'Stukken van mensen': kunstexpert Patrick van der Vorst verkoopt al uw zolderschatten, antiek en ondergoed

In ‘Stukken van mensen’ beslissen kunstexpert Patrick van der Vorst en zijn conculega’s wat uw schatten op zolder écht waard zijn. Het veilingprogramma van VIER is een tactisch spel van bod en opbod, zet en tegenzet, maar het antiek is echt. Het geld en de blufpoker ook. ‘Sluwe plantrekkers en doortrapte figuren vind je in elke branche.’

'We hebben ooit voor veel geld een gigantische onderbroek van Queen Victoria geveild. Daar werd om gevochten'

Bij VIER omschrijven ze de internationaal gerenommeerde expert Patrick van der Vorst als een man die ‘dagelijks op topniveau onderhandelt en miljoenendeals sluit’. Iemand die ‘niet kijkt op een nulletje meer of minder’. Hij werkte jarenlang voor Sotheby’s en heeft nu in Londen twee toonaangevende internetplatformen opgezet waar zijn topexperts uw spullen binnen de 48 uur schatten: Paddle8 en Value My Stuff. Van der Vorst heeft de voorbije vijftien jaar álles gedaan: een tafel van 12 miljoen aan het Prado verkocht en een liefdadigheidsveiling voor Madonna georganiseerd. Eén van zijn aandeelhouders is Damien Hirst, de beste en beroemdste kunstenaar van zijn generatie.

HUMO Hoe komt een Vlaming bij Sotheby’s in Londen terecht?

Patrick van der Vorst «Ik ben begonnen als klerk in één van hun provinciale bijhuizen, in Billingshurst. Receptionist, na vijf jaar rechtenstudie! Daar waren mijn ouders niet bepaald blij mee. Tot mijn belangrijke taken behoorden stofzuigen en schilderijen ophangen. Mijn eerste confrontatie met ‘kunst’ was een mevrouw die me een werk voorlegde van Samantha Fox, tóen al een derderangscelebrity, beroemd om haar pronte boezem. De waarde van die gesigneerde elpee was, euh, relatief (lacht).

»De eerste jaren leek de influx van topwerken uit de kunstgeschiedenis bij Sotheby’s me magisch: elke week kwam daar een nieuw museumstuk binnen dat werd geschat en geveild. Voor mij was het een perfecte leerschool. Om stukken te schatten kwam ik plots bij the great and the good over de vloer: in Turijn bij de familie Agnelli, bij Elton John, bij premier David Cameron en in country houses bij de adel.»

HUMO Zijn de tijden waarin verborgen schatten in schuren of op zolders ontdekt werden voorbij? Is anno 2017 na vier eeuwen antiekhandel alles in kaart gebracht?

van der Vorst «Neen, af en toe komen er nog schatten boven water. Na vier jaar bij Sotheby’s belandde ik bij een familie om een meubel te schatten en daar zag ik vanuit mijn ooghoek een flamboyante inktpot die zij op een rommelmarkt hadden gekocht. Het bleek een verloren gewaand topstuk van Jacques Caffieri, de hofleverancier van Lodewijk XV. Het ging ‘slechts’ om een encrier, maar hij is uiteindelijk verkocht voor 240.000 pond.

undefined

'Wij hebben rijke Chinese klanten die historische topwijnen aanlengen met cola'

»Ooit kreeg ik een e-mail van een pizzeria in New York. Die hadden een consoletafel staan waarvan een klant had opgemerkt dat ze veel geld waard was. Het bleek het onderstel van een antiek opbergmeubel. Puur toevallig had ik het bovenstuk ervan twee jaar eerder gezien bij klanten in Napels. We hebben die twee stukken herenigd. Daar ging een zware onderhandeling aan vooraf want elk van de eigenaars vond natuurlijk zijn deel cruciaal. De eigenaar van het bovenstuk eiste 80 procent. Uiteindelijk werd de verdeling 60-40. Antieke stukken worden vaak botweg uit elkaar gehaald omdat ze opgesplitst meer geld opbrengen, maar hier hebben we een uniek stuk hersteld. Toen in onze opslagplaats het bovenstuk op het onderstuk werd gezet, kwamen de markeringen van slijtage precies overeen – een mooi moment.

»Soms valt het ook tegen. We wilden ooit een attic sale organiseren in Althorp, het kasteel van Charles Spencer, de broer van prinses Diana. Maar die zolder was blijkbaar een eeuw eerder al eens stiekem uitgevlooid, want ik werd niet wild van wat er stond. Hoewel voor sjaaltjes van Lady Di nog steeds fortuinen geboden worden.»

HUMO Toen de piepjonge Andrew Lloyd Webber aan zijn grootmoeder 50 pond vroeg om ‘Flaming June’ van Lord Leighton aan te kopen, zei zij dat ze die victoriaanse rommel niet in haar huis wilde. Nu is ‘Flaming June’ een iconisch schilderij van onschatbare waarde. Maar in 1960 was victoriaanse kunst uit de mode.

van der Vorst «Het is altijd gevaarlijk om trends te volgen. Maar ze zijn er wel: sommige stukken worden als vieux jeu aangezien. Art nouveau is nu minder in trek dan in 1990 en tegenwoordig wil niemand nog voorwerpen uit tin of koper. Je kunt nu een prachtig wandtapijt kopen voor een vierde van wat je er vijf jaar geleden voor betaalde. Ook porselein doet het nu minder goed. Ooit had Sotheby’s Londen zeven porseleinexperts, nu is dat departement opgedoekt. Dat is tragisch, want zo gaat expertise verloren. Er zal een vacuüm ontstaan, terwijl antiek porselein ooit weer een boom zal kennen. Ook meubelen brengen in het algemeen minder op dan ooit. Weinig jonge mensen willen een in hun ogen deprimerend interieur vol donkere eik. Zelfs zilver is spotgoedkoop geworden. Mensen willen geen zilver meer poetsen en ze hebben niet langer personeel om het in hun plaats te doen. Heel wat kunstwerken uit zilver worden dus omgesmolten – een gevolg van de tijdgeest, luiheid en pragmatisme. Maar eigenlijk is dat vandalisme. Boys’ toys zijn dan weer overgewaardeerd, zeker als het speelgoed voor welgestelde jongens betreft: classic cars, bijvoorbeeld. Het kan een Russische miljardair niet schelen of hij voor een Lagonda 1 of 3 miljoen moet neertellen, hij moét en zal ’m hebben.»

HUMO In ‘Stukken van mensen’ zat een Waal die een tweederangsracewagen van een derderangspiloot wilde slijten voor een astronomisch bedrag.

van der Vorst «Het bedrag dat hij vroeg zou realistischer geweest zijn als die wagen meerdere internationale topraces had gewonnen en als de chauffeur wereldberoemd was geweest. Zo’n classic car met een stamboom moet je kwijt aan een klant in Abu Dhabi of Moskou en daar kennen ze hoogstens Jacky Ickx.

undefined

'Sluwe plantrekkers en doortrapte figuren vind je in elke branche'

»Maar toch tart antiek vaak alle logica. In het programma werd ook een aftandse brommer aangeboden die ons werd voorgesteld als ‘de brommer van Kuifje’! Nu is Kuifje wereldberoemd, maar het was een échte brommer en Kuifje is een fictief personage. En die brommer behoorde niet toe aan Hergé, maar slechts aan een vriend van Hergé. Niettemin verhoogt die connectie de intrinsieke waarde.»

SERGES KELDER

HUMO In de kelder van mijn nieuwe huis had de vorige eigenaar ettelijke flessen wijn laten liggen: Château Mar-gaux 1982, Troplong Mondot 1976… Topjaren van grote wijnhuizen. Helaas bleken ál die flessen slecht bewaard of over hun hoogtepunt. Maar dat weet je pas nadat je ze hebt geopend en geproefd. Ik had ze beter laten veilen, dan had ik er nog een mooie cent voor gekregen. Investeerders drinken geen wijn, ze houden hem bij.

van der Vorst «Ja, maar de eeuwenoude drankenhandel Berry Bros. & Rudd koopt enkel wijn aan met een onverdachte afkomst, van kasteelheren die in 1897 hun wijnkelder al perfect hadden ingericht. Zo weten ze dat de oude wijn die nu door zijn nazaten wordt verkocht nog drinkbaar is. Je hebt natuurlijk ook collectioneurs die zweren bij een wijn uit 1815, het jaar van de slag bij Waterloo. Want dan drinken ze dezelfde wijn als Napoleon! Dat zijn trophy pieces: of zo’n wijn objectief drinkbaar is, is bijzaak. Het is een grillige, bijwijlen surrealistische markt. Wij hebben rijke Chinese klanten die historische topwijnen aanlengen met cola! Vaak worden zes flessen Cheval Blanc uit pakweg 1966 in een kistje verkocht, omdat een kistje suggereert dat die flessen al die jaren samen in hout zijn bewaard. Terwijl de handelaar in werkelijkheid links en rechts buitgemaakte flessen heeft opgespaard tot hij een set van zes had.»

undefined

'Niemand wil nog voorwerpen uit tin of koper. Zelfs zilver is spotgoedkoop geworden. Mensen willen geen zilver meer poetsen en ze hebben niet langer personeel om het in hun plaats te doen.'

undefined

HUMO Je hebt het magische woord afkomst laten vallen. De provenance van een object is vaak álles. Pas wanneer je de precieze geschiedenis van een kunstwerk kunt bewijzen, wordt het een museumstuk.

van der Vorst «Klopt. We hebben ‘Cheval au galop sur le pied droit’ van Degas verkocht tegen het dubbele van de normale prijs omdat het jarenlang in de juiste, onberispelijke collectie had gezeten.

»Nu, het belang van provenance wordt weleens overschat. Wij hebben antieke kastjes van Elton John verkocht die een stuk minder zouden hebben opgebracht als zijn naam er niet aan verbonden was. En soms is de herkomst twijfelachtig. Mij werd ooit een met verfvlekken bezaaide trui aangeboden die zogenaamd aan de schilder Francis Bacon had toebehoord. De eigenaar, een ‘vriend’ van Bacon, had hem tentoongesteld in zijn stamkroeg, de mythische Colony Club in Soho. Maar dat bewijst niets. Bacon had veel ‘vrienden’ en hield zelf van mythevorming. Ik heb die trui uiteindelijk niet willen verkopen, ook al zou een échte trui mét impeccable provenance vele duizenden ponden hebben opgebracht.»

HUMO Ik herinner me de veiling waarop de inboedel van Maria Callas werd verkocht: er werd grof geld betaald voor haar strijkijzer, terwijl La Callas een meid had om haar strijk te doen en de diva dat strijkijzer dus wellicht nooit zelf heeft aangeraakt.

van der Vorst «Bij Sotheby’s verkochten we de inboedel van de Parijse woning van de Duke of Windsor. Daar werd zelfs 15.000 dollar betaald voor een paar zijden zakdoekjes. Omdat Edward en Mrs. Simpson voor nouveaux riches en fashion victims mythische stijliconen zijn. Mensen laten zich meeslepen, de veilingkoorts zet in en ze besteden meer dan gepland. Zie ook de lingerie van Marilyn Monroe: je kunt zeggen dat het oude vodden zijn, maar die vodden hebben wél de huid van de ultieme pin-up gestreeld.»

ELTON JOHNS VIDEO’S

HUMO Hoe ga je om met een flamboyante figuur als Elton John?

Van der Vorst «He’s in love with the process. Ik heb de indruk dat het hem meer om de jacht en het spel dan om het bezit gaat. Elton John is een onrustige ziel die om de zoveel jaar schoon schip wil maken. We mochten dus de volledige inboedel van zijn riante huis in Notting Hill veilen, tot zijn moderne keukentafel toe. We hebben een volle week door dat huis gedoold om alles te schatten. Dat is boeiend. Want om, bijvoorbeeld, een nachtkastje te taxeren moet je het ook openen en dan verrast de inhoud soms meer dan het meubel. (Monkelend) Laten we zeggen dat Elton een interessante collectie video’s bezat. Ik heb ook even zijn Oscar vastgepakt. Maar ik heb geen speech gehouden (lacht).»

undefined

'Om een nachtkastje te schatten, moet je het ook openen en dan verrast de inhoud soms meer dan het meubel. Laten we zeggen dat Elton John een interessante collectie video's bezat'

HUMO Jullie ideale slachtoffers zijn fanatieke verzamelaars die bereid zijn om, in de ogen van de leek, waanzinnige bedragen neer te tellen voor items waar een buitenstaander zijn neus voor zou ophalen. Zanger Phil Collins verzamelt bijvoorbeeld Texaanse artefacten omdat hij gelooft dat hij de reïncarnatie is van een soldaat uit de Slag om de Alamo in 1836.

van der Vorst «Klopt. Maar in sommige gevallen is hun hobby nog excentrieker dan hun verzamelwoede. Ik ken een Franse prins die een fabelachtige kunstcollectie bezit en een grote verzameling opgezette dieren, wat op zich al ongewoon is. Maar zijn échte passie is… tomaten kweken. Hij cultiveert op zijn domein 2.400 verschillende soorten. Ik ken ook een Duitse verzamelaar die zoveel mogelijk middeleeuwse marteltuigen probeert te bemachtigen. Een heel charmante man (lacht).»

undefined

'Een onderbroek van Queen Victoria: erg in trek bij verzamelaars.'

undefined

HUMO Is de beste antiquair niet iemand die níét van antiek houdt en bijgevolg alles koel en afstandelijk kan taxeren? Ik zou een goede inkoper zijn, maar een slechte verkoper: ik zou al die schoonheid niet kunnen laten gaan.

van der Vorst «Schatters en inkopers verzamelen nooit binnen hun eigen vakgebied. Want zo’n expert heeft zelf hoge normen, maar niet de fondsen om de beste stukken te bemachtigen, wat heel frustrerend kan zijn. Indertijd bij de Windsor sale had ik m’n oog laten vallen op een 18de-eeuws aquarelletje met een smetteloze herkomst, maar dat is uiteindelijk vér boven mijn budget verkocht.»

PLANTREKKERS

HUMO In ‘Stukken van mensen’ proberen jullie elkaar de loef af te steken. Is er een erecode waar antiekhandelaars zich aan houden?

van der Vorst «Er zijn handelaars in alle soorten en maten. Het dynamische, hyperambitieuze type wil al eens buiten de lijntjes kleuren. Ik had ooit een schilderij van Magritte aan de muur van mijn bureau hangen toen ik telefoon kreeg van een Amerikaanse handelaar die ‘een uniek doek van Magritte’ wilde doorverkopen. Ik vroeg hem een foto door te sturen. Het bleek exáct het doek dat aan mijn muur hing. Ik had het in bewaring voor een klant, en die Amerikaan had blijkbaar gehoord dat het te koop was. Hij wilde het verkopen vóór hij het zelf had aangekocht. En zijn vraagprijs was al het dubbele van de prijs die de eigenaar aan mij had opgegeven. Sluwe plantrekkers en doortrapte figuren die blufpoker spelen, vind je in elke branche.»

undefined

'Het kan een Russische miljardair niet schelen of hij voor een Lagonda 1 of 3 miljoen moet neertellen, hij moét en zal 'm hebben.'

undefined

HUMO Ik heb soms de indruk dat heel wat antiekhandelaars overstappen op moderne kunst omdat het mákkelijker is: wie duizend litho’s of zeefdrukken van Warhol verkoopt, hoeft geen enorme en peperdure opslagplaats te huren en niet levenslang met loodzware meubelen te zeulen. Antiek is bovendien vervaardigd uit nobele materialen: goud is goud. Terwijl bij moderne kunst de willekeur van de markt regeert: het is wat de zot ervoor geeft. Ik zag hier net een Banksy binnenkomen, een print van een straatkunstenaar die niemand ooit heeft ontmoet, en die wellicht niet eens bestaat, maar toch is dat stuk papier 8 à 12.000 euro waard – niet eens gesigneerd.

van der Vorst «Daar zit een grond van waarheid in. Je gaf het voorbeeld van ‘Flaming June’. Zo’n schilderij is straigthforward: er is er maar één en je hebt het of je hebt het niet. Van Banksy zijn er tienduizenden werken in omloop in allerlei formaten en gradaties van exclusiviteit. Dat geldt ook voor Damien Hirst (wijst achteloos op de Hirst aan de muur van z’n bureau). Maar ook van een graffitikunstenaar als Banksy bestaan tegenwoordig betrouwbare certificaten, afgeleverd door zijn bureau, Pest Control. En hij is een ster, ook al blijft hij onzichtbaar. Dat is de perversiteit van de markt.»

VERVALSINGEN

HUMO Waar antiek is, zijn vervalsingen in omloop. Zijn die ook aan modes onderhevig?

van der Vorst «Ja. In de 20ste eeuw wilde al wie het zich kon veroorloven de allerbeste chique antieke meubelen. Vaak werden dan topstukken uit de renaissance of uit de Engelse georgiaanse tijd nagemaakt. Of een deel van één meubel werd op een ander meubel gemonteerd. Of een écht topstuk werd gedemonteerd omdat de aparte stukken méér opbrachten dan het geheel. Of van een 18de-eeuwse commode werden het marmer, de patina, de bronzen ornamenten of het zilverbeslag verwijderd. Waarna het karkas toch nog werd verkocht als een 18de-eeuws origineel. En alles wat verwijderd was, werd op recentere meubels bevestigd die ook werden verkocht als 18de-eeuwse topstukken.»

HUMO Verjaren die misdaden?

van der Vorst «Ja, in sommige gevallen worden vervalsingen uit pakweg 1880 nu beschouwd als ambachtelijke topstukken uit de 19de eeuw. En dat zijn het ook, want enkel de beste meubelmakers konden in 1880 iets namaken uit 1740. Het was vandalisme op topniveau, maar het blijft natuurlijk vandalisme. Een bijkomend probleem is dat veel handelaars dat gefoefel jarenlang gedoogd hebben. Dan kwam ik ergens en las ik het certificaat van zo’n meubel en bleek dat die formulering héél sluw, subtiel en vaag was opgesteld om de illusie van een écht 18de-eeuws topstuk intact te laten: ‘bearing the stamp of Riesenburg’ is niet hetzelfde als ‘stamped by Riesenburg’. Wat dat betreft ben je beter af bij gereputeerde veilinghuizen zoals Sotheby’s, want die kunnen zich geen gefoefel permitteren. Het zijn openbare veilingen dus het publiek en de media kijken voortdurend toe.»

undefined

'Andrew Lloyd Webber vroeg 50 pond aan zijn oma om 'Flaming June' van Lord Leighton aan te kopen, Maar zij wilde die 'victoriaanse rommel' niet in huis. Nu is het van onschatbare waarde.'

undefined

HUMO Experts hebben soms akelig veel macht: in het geval van Rubens bepalen één of twee autoriteiten of een schilderij erkend wordt als ‘van de hand van de meester’, als ‘school van Rubens’ of als ‘volgeling van Rubens’. Een verschil van enkele miljoenen.

Van der Vorst «De markt ziet liefst één toonaangevende expert voor elke legendarische artiest. Giacometti, Picasso, Monet… Alemaal hadden ze één ultieme kenner die zogenaamd alles wist, alsof hij erbij was toen het doek geschilderd werd. En omgekeerd gebruiken de grote veilinghuizen de expert soms ook als alibi en levensverzekering. Ze willen zich indekken. Als de attributie later vals blijkt, staat enkel de expert voor schut en blijft het veilinghuis buiten schot. En soms kan de verkoper zijn Picasso niet veilen omdat één expert de zaak blokkeert. Voor Picasso is nu zijn dochter de absolute autoriteit, terwijl zij een kind was toen haar vader stierf en hij een groot deel van zijn oeuvre creëerde voor zij werd geboren. Toch mag Sotheby’s niets aan hem toeschrijven voor zij haar toestemming heeft gegeven. Andere familieleden van Picasso verkopen al jaren werken achter de schermen in private sales omdat ze de openbaarheid vrezen.»

RARITEITEN

HUMO Speelt het landsbelang nog een rol of telt enkel het geld? Ik hoor vooral chauvinistische Britten vaak zeggen dat geëxporteerde stukken in Engeland hadden moeten blijven.

van der Vorst «Dat is delicaat. Vaak behoort een stuk tot het culturele patrimonium. Maar als the powers that be niet meewerken… Ik ontdekte ooit een bijzondere kast die door Filips II besteld was. Die kon in 2002 door de Belgische staat aangekocht worden voor 200.000 euro. Dat vonden ze bij het ministerie een schandalig bedrag. Resultaat: ze staat nu in het Prado. Aangekocht voor 880.000 pond. Dat is meer dan 1 miljoen euro. Tja.»

HUMO Er is de laatste jaren een overdaad aan antiekprogramma’s die drempelverlagend werken. Is het nadeel daarvan niet dat iederéén nu denkt dat de spullen op grootmoeders zolder goud waard zijn?

van der Vorst «In mijn carrière is er niet één dag voorbijgegaan waarop ik niemand moest teleurstellen. Mensen vangen ergens op dat een blauwe Chinese vaas voor een fortuin geveild is en dat ‘die rijke Chinezen van tegenwoordig’ hun indertijd naar Europa verscheepte patrimonium opnieuw opkopen. Ze denken dan dat de blauwe Chinese vaas van tante Maria ook wel miljoenen zal opbrengen omdat ze er een beetje op lijkt.

»Met sommige moderne werken is het nog erger omdat die makkelijk te vervalsen zijn: niet elk doek met een snee erin is een echte Fontana. Maar dat is net het goede aan onze site Value My Stuff: mensen kunnen simpelweg een foto van hun schat uploaden en dan bezorgt één van onze 62 experts hun binnen de 48 uur een beschrijving en een schatting. Dat werkt drempelverlagend zonder kwaliteitsverlies, want 90 procent van onze experts hebben decennia ervaring bij Sotheby’s, Christie’s of Bonham’s.»

undefined

'We hebben 'Cheval au galop sur le pied droit' van Degas verkocht tegen het dubbele van de normale prijs omdat het jarenlang in de juiste collectie had gezeten.'

undefined

HUMO Ik heb valuemystuff.com stiekem getest: de beschrijvingen klopten, maar de schattingen leken me eerder laag.

Van der Vorst «Dat doen we bewust. Vaak spiegelen handelaars de eigenaar gouden bergen voor om een opdracht binnen te halen – een beetje zoals vastgoedbureaus dat soms doen. Wij schatten voorzichtig, dan kan het bij de veiling enkel meevallen.»

HUMO Wat is het meest ongewone item dat je al hebt geschat of geveild?

Van der Vorst «Een kuisheidsgordel. Eerst werd gedacht dat het iets met paarden te maken had, dus haalden we er een expert in sportitems bij (lacht). En Romeinse fallussen voor een collectioneur die enkel dát verzamelt. Maar we hebben ook al een Monet van 3 miljoen pond gevonden. En een maul, een homp hout die een 4.500 jaar oude Egyptische hamer bleek waarmee de eerste piramiden in Saqqara werden gebouwd. We hebben zelfs ooit voor veel geld een gigantische onderbroek van Queen Victoria geveild. Daar werd om gevochten (lacht).»

HUMO En wat was de langste onderhandeling?

van der Vorst «Ik heb ooit de inhoud van het kasteel van Cornillon geveild. Dat was acht jaar nadat ik daar voor het eerst op bezoek was geweest. Soms moet je een verkoper lang warm houden voor hij klaar is om zijn bezittingen te laten gaan.»

HUMO Heb je nog een goede raad voor mensen die een kunstwerk willen veilen?

van der Vorst «Ja: blijf eraf! Soms poetsen eigenaars het patina weg. Er zijn al mensen geweest die een brons zandstraalden om het ‘proper’ te maken. Of die oude eik wit schilderden omdat hen dat ‘schoner’ leek. Of die in een doek van een oude meester zelf wolken bijschilderden omdat ze de hemel te kaal vonden. Niet doen!»