleen maar blij om zijn dat die praktijk nu stilaan tot het verleden behoort. Wat ‘West Side Story’ betreft: ik kan met de hand op het hart zeggen dat we er álles aan gedaan hebben om de dagelijkse realiteit van de latinogemeenschap zo getrouw mogelijk weer te geven. Als we daarin geslaagd zijn – en daar ben ik eigenlijk wel van overtuigd – hebben we dat voor een groot deel te danken aan de inbreng van Rita Moreno, een Amerikaanse actrice met Puerto Ricaanse roots die ook heeft meegespeeld in de eerste ‘West Side Story’-film. Voor haar vertolking van Anita, het liefje van Sharks-leider Bernardo, sleepte ze zelfs een Oscar in de wacht. Als rasechte Nuyorican (Puerto Ricaanse immigrant in New York, red.) kan Rita als geen ander vertellen over wat het betekent om als nieuwkomer aan te spoelen in een grootstad, én ze heeft speciaal voor ons een woordenboek van het Puerto Ricaanse slang samengesteld. Je zult haar trouwens opnieuw zien opduiken: deze keer als Valentina, de weduwe van de zachtmoedige kruidenier Doc uit de oorspronkelijke musical – een rol die we speciaal voor haar aan het verhaal hebben toegevoegd.»

– Wat opvalt, is dat u steeds verwijst naar de oorspronkelijke musical: over de film ‘West Side Story’, die in 1961 in de zalen kwam en met tien Oscars werd bekroond, rept u amper met een woord. Vreest u dat uw versie de vergelijking met één van de succesvolste films aller tijden niet zal kunnen doorstaan?

SPIELBERG «O nee, daar heeft het niets mee te maken. De reden waarom ik weinig over die eerste film praat, is dat hij eigenlijk geen noemenswaardige rol heeft gespeeld in het ontstaansproces van onze remake. Het leek ons gewoon een betere optie om te vertrekken van het originele verhaal, niet van een bewerking.

»(Snel) Let op, je zult me nooit één slecht woord horen zeggen over die film: integendeel, ik vind het een absoluut meesterwerk. Natalie Wood en George Chakiris spelen de pannen van het dak als Maria en Bernardo, en de regie van Robert Wise is onovertroffen. Robert is al een tijdje niet meer onder ons (Wise overleed in 2005, red.), maar als jonge regisseur bewonderde ik hem enorm. Telkens wanneer ik ’m tegen het lijf liep, rolde hij met zijn ogen, omdat hij wist dat ik hem urenlang zou gijzelen met vragen over ‘West Side Story’ (lacht).»

– Denkt u dat Robert Wise uw remake had weten te appreciëren?

SPIELBERG «Ik vermoed van wel, ja. Het waren trouwens niet enkel zijn ogen die ik in m’n rug voelde branden: het verhaal van ‘West Side Story’ wordt tegenwoordig streng bewaakt door de erfgenamen van Robbins, Laurents en Bernstein. Dat is ook nodig, want in de loop der jaren zijn maar liefst veertigduizend verschillende versies ontstaan – en sommige daarvan waren een regelrechte aanfluiting van het origineel. Mijn persoonlijke favoriet is de Sovjetversie: die verderfelijke westerse musical kon voor de communistische apparatsjiks nog net door de censuurbeugel, maar dan wel zónder muziek en dans (lacht).»

– De overlevering wil dat de repetities in de jaren 50 keihard waren: Jerome Robbins dreef zijn dansers tot het uiterste en schrok er niet voor terug om hen en plein public te vernederen. Bovendien verbood hij de acteurs om tussen de scènes door met elkaar te praten, zodat de rivaliteit tussen de Jets en de Sharks duidelijker tot uiting zou komen op het podium.

SPIELBERG «Tja… Het waren andere tijden, hè. De acteurs van vandaag pikken zo’n brutale aanpak niet meer, en daar hebben ze volkomen gelijk in. Nu, het is sowieso niet mijn stijl om medewerkers af te blaffen. Ik herinner me de opnames van ‘Amistad’ (in 1997, red.), die door een reeks technische problemen waren uitgedraaid op een wanhopig gevecht tegen de deadline. Toen liet een zenuwachtige assistent tot overmaat van ramp een filmblik uit z’n handen vallen: een halve dag werk naar de vaantjes (lacht). Dan kun je die arme jongen een uitbrander geven, of je haalt je schouders op en zegt: ‘Oké, we beginnen opnieuw.’ Eén van de eerste lessen die ik als regisseur heb geleerd, is dat je zelden iets bereikt door de bullebak uit te hangen.»

– Uw geduld op de set is inderdaad legendarisch, maar we hebben ons laten vertellen dat u tijdens de repetities voor ‘West Side Story’ een paar keer flink op de tanden hebt moeten bijten.

SPIELBERG «Verdorie, wie heeft z’n mond voorbijgepraat? (lacht) Oké, ik geef het toe: mijn geduld is een aantal keren op de proef gesteld. Je moet weten dat ik normaal nóóit scènes repeteer, maar altijd onmiddellijk begin te filmen. Bij een musical is dat onmogelijk, omdat sommige choreografieën bijzonder complex zijn, en dus veel oefening vragen. We hebben in totaal vijf maanden gerepeteerd: dat heb ik in mijn hele carrière nog nooit meegemaakt.»

– Niet voor herhaling vatbaar, dus?

SPIELBERG «Toch wel, hoor. Ik heb me een beetje moeten aanpassen aan een werkritme dat ik niet gewoon was, maar voor het overige is ‘West Side Story’ een fantastische ervaring geworden. Als toeschouwer was ik al jaren verliefd op het musicalgenre, nu ben ik het ook als regisseur. Het is een vaak onderschatte kunstvorm. Dankzij de krachtige combinatie van gesproken woord, zang en dans wordt een atoombom van emoties in het publiek gedropt: een goeie musical raakt mensen tot in het diepste van hun ziel. Dat is toch hét summum voor elke regisseur? In bijna een halve eeuw achter de camera heb ik zo ongeveer alles gedaan: sciencefiction met ‘E.T.’, avontuur met ‘Indiana Jones’, oorlog met ‘Schindler’s List’… Noem maar op. Ik ben heel blij dat ik in de herfst – of is het nu al winter? – van mijn carrière ook een prachtig genre als musical aan dat lijstje kan toevoegen. Zo zie je maar: ik ben dan wel een ouwe hond, maar ik leer nog elke dag nieuwe trucjes (lacht).»

© Le Nouvel Obs

‘West Side Story’ loopt nu in de zalen.