'Swing Time': de opstand van rasschrijfster Zadie Smith

Zadie Smith (41) verrast. De Britse schrijfster dient zich niet aan met haar typische rode of roze tulband, maar etaleert een hoofddoekloze afro – minder Nefertiti, meer Lauryn Hill. Het zou een statement kunnen zijn, op maat van ‘Swing Time’. Smiths uitstekende nieuwe roman over ras, roem en rampspoed danst immers gracieus langs inktzwarte kwesties als slavernij, kolonialisme en racisme, om een empathische vuist te ballen tegen elk zwart-witdenken.

'Elk zwart kind dat vandaag in Amerika geboren wordt, is voorbestemd om te falen'

Zadie Smith «Het is geen statement, nee. Mijn haar is altijd zo geweest, alleen zat het aldoor onder een doek. Maar met die hoofddoek werd ik op straat vaak opgehouden. (Draait ostentatief aan een lok) Dit is dus vooral een manier om rustiger over straat te kunnen lopen. (Snel) Je gaat nu vragen naar de onverdraagzaamheid in Amerika, maar laten we het nog even niet over Trump hebben. Daar gaan we immers niet vrolijk van worden.»

HUMO Nog even over haar dan maar, al ben ik geen expert.

Smith «Ik ben dus niet geïnspireerd door Solange en haar ‘Don’t Touch My Hair’ of zo. Mij maakt het niet uit of mensen aan mijn haar zitten. Maar mijn kapsel zou inderdaad kunnen passen bij een roman die in de eerste plaats over ras gaat. Dat is immers de belangrijkste rode draad in ‘Swing Time’, de filter waardoor alles bekeken en geïnterpreteerd wordt. Zoals ‘Portnoy’s Complaint’ van Philip Roth een poging is om het meest extreem joodse boek aller tijden te schrijven, zo gaat ‘Swing Time’ heel expliciet over de ervaring zwart te zijn.»

HUMO De titel suggereert een ontregelde tijdsbeleving.

Smith «Toen ik nadacht over de essentie van zwart-zijn, kwam ik altijd terug op het gevoel uit de tijd getild te zijn. Op een gegeven moment zijn zwarte mensen massaal tot slaaf gemaakt: weggehaald uit hun leven en hun omgeving en overgeheveld naar een heel ander bestaan op een andere plek. Van die breuk zijn we nooit echt hersteld. Daarom is onze cultuur ook geen geschreven cultuur, zelfs onze literatuur was oraal. Als je uit de tijd getild wordt en niks met je kunt meenemen, heb je wél nog altijd je lichaam bij je. En dan is dans een logische keus als je je wil uiten.

»Dat verband tussen dans en zwarte cultuur zorgde voor de eerste impuls voor deze roman. In ‘What the Eye Hears’ heeft Brian Seibert (danscriticus voor The New York Times, red.) het over de – al dan niet juiste – overtuiging van sommige antropologen dat tapdansen op de slavenboten ontstaan is: de Ierse bemanning en de Afrikaanse slaven stampten de maat op het scheepsdek en wisselden danspassen uit. Het wonderlijke verhaal van die samensmelting bleef bij me hangen en lokte allerlei associaties uit.»

LESSEN VAN BOWIE

In ‘Swing Time’ keert Zadie Smith terug naar Willesden, de wijk in het noordwesten van Londen waar ze opgroeide en die haar ook al het decor schonk voor haar droomdebuut ‘White Teeth’ en haar vorige roman, het zopas door de BBC voor tv bewerkte ‘NW’. Twee 7-jarige meisjes worden op dansles vriendinnen voor het leven, waarna dat leven wervelend als een revueshow met de twee en hun vriendschap aan de haal gaat.

HUMO Je bent zelf meer een zangeres dan een danseres, zo leert het nimmer vergetende internet.

Smith «Ik zong een beetje, ja, tijdens mijn studententijd.»

HUMO Om je brood te verdienen?

Smith «O nee, hooguit om wat kleingeld te verdienen.

»Ik kan niet beweren dat ik noemenswaardig gedanst heb. Net als veel kinderen zat ik wel op dansles, maar er school niet bepaald een danser in me – daar was ik als kind te dik voor (lachje). Maar ik heb altijd heel graag naar dansen gekeken. Het meest autobiografische in deze roman zijn de passies: ik ben gék op dansen.»

HUMO Je hebt er als schrijfster ook je voordeel mee gedaan, begreep ik uit je krantenstuk ‘What Beyoncé Taught Me’.

Smith «Ik had nooit eerder geconcentreerd nagedacht over al die dansers, je denkt nu eenmaal niet na over wat je fijn vindt. Zo denk ik ook nooit na over lasagne (lacht). Pas tijdens het schrijven ontdekte ik wat ik onbewust meegekregen heb van al die dansers die ik koesterde. Ik heb als schrijfster véél van ze geleerd, van de vanzelfsprekendheid van Fred Astaire tot de breekbaarheid van Rudolf Noerejev.

»Volgens mij zijn veel mensen jaloers op de relatie die dansers met hun lichaam hebben. Die is op een benijdenswaardige manier ongeremd. ’t Is me ook opgevallen dat dansers uitzonderlijk lang leven. Behalve Prince en Michael Jackson, die aan drugs gestorven zijn, hebben alle dansers die ik in dat stuk vermeld, de 90 gehaald — actief en soms zelfs nog dansend.»

HUMO En die ene die je bewondert omdat hij níét danst, stierf jonger.

Smith (knikt) «David Bowie, inderdaad. Van hem heb ik de belangrijke les geleerd dat je soms niet moet dansen. Dat je als schrijver soms onelegant moet zijn, poëtisch noch prozaïsch.

undefined

'Wie in New York woont, wíl om vijf uur opstaan om te gaan joggen, wíl hard werken en het altijd druk-druk-druk hebben'

»Dat dansers zo oud worden, moet wel met een soort plezier in het bewegen te maken hebben. Zoals wel meer mensen die met hun verstand leven, benijd ik mensen die met hun lichaam leven: het moet heerlijk zijn als je ledematen je gewoon zeggen wat je moet doen. Veel Amerikaanse schrijvers hebben iets soortgelijks met baseball, heb ik gemerkt. ’t Is een soort dagdroom: hoe zou ons leven eruitzien als we fysieke mogelijkheden hadden? (lacht)»

HUMO Voor de vriendinnen in ‘Swing Time’ hangt dansen samen met musicals.

Smith «Er zijn verschillende soorten musicals: die over showbizz en zangers, waarin setting en plot logisch en realistisch tot liedjes leiden; en die waarin lui op de meest onverwachte momenten in liedjes uitbarsten, bijvoorbeeld als ze gewoon op straat lopen. En een derde categorie – waar ik het meest van hou – is een rare mix van die twee, films als ‘There’s No Business Like Show Business’ of ‘Calamity Jane’.

»Musicals zijn aan een comeback bezig. Binnenkort komt ‘La La Land’ uit, met Ryan Gosling en Emma Stone, en die is naar verluidt fantastisch. Dat ze er uitgerekend in deze tijd van economische depressie opnieuw zijn, is geen toeval: veel musicals zijn in het midden van de oorlog gemaakt. ’t Zal wel om plezier en escapisme gaan, maar ze zijn ook wilder, gekker en scherper dan je zou denken. Zo heeft in ‘Holiday Inn’, gemaakt in 1942, een vrouw een affaire met twee mannen tegelijk. Toen ik vorige maand een update in Broadway ging bekijken, was de plot opgeschoond: die vrouw heeft een affaire met één man, verlaat hem en ontmoet dan pas die andere man. Wat in 1944 oké was, moet vandaag blijkbaar uitgevlakt worden (lacht).»

Iets met torens

Waar ‘White Teeth’ registreerde hoe de wereld in Londen samenstroomt, klapt in ‘Swing Time’ de hele wereld vanuit Londen open. Het ene dansvriendinnetje wordt, na een korte passage bij een muziekzender à la MTV, de assistente van de wereldster Aimee: ze pendelt tussen New York en Londen en zet mee een liefdadigheidsproject in Gambia op. Maar de roman telt vanzelfsprekend niet louter de zegeningen van de globalisering en de digitalisering. Zo komt het andere dansvriendinnetje niet onder de oeroude wijsheid uit dat je je afkomst niet van je af kunt schudden. In een heerlijk literair spiegel- en schaduwspel verkent Smith identiteit, immer door een zwarte bril.

HUMO Ben je zelf in Gambia geweest?

Smith (knikt) «En ook in Liberia, Senegal en nog een stuk of wat Afrikaanse landen. Toen ik vertrok, dacht ik dat ik de problemen van Afrika zou gaan zien. Maar toen ik er was, besefte ik dat ik Britse of Franse problemen in Afrika zag.

»Een duidelijk voorbeeld is het dossier-Mossack Fonseca. Toen de internationale belastingontwijking via dat advocatenkantoor onderzocht werd, bleek een groot deel van de betrokken firma’s tot de Britse en Amerikaanse winningsindustrie in Afrika te behoren. Die hebben simpelweg een manier gezocht om hun Afrikaans geld weg te sluizen en dat ene advocatenkantoor was al goed voor 1,2 miljard dollar! Ik zeg niet dat Afrika geen problemen heeft, maar ze zijn wel verbonden met de westerse omgang met dat continent: binnen- en buitenlandse corruptie zijn verknoopt.

undefined

'Ik ben een grote Madonna-fan: ze toonde miljoenen meisjes dat ook vrouwen een actieve kracht in de wereld kunnen zijn.'

undefined

»In Ghana of Nigeria lijkt het allemaal nog mee te vallen – dat zijn ontwikkelde economieën – maar Liberia is bijvoorbeeld een ander paar mouwen. Als je van het vliegtuig stapt, waan je je in een heus land: het ziet er zo uit, het heeft een naam, het heeft een hoofdstad. Maar als je de economie van Liberia bekijkt, kun je niet anders dan vaststellen dat het een bandenfabriek is waarin een land resideert. Dat is de brute waarheid: Firestone zwaait de plak in Liberia, bepaalt hoe het er toegaat en heeft zelfs een eigen leger om zich te beschermen tegen de bevolking. Firestone belet een land dus om echt een land te zijn. En zo gaat het in Afrika keer op keer: pas als je doorhebt dat je niet aan het kijken bent naar wat je denkt dat je aan het kijken bent, kun je de problemen beginnen op te lossen.»

HUMO Een kiemend probleem: het moslimterrorisme. In ‘White Teeth’ zat al een aspirant-moslimterrorist, in ‘Swing Time’ komt IS-propaganda langs de kust Gambia binnen.

Smith «Waar dat toe zal leiden, valt niet te voorspellen. Of aan religieus opgevoede mensen makkelijk een nieuwe versie van hun geloof opgedrongen kan worden, hangt uiteindelijk af van de lokale context. Hun geschiedenis en context zijn niet de onze, maar evenmin die van de laat-20ste-eeuwse jihad. Ik ben in dorpjes gepasseerd waar ze nooit van 9/11 gehoord hadden, hooguit wisten ze vaagweg dat er in Amerika iets met torens gebeurd was. Toen ik één en ander probeerde uit te leggen, luisterden ze aandachtig en concludeerden vervolgens dat het zeker geen moslims geweest konden zijn, want zij wisten dat hun geloof verbood mensen te vermoorden. En daar hield de discussie op. Fascinerend.»

HUMO Hoe pakken we de problemen in Afrika aan? Aimee in ‘Swing Time’ vertrouwt enkel op zichzelf: ‘Overheden zijn volkomen onbetrouwbaar, liefdadigheidsclubs hebben hun eigen belangen, kerken is het om zieltjes te doen. Dus moeten wij de verandering zijn die we willen zien optreden.’

Smith «Sterren die doorkrijgen dat de politieke wil om radicale veranderingen door te voeren ontbreekt, nemen inderdaad vaak zelf het heft in handen. Zo ongeveer alle grote westerse sterren hebben een stichting of een scholenproject in Afrika, van Victoria Beckham tot Angelina Jolie.»

HUMO Ik herkende Madonna in Aimee, of toch voor zo’n 80 procent.

Smith «Ik had een ster nodig voor mijn verhaal en ik ben een grote Madonna-fan. Ze etaleert een indrukwekkende wilskracht en heeft iets dwingends: ze toonde miljoenen meisjes dat ook vrouwen een actieve kracht in de wereld kunnen zijn. De invloed daarvan, op een hele generatie, valt niet te overschatten. Vóór Madonna probeerden vrouwelijke popsterren enkel aantrekkelijk te zijn en te verleiden. Zij keerde de rollen om. Hoe zal ik het uitleggen? Vergelijk het met jongetjes die op de speelplaats discussiëren: ‘Zou je X, Y of Z neuken?’ Daar ging het bij Madonna totaal niet om, van die vraag kon geen sprake zijn. De vraag zou hooguit kunnen zijn: ‘Zou Madonna jou neuken?’ Snap je? Ze was nooit een object, ze trok het laken naar zich toe. En ik hou ook gewoon van haar liedjes.»

HUMO Heb je haar ooit ontmoet?

Smith «Ik heb haar weleens gezien, maar ik ken haar niet persoonlijk. Ik heb onderhand alle sterren gezien – een poos terug was ik in dezelfde kamer als Angelina. Maar ik ben niet nieuwsgierig naar die mensen zelf, wel naar de gemeenschappen die rond hen ontstaan. Zo’n fanclub lijkt dan om, bijvoorbeeld, Benedict Cumberbatch te gaan, maar eigenlijk is hij alleen maar de eerste impuls: het gaat om dat miljoen vrouwen die samen online zijn, tegen elkaar praten en fanfiction uitwisselen. Michael Jackson is ook een uitstekend voorbeeld. Voor mij stopte hij al erg vroeg met Michael Jackson te zijn: de echte persoon verdween en hij werd een idee, een concept, een reeks bewegingen. De meeste Afrikaanse Amerikanen hadden iets met die idee, maar ze moesten algauw de idee van de man scheiden, want de man was onmogelijk.»

undefined

'In wezen ben ik een optimist, maar nu heb ik het gevoel dat er oorlog of andere vreselijkheden op komst zijn'

HUMO Jij bent, op een kleinere schrijversschaal, ook vertrouwd met glamour en roem. Vraag je je dan af wat je kunt doen voor Willesden?

Smith «Dat speelt, vanzelfsprekend. Gelukkig ben ik niet alleen: diezelfde schuld, verantwoordelijkheid en spanning voelt iedereen van mijn school die vandaag niet in de gevangenis zit of anderszins in de problemen geraakt is. Mijn vrienden die advocaat zijn geworden, voelen hetzelfde, omdat we weten wat had kúnnen gebeuren. We weten dat sommige kinderen die gefaald hebben, bij de slimsten, de besten en de mooisten waren. Sommigen waren slimmer dan ik, grappiger, mooier, beter gekleed, cooler.»

HUMO Wat maakt dan het verschil?

Smith «Omstandigheden. Familie. Je ras of je kleren. Iedereen van ons die het wel gehaald heeft, had geluk: je hebt geluk als je niet seksueel misbruikt wordt, je hebt geluk als je twee ouders hebt (lachje). Geen enkel kind kan zichzelf een schouderklopje geven omdat het in een mooier huis opgegroeid is, zoveel heb ik van mijn moeder wel meegekregen.»

The Smiths

HUMO ‘Swing Time’ is opgedragen aan je moeder. Wat vond zij van de roman?

Smith «’t Is haar favoriet. Ze doet sociaal werk en daarom begrijpt ze mijn roman zo goed: ze kent die generatie zwarte vrouwen in Engeland die leefden met het gevoel dat ze hun kinderen moesten proberen te redden, uit de klasse te tillen die zo bedreigend voor hen is. Verder vond ze het vast flatterend dat mensen dachten dat zij de moeder in het boek is, en dus belangrijk in de politiek. Minder fijn was dan weer dat mensen dachten dat ze aan kanker gestorven was (lacht). Mijn moeder kent me erg goed, ze ziet ook wel dat die moeder veel meer van mij heeft dan van haar. Zij is veel levendiger, vrolijker en wilder dan ik.»

HUMO Vier jaar geleden zei je van je overleden vader je mond, je melancholie en je creativiteit te hebben. Wat heb je van je moeder?

Smith «Hetzelfde als mijn broers: haar energie. Wij zijn allemaal bevlogen en onverstoorbaar. Mijn jongste broer is een personal trainer, die zijn onwaarschijnlijk fit lichaam tot extremen drijft. En Ben is het afgelopen jaar beroemd geworden. Een jaar of vier geleden heeft hij beslist te stoppen met lesgeven – hij was leraar in Willesden – en comedian te worden. Vorige week presenteerde hij de uitreiking van de BAFTA’s in Los Angeles en reikte hij prijzen uit aan Tom Hanks en Samuel L. Jackson. Redelijk ongewoon, lijkt me, om niet te zeggen: compleet maf. Daar heeft mijn moeder vast de hand in. Met mij heeft het in elk geval niks te maken, want men weet niet dat we broer en zus zijn; er zijn hopen Smiths, overal in Engeland.»

HUMO Wat heeft je moeder jou van haar sociaal werk meegegeven?

Smith «Een van mijn sterkste herinneringen dateert van toen ik een jaar of 12 was. Mijn moeder kwam thuis van haar werk, helemaal stuk. Ik vroeg haar wat er mis was. Ze had net een moeder boos zien worden op haar dochtertje: ze had als straf de hand van dat kleine meisje boven een vlam gehouden tot die verbrandde. Mijn moeder zweeg meestal over haar werk, maar haar gezicht sprak vaak boekdelen. Dag in dag uit met dat soort ellende te maken krijgen, sloopt je op den duur. Nu merk ik voor het eerst dat ze ongeduldig wordt, alsof het te vermoeiend geworden is mensen altijd weer dezelfde fouten te zien maken. Het helpt ook niet dat ze als oude migrante bij die nieuwe migranten denkt aan wat ze zelf meegemaakt heeft en hoe zij het destijds aangepakt heeft.

»Haar werk is tegenwoordig ook ontmoedigend. Door de vele administratie kan ze uiteindelijk minder mensen zien en helpen. En dan zijn er nog de besparingen, keer op keer. Daardoor wordt de gezondheidszorg steeds slechter, waarna de politici beschuldigend wijzen: kijk eens hoe slecht het allemaal is, dan kunnen we net zo goed in die budgetten knippen. ’t Is een spiraal, en het einddoel is duidelijk het hele systeem te vernietigen. Mijn moeder moet er maar mee ophouden, vind ik. Als ze een volledig pensioen wil hebben, moet ze aan de slag blijven tot 66. Maar ik hoop dat ze volgend jaar stopt, ook al is ze nog maar 63.»

Limietloos geluk

Het schrijverschap van Zadie Smith staat in volle bloei. Niet alleen voegt ze met ‘Swing Time’ een rijke en urgente roman aan haar oeuvre toe, ook heeft ze de voorbije jaren cruciale essays gepubliceerd over de grote omwentelingen van deze tijd. Met formele tegenzin wil ze het ook nog even over drie van die essays hebben, al acht ze de kans klein dat we daar vrolijker van worden.

HUMO In ‘Elegy for a Country’s Seasons’ heb je het over de klimaatverandering en waarom we die haast roerloos blijven ondergaan.

Smith «We verdringen die harde waarheid, omdat we al zoveel harde waarheden te verteren hebben gekregen. De jaren 80 en 90 waren die van de grote onttovering en relativiteit, in de filosofie en in ons dagelijks leven. Al onze zekerheden gingen op de schop, maar de meeste mensen vonden wel een manier om met het gegeven om te gaan dat ze geen eeuwige ziel hebben, dat ze niet naar de hemel gaan en dat hun persoonlijkheid een grotendeels wankele constructie is (lachje). Dat is véél om te behappen, na er duizenden jaren van overtuigd geweest te zijn dat elke mens een door God gezegende ziel was. Dan ook nog eens te horen krijgen dat de wereld zélf niet stabiel is, voelde voor veel mensen alsof hun de laatste strohalm ontnomen werd. Die apocalyps kon er even niet bij. Dus was het handig dat die klimaatverandering zich geruisloos voltrekt: dan kunnen we ze makkelijk over het hoofd zien.

undefined

'In de klimaatdiscussie gaat het vaak over 2050: mijn kinderen zullen dan zo oud zijn als ik nu, en ze zullen minstens natte voeten hebben'

»Maar de feiten zijn ronduit akelig, zeker als je kinderen hebt. Het gaat in die discussie vaak over 2050, maar dat is heus niet zo ver weg meer. Mijn kinderen zullen dan zo oud zijn als ik nu, en ze zullen minstens natte voeten hebben. Ik wil daar niet aan denken en daarom lees ik de artikels over de wetenschappelijke bevindingen niet. Maar mijn man doet dat dus wél en volgens hem maakt het niet meer uit of Trump het klimaatakkoord van Parijs al dan niet verscheurt; of we al dan niet elk fucking stukje plastic recycleren. Het kantelpunt is immers al bereikt, het kwaad is eigenlijk al geschied. Als hij daarover begint, kan ik echt niet naar hem blijven luisteren. Ik wil daar niet constant aan denken, dus doe ik dat niet. Meestal.»

HUMO Nee, meestal loop je na te denken over hoe schadelijk de overtuiging is dat ‘het alleen maar ons beperkte brein is dat ons van het ware geluk weghoudt’, zo leer ik uit ‘Find Your Beach’.

Smith «In dat essay zeg ik dat we – ikzelf en anderen – moeten aanvaarden dat het leven zijn limieten heeft. ’t Is één van de meest persoonlijke essays die ik ooit geschreven heb. Omdat het idee van limietloos geluk erg leeft in Manhattan en ook mij af en toe weet te besmetten. Kijk, ik ben 41 en ik zou best nog een derde kind willen krijgen. Maar als ik een rekensommetje maak om te bekijken wat dat zou betekenen, moet ik vaststellen dat ik de wiskunde niet aan mijn kant heb. Maar dat mag ik in Manhattan niet hardop zeggen: toen ik onlangs tegen iemand zei dat ik van middelbare leeftijd ben, voelde die zich persoonlijk beledigd. Ik bedoel maar: what the hell, what the fuck, hoelang denken we eigenlijk te zullen leven? Mensen gaan in New York echt uit van een levensverwachting van 120 of 130 jaar. Maar ik kan dat niet. Dus haak ik af, en doe ik in een essay een poging om te checken of ik werkelijk als enige opmerk dat niet alles eindeloos rekbaar is.»

HUMO In de schoolvakanties verruil je Manhattan voor Londen, maar je schrijft dat je daar niet gelukkiger bent. Omdat je werk, net als voor die andere New Yorkers, uiteindelijk zo belangrijk voor je is?

Smith «Dat moet dan de conclusie zijn, veronderstel ik. Ik denk dat wie in New York woont tot het soort mensen behoort dat in New York wíl wonen. ’t Is een persoonlijkheidstype, bedoel ik: we willen om 5 uur ’s morgens opstaan om te gaan joggen, we willen zo hard werken, we willen aldoor druk-druk-druk zijn. Dat is een hele opgave: je hoeft niet high te zijn om er te wonen, maar het helpt wel.

»’t Is me wel opgevallen dat bijna iedereen op een gegeven moment opgebrand uit New York vertrekt. Meestal houdt men het een dikke tien jaar vol en is het ergens tussen 45 en 55 welletjes geweest: ze kraken en vertrekken, naar de voorsteden of buiten de stad. Omdat het simpelweg allemaal te uitputtend wordt. Slechts een kleine minderheid houdt het wél lang vol, maar die krijgen dan iets vreemds over zich. Dat blijkt wel als ik bij het joggen 80-jarige New Yorkers naast de rivier zie hollen. Ze zullen nooit stoppen, bij hen is het voor het leven. En de dood.»

HUMO Toen we elkaar vier jaar geleden spraken, dacht je eraan definitief naar Londen te verhuizen.

Smith «Mijn dochter moest het schooljaar daarop aan de lagere school beginnen en ik moest wennen aan het idee dat ik Amerikaanse kinderen zou hebben. Maar we zijn gebleven en mijn kinderen zijn New Yorkers. Ik was daar best gelukkig mee – tot de schok van de verkiezingsuitslag. Het is echt… Weet je… Ik denk… (valt stil) In alle eerlijkheid: ik weet echt niet wat ik ga doen. Iedereen in onze vriendenkring spreekt van vertrekken, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. En het blijft uiteindelijk New York, we wonen niet in Minnesota. Maar het is wel zíjn stad.»

HUMO Waar hij niet won.

Smith «Maar intussen staat de geheime dienst wel buiten aan de Trump Tower. Hij is daar op dit eigenste moment en dat voelt niet fijn, om het zacht uit te drukken. Onze eerste reactie was dan ook die van zowat alle Europese schrijvers in onze omgeving: we zijn hier weg. Maar na 24 uur was iedereen een beetje gekalmeerd en na 48 uur werd hier en daar gesproken over het organiseren van verzet… We zullen zien. Het punt is: waarheen zouden we gaan? Wie weet hoe het allemaal evolueert: dit jaar zijn er nog verkiezingen in Oostenrijk, dan is het aan Frankrijk. Het zou best een golf van hetzelfde kunnen worden.»

EERLIJK RACISME

HUMO Meteen zijn we bij ‘Fences’, je essay over de brexit.

Smith «Wat vorige week in Amerika gebeurd is, is helemaal hetzelfde als wat eerder dit jaar in Engeland gebeurd is. Het is een populistische revolutie van de working class, een reactie op de crash van de neoliberale economie, het duidelijk worden op de pijnlijkst mogelijke manier van de diepe kloven in de maatschappij. Het enige verschil is de spanning tussen stad en platteland: die heb je wel in Amerika en niet in Engeland. En waar ik het in mijn brexit-essay over terloops racisme kan hebben, is dat in Amerika ontegensprekelijk een tikje krachtiger. Zo hoorde ik daags na de verkiezingen een jong zwart meisje in de metro tegen haar vriendin roepen dat ze voor Trump had gestemd omdat hij oprecht racistisch is, terwijl alle anderen aldoor heimelijk racistisch zijn. De appreciatie van de eerlijkheid van het racisme! Veel gekker kan het niet worden.

undefined

'Ik hoorde een jong zwart meisje zeggen dat ze voor Trump had gestemd omdat hij oprecht racistisch is, terwijl alle anderen aldoor heimelijk racistisch zijn.'

undefined

»Toch heb ik het gevoel dat de economie het stemgedrag fundamenteel gestuurd heeft, meer dan raciale antipathie. Voor mij ligt de economische klap aan de basis van de onvrede, daarom heb ik ook het gevoel dat veel Amerikanen voor Bernie Sanders gestemd zouden kunnen hebben. Dat metromeisje zei ook nog: ‘Obama was vast nobel, maar hij heeft voor minder jobs gezorgd dan Bush.’ Dat klopt niet, denk ik. In elk geval heeft Obama 800.000 jobs in de auto-industrie gered.»

HUMO Een citaat uit ‘Fences’: ‘Waarom zouden de armen uit de working class zichzelf ‘the better man’ getoond hebben als er rondom hen volop corruptie was?’

Smith «Dat speelt ook in Amerika. Daarom was Hillary Clinton niet de beste keus als presidentskandidaat voor de Democraten. En verder hebben ze erg slecht uitgelegd hoe goed Obama het gedaan had, te midden van alle corruptie en omkoperij. De steden die hij letterlijk van de totale ondergang gered heeft, hebben voor Trump gestemd. Natuurlijk was Amerika er slecht aan toe na 2008, maar het had ronduit apocalyptisch kunnen zijn. Maar dat is natuurlijk niet makkelijk uit te leggen: mensen voelen de afwezigheid van een wonde niet, ze voelen alleen de pijn waar ze mee worstelen.»

undefined

'Iedereen van mijn vroegere school die vandaag níét in de gevangenis zit, voelt zich schuldig'

HUMO Aan het eind van je brexit-essay vraag je je af of er rampen van zullen komen.

Smith «Toen ik in aanwezigheid van Aleksandar Hemon, de in Sarajevo geboren schrijver, de brexit ‘een totale ramp’ noemde, corrigeerde hij me: ‘Het is gewoon een ramp. Oorlog is de totale ramp.’ Hij weet natuurlijk wat een oorlog is, ik niet: ik heb in voorspoedige en vredige tijden zonder voorgaande geleefd. Maar dat is wel dé vraag: is dit 1933 of niet? Is daaraan denken hysterisch of niet? Ik weet het niet, natuurlijk niet. Ik kan alleen maar zeggen dat het dezer dagen voor mij voelt alsof er oorlog of andere vreselijkheden op komst zijn.»

HUMO Nou. Zullen we nog gauw op een vrolijke noot proberen te eindigen?

Smith «Misschien moet je nog even vermelden dat ik in wezen een optimist ben? En dat ‘Swing Time’ van dat optimisme doordrenkt is?»

HUMO Ben je optimistisch over zwart Amerika, ja? Kan zo’n Black Lives Matter-beweging de bakens verzetten?

Smith «Ik bewonder hun woede en hun activisme, maar ik zou ze liever een breder perspectief zien bestrijken. Nu leggen ze de focus op wat het meest schokkend is, het meest de aandacht trekt: onschuldige zwarte kinderen worden zomaar op straat doodgeschoten. Maar voor onschuldige zwarte kinderen is het vandaag op veel meer vlakken vreselijk: ze sterven jonger, hun kanker wordt in een later stadium verzorgd, hun scholen zijn niet goed, ze hebben op geen enkel moment uitzicht op een loon die naam waardig. Elk zwart kind dat vandaag in Amerika geboren wordt, is voorbestemd om te falen. Dát is het probleem. Neergeschoten worden is één van de slechte dingen die je kan overkomen als je in een zekere postcode met een zekere huidskleur geboren wordt, maar de focus daarop dreigt uit beeld te duwen dat in New York, South Central LA en Chicago vandaag kinderen opgroeien die soms twee dagen lang niets te eten hebben, er smerig bijlopen, in scholen zitten die geen school genoemd mogen worden. Het is een voortdurende misdaad: dit welvarende land telt vandaag arme, hongerige kinderen – en geen verwaarloosbaar handjevol. Maar: als die Black Lives Matter-beweging het bewustzijn kan doen groeien – en dat doet ze sowieso – kan dat alleen maar optimistisch stemmen. Toch?»