Team Kremlin: Vladimir Poetin, sportman van het jaar (1)

Op het internationale politieke toneel krijgt de Russische president Vladimir Poetin de wind van voren wegens zijn rol als stokebrand in Oekraïne en als kwelduivel van de holebigemeenschap. Tegelijkertijd wordt de met zijn fitheid koketterende ex-KGB’er door de kwispelende bobo’s van de internationale sportfederaties bewierookt als betrouwbare partner en in de watten gelegd met onderscheidingen en erevoorzitterschappen.

In november vond in het Russische Sotsji het wereldkampioenschap schaken plaats. Weeral een mooie opsteker voor president Vladimir Poetin, die na de Olympische Winterspelen en de Grote Prijs van Rusland in de Formule 1 zijn belofte lijkt waar te maken om van de Kaukasische badplaats aan de Zwarte Zee de sporthoofdstad van zijn land te maken. De tweekamp, waarbij de regerende Noorse wereldkampioen Magnus Carlsen net als in 2013 zijn Indiase uitdager Vishy Anand in 15 partijen versloeg, was georganiseerd door FIDE (Fédération Internationale des Échecs), het overkoepelende orgaan van de nationale schaakbonden dat al sinds 1995 geleid wordt door de excentrieke miljardair en voormalig president van de Russische deelrepubliek Kalmukkië Kirsan Iljoemzjinov. Deze zelfverklaarde vriend van dictators als Saddam Hoessein, Kadhafi en de Syrische president Basjar al-Assad is, behalve voor zijn liefde voor het edele schaakspel en fabelachtige rijkdom, vooral bekend vanwege de verhalen die hij vertelt over een ontmoeting met buitenaardse wezens. Die zouden hem tijdens een nacht in 1997 in hun ruimteschip hebben meegenomen.

De Nederlands-Belgische zakenman Bessel Kok, die zelf decennialang actief was in de internationale schaakwereld, kent de mysterieuze man persoonlijk en noemt hem ‘bijzonder charmant’. Kok, bij ons voornamelijk bekend als voormalig topman van Belgacom (1989 tot 1994), is vier jaar geleden in de wielersport gestapt als mede-eigenaar en voorzitter van de Raad van Bestuur van Omega Pharma-QuickStep.

‘Die charme merk je onmiddellijk als je met Iljoemzjinov gaat lunchen. Hij is hoffelijk, geeft handkusjes. En als hij over zijn ontmoeting met de buitenaardse wezens vertelt, dan is dat geen grap. Bloedserieus is hij, alsof hij verslag uitbrengt van een vergadering. We hebben een tijdje geprobeerd om samen te werken, maar dat lukte echt niet.’

Schaken in de woestijn

De nuchtere Nederlandse zakenman verschilt dan ook in alle mogelijke opzichten van de wereldvreemde FIDE-baas, die de laatste tien jaar steeds meer een vertrouweling van Poetin is geworden. Iljoemzjinov is de bekendste zoon van de boeddhistische Kalmukken, een van de Oirat-Mongolen afstammend steppevolkje dat een eigen autonome deelrepubliek heeft binnen de Russische Federatie. Het woestijnland Kalmukkië ligt in een uithoek van Europa, tussen de woelige Kaukasus, de Kaspische Zee en de delta van de Wolga. Iljoemzjinov werd er in 1993 verkozen tot president, nadat hij zijn volk welvaart op westers niveau had beloofd. Maar in de 17 jaar dat hij aan de macht was, kneep hij de straatarme republiek leeg, negeerde de mensenrechten en spekte zijn eigen bankrekeningen met de opbrengsten van de handel in olie, wol en kaviaar. Hij verspilde honderden miljoenen dollars aan een Rolls Royce-verzameling, de bouw van boeddhistische tempels, een voetbalploeg en – uiteraard – internationale schaaktoernooien.

Nadat hij in 1995 voorzitter van FIDE was geworden, bouwde Iljoemzjinov zelfs een eigen schaakstad in de woestijn, naast de Kalmukse hoofdstad Elista. De benodigde 150 miljoen dollar voor Chess City haalde hij uit allerlei duistere zaakjes, zoals een door hemzelf gecreëerde offshore op Kalmuks grondgebied die vooral criminelen aantrok – Tsjetsjeense fundamentalisten, drugstrafikanten en stropers die er hun illegaal geoogste kaviaar tijdelijk kwamen opslaan. De schaakstad verrees precies op tijd voor de prestigieuze 33ste Schaakolympiade van 1998, mede dankzij de helpende handen van tienduizenden Kalmukken die gesommeerd werden gratis te komen werken. Later haalde Iljoemzjinov nog drie keer het WK naar Rusland, de laatste keer was dit jaar in Sotsji.

Na bijna twintig jaar zijn de schaakgrootmeesters Iljoemzjinov grondig beu, maar hij blijft koppig vasthouden aan zijn FIDE-voorzitterschap. De vraag is waarom. Moet hij van Poetin blijven zitten? ‘Het is begonnen als een persoonlijke ambitie,’ zegt Bessel Kok. ‘Hoe Iljoemzjinov erin geslaagd is FIDE-voorzitter te worden, is mij nog altijd niet duidelijk. Maar hij was president van Kalmukkië, hield van schaken en had genoeg geld. In zijn eerste periode had hij het Kremlin dan ook niet echt nodig, hij kon het zelf wel bolwerken. De behoefte aan steun van Poetin is pas ontstaan toen ik mij in 2006 kandidaat heb gesteld voor de voorzittersverkiezingen van de FIDE in Turijn.’

Kok had in 1987 de macht van de FIDE proberen te breken door samen met de Russische grootmeesters Anatoli Karpov en Gari Kasparov de inmiddels ter ziele gegane professionele schaakvakbond Grand Masters Association op te richten, waar twee derde van de 300 grootmeesters zich bij aansloten. In 2006 ondernam hij een poging om de FIDE van binnenuit te veranderen en nam hij het bij de voorzittersverkiezingen op tegen Iljoemzjinov. Maar met de steun van Poetin in de rug van Iljoemzjinov was Kok kansloos, net als de latere tegenkandidaten Karpov (2010) en Kasparov (2014).

‘De steun die ik genoot bij de Russische grootmeesters en vrijwel alle West-Europese schaakbonden zorgde voor grote ongerustheid bij de troepen van Iljoemzjinov,’ gaat de in Tsjechië wonende Kok verder. ‘Toen ging het Kremlin zich ermee bemoeien. Schakend Rusland moest en zou trouw blijven aan zijn eigen voorzitter. Later, bij de verkiezingen met Karpov als tegenkandidaat, werden de staatsbemoeienissen opgevoerd, en tijdens de campagne van Kasparov dit jaar maakten de Russen het helemaal bont. De Russische ambassade benaderde zelfs de Tsjechische schaakbond met het dringende verzoek om vooral níét op Kasparov te stemmen.’

En het bleef niet bij Tsjechië. Russisch ambassadepersoneel stond met een gelijkaardig verzoek eveneens op de stoep van de Nederlandse schaakfederatie KNSB, terwijl de Koninklijke Belgische Schaakbond een aanbod van de Russische collega’s kreeg om in ruil voor 10.000 euro op Iljoemzjinov te stemmen.

Bessel Kok «Voor het Kremlin moet het een verschrikking zijn geweest dat oppositiepoliticus Kasparov, één van Poetins grootste critici, zich kandidaat stelde voor het voorzitterschap van de FIDE. Stel je voor, een Russische dissident als voorzitter van de wereldschaakbond!»

HUMO Hoe slaagt Iljoemzjinov erin om telkens weer verkozen te worden? Omkoping?

Kok «Daar ben ik wel zeker van, al kan ik het niet bewijzen. Maar de geruchten zijn té talrijk. Bij de verkiezingen in 2006 liep het verhaal van omgekochte gedelegeerden die hun smeergeld pas kregen nadat ze Iljoemzjinov een foto van hun ingevulde stembiljet hadden laten zien. En dan waren er ook nog de bruine enveloppen die in de toiletten van restaurants werden overhandigd. Ik heb in 2006 mijn eigen resultaten eens geanalyseerd: 65 landen hadden op mij gestemd, terwijl er meer dan 80 waren die mij bezworen hadden dat hun stem voor mij zou zijn. Dat betekent dat meer dan vijftien gedelegeerden op de dag van de verkiezing zijn ‘verleid’ om niet op mij te stemmen.»

HUMO Hoe lang zal Iljoemzjinov nog Poetins pion zijn bij de FIDE?

Kok «De man zal blijven tot zijn dood. Ik zie ook geen echte tegenkandidaten meer. Na drie mislukkingen is nu wel duidelijk dat er maar één oplossing is: de schaaksport moet weg van de FIDE. Het is een duistere organisatie geworden.»

HUMO Waarom houden de Russen zo koppig vast aan het voorzitterschap?

Kok «De schaaksport is maar een klein deel van het verhaal. Het past in Poetins strategie om Rusland weer een dominante plek te geven in de sportwereld, net als in de tijd van de Sovjet-Unie. Ze doen dat onder andere door steeds meer belangrijke posities bij internationale sportfederaties in te nemen. Die groeiende Russische invloed merk je in de meeste wereldsporten, van schaken tot wielrennen. Wat we nu zien gebeuren, past bij het imago van het nieuwe, sterke Rusland, dat veel waarde hecht aan de nationale eer.»

De ultieme Rus

Zijn eergevoel en internationaal aanzien de redenen waarom Rusland een hele reeks miljarden verslindende internationale sportevenementen binnenhaalt? Volgens Alan Tomlinson, professor aan de School of Sport and Service Management van de Universiteit van Brighton, die de Russische verrijzenis in de sportwereld op de voet volgt, speelt de persoonlijkheid van president Poetin een belangrijke rol. De fitte president, een judoka met zwarte band die dagelijks uren aan zijn conditie werkt in het presidentiële zwembad en de fitnesszaal, zou met zijn vitaliteit een boodschap voor de wereld hebben.

‘We hebben het over een heel sportieve man, die zich al paardrijdend in bloot bovenlijf laat fotograferen in Zuid-Siberië,’ zegt Tomlinson vanuit zijn kantoor in Brighton. ‘Hij zwemt in ijswater, vliegt mee met Siberische kraanvogels, schiet tijgers en ijsberen met een verdovingsgeweer en speelt ijshockey met de nationale ploeg. Hij presenteert zich als de ultieme Rus, die de kracht van Rusland als natie verpersoonlijkt. Voor ons is dat misschien komisch, maar zijn bedoelingen zijn uitermate ernstig.’

‘Poetin wordt geregeld geconfronteerd met het onbegrip van de rest van de wereld, die ook nog eens kritiek levert op het racisme, de homofobie, het extreme kapitalisme en de oligarchie in Rusland. Met een overmacht in de sportwereld wil hij die mensen duidelijk maken dat hij en zijn Rusland machten zijn waar je niet meer omheen kan. Zijn impliciete boodschap is heel eenvoudig: ‘Don’t mess with Russia or with me.’’

Poetin wil zowel het buitenland als zijn eigen Russen het liefst zo snel mogelijk doen vergeten wat voor een puinhoop zijn voorganger Boris Jeltsin heeft aangericht. Ook op sportief vlak was de aftakeling van Rusland op den duur pijnlijk merkbaar. Tijdens de Koude Oorlog hadden de sporters van de Sovjet-Unie samen met de Amerikanen de medailletabellen van de Olympische Spelen beheerst, maar nadat de vedetten en talenten die binnen het Sovjetsysteem waren opgeleid met pensioen gingen, zakte het aantal medailles snel naar beneden. In 2012 haalde aartsrivaal VS bijna twee keer zo veel gouden medailles als de Russen. En in het voetbal is het niet veel beter gesteld: het Sovjetelftal speelde vier keer de finale van het Europees Kampioenschap, de Russen komen er nog altijd niet aan te pas.

Kwispelende bobo’s

Door de macht te grijpen in de mondiale sport wil Poetin, die in november door het Amerikaanse zakentijdschrift Forbes voor het tweede jaar op rij verkozen werd tot de machtigste man van de planeet, het buitenland nu dwingen om de grootsheid van Rusland weer te erkennen. Intern moet sport het nieuwe nationale bindweefsel worden: de Russen moeten weer trots kunnen zijn op hun land.

Dat Rusland er geen problemen mee heeft om daarbij op grote schaal vals te spelen, bleek uit de vorige week uitgezonden documentaire ‘Geheimsache Doping – Wie Russland seine Sieger macht’ van de Duitse publieke omroep ARD: met getuigenissen van enkele Russische dopingzondaars bood onderzoeksjournalist Hajo Seppelt ons een blik in de van elke scrupule gespeende Russische sportwereld, waar atleten, onder druk van bobo’s, trainers, sportartsen en zelfs het ministerie van Sport, massaal aan de verboden middelen zitten. De bekendste en meest talentvolle sporters zouden uit de wind gezet worden door het Russische antidopingagentschap RUSADA en het belangrijkste dopinglabo van Moskou, die op bevel van het Kremlin positieve dopingtesten vervalsen en de stalen in kwestie vernietigen. ‘Je kunt je doelen niet bereiken zonder doping,’ vertelde de voormalige RUSADA-functionaris Vitali Stepanov aan de ARD. ‘Om medailles te behalen, heb je hulp nodig. En die hulp, dat is doping.’ Zijn echtgenote Joelia Stepanova, een wegens dopinggebruik geschorste voormalige 800 meterloopster, bezorgde Seppelt geheime beelden en geluidsopnames die ze had gemaakt toen haar trainer haar een doos verboden anabole steroïden toeschoof.

Maar het dopinginfuus is maar een klein instrument vergeleken met de grote strategische middelen die het Kremlin inzet om van Rusland de grootste sportnatie ter wereld te maken. Daarbij lijkt de prioriteit in eerste instantie niet te liggen bij ontzagwekkende sportieve prestaties en de bijbehorende gouden medailles en eretitels, maar gaat het vooral om de Russische dominantie en bestuurlijke controle binnen de internationale sportorganen, met als doel zo veel mogelijk grote mondiale sportevenementen te organiseren op eigen bodem.

Dat Rusland in zijn opzet geslaagd is, is een understatement. Toen Poetin op 28 november tijdens de slotceremonie van het WK Schaken in Sotsji het applaus in ontvangst nam van sportliefhebbers, bobo’s en serviele functionarissen, deed hij dat al voor de vierde keer dit jaar. Rusland had daarvoor al de Olympische Winterspelen en de Wereldkampioenschappen Schermen en Judo georganiseerd en in oktober nog werd de Grote Prijs van Rusland in de Formule 1 verreden op het splinternieuwe circuit van Sotsji.

De indrukwekkende stoet aan internationale sporttoernooien is vorig jaar in Moskou begonnen met het WK Atletiek, gevolgd door de Universitaire Wereldspelen in Kazan en het WK Schaatsen in Sotsji. En het is nog lang niet gedaan. Volgend jaar staan het WK Zwemsporten in Kazan en opnieuw het WK Schermen in Moskou op het programma. In 2016 wordt de 70ste verjaardag van het Russische ijshockey gevierd tijdens het WK in Moskou en Sint-Petersburg, met daarna opnieuw het WK Schaatsen in Kolomna en het WK Atletiek voor Junioren in Kazan. En als het u nog niet duizelt: na de Confederations Cup in 2017 gaat het normaal gezien in één rechte lijn door naar de apotheose, het WK Voetbal in 2018.

De Russische overmacht is ook cijfermatig af te lezen aan de Global Sports Nations Index van het in Londen gevestigde Sportcal, een organisatie die de dominantie van landen in de sport analyseert op basis van onder meer het aantal grote toernooien dat ze organiseren: tot en met 2020 staat Rusland afgetekend op de eerste plaats als machtigste sportland ter wereld, boven Canada en de VS.

Deze nooit eerder geziene lawine van internationale sportevenementen in één land, met de bijbehorende stroom professionele sportlui en supporters die in de komende vier jaar nog richting Rusland zullen trekken, lijkt moeilijk te rijmen met de huidige status van de Russische staat als internationale paria. Maakte men zich in de aanloop naar de Winterspelen al druk over de Russische antihomowetten en de onderdrukking van de oppositie, dan is het land sindsdien alleen maar meer onder vuur komen te liggen: de annexatie van het Krim-schiereiland, de daaropvolgende oorlog in Oost-Oekraïne en het menselijk drama van de neergeschoten passagiersvlucht MH17. De Russische president is internationaal nog nooit zo geïsoleerd geweest. Maar terwijl Barack Obama, David Cameron en Angela Merkel hun Russische ambtgenoot in de hoek drukken met publieke terechtwijzingen en harde economische sancties, leeft de sportwereld in een parallel universum: de bobo’s van de grote internationale sportfederaties verzamelen zich kwispelend rond Vladimir Poetin om hem te loven als betrouwbare partner en zijn land op nog meer sportfeesten te trakteren.

FC Sint-Petersburg

Hoe Poetin de machtsgreep in de mondiale sport heeft georganiseerd? Hij is er al een tijd mee bezig, meer bepaald vanaf het moment dat hij rond de millenniumwisseling voor het eerst door de poorten van het Kremlin het centrum van de Russische macht binnenwandelde. Vrijwel onmiddellijk begon hij met het elimineren van de hofkliek die zich rond Jeltsin had verzameld. De ‘Familie’, zoals de clan van oligarchen, criminele ondernemers en Jeltsins gezinsleden bekendstond, was volgens Poetin verantwoordelijk voor alle rampen die Rusland in het voorgaande decennium hadden getroffen: van de algemene chaos en armoede, tot de maffiaoorlogen, de conflicten in de Kaukasus en de illegale privatiseringen van de meest winstgevende economische sectoren.

Als nieuwbakken president verving hij de bende van Jeltsin door vertrouwelingen uit zijn thuisstad Sint-Petersburg, die elkaar kenden uit hun vroegere carrière binnen de KGB en de Sovjeteconomie – toen de stad nog Leningrad heette – en het stadsbestuur. Poetin was in de jaren ’90 nog locoburgemeester van Sint-Petersburg geweest. Hij installeerde zijn pitertsi op sleutelposities binnen het veiligheidsapparaat, de presidentiële administratie en de belangrijkste ministeries. Samen met hen begon hij aan de zuivering en onderwerping van de zakelijke elite, de oligarchen die hun fenomenale rijkdom te danken hadden aan de criminele privatiseringsgolf van de jaren ’90. Wie niet wilde plooien, vertrok, zoals Boris Berezovski en Vladimir Goesinski, of belandde in de gevangenis, zoals de eind vorig jaar vrijgelaten Michail Chodorkovski. Bij de economische sanering die daarna volgde en Rusland uit het slop trok, kregen de loyale oligarchen een stuk van de koek, op voorwaarde dat ze strategische economische bedrijven in de energiesector en de mijnbouw onder overheidscontrole brachten of opnieuw aan de staat verkochten. De bekendste voorbeelden van die aan Poetin onderworpen oligarchen zijn Roman Abramovitsj, eigenaar van de Engelse voetbalclub Chelsea FC, en Igor Makarov, oprichter van de ProTour wielerploeg Katusha en bestuurslid bij de internationale wielerunie UCI.

Veel van de pitertsi, de meesten ex-KGB’ers, behoren na vijftien jaar nog altijd tot de nauwe kring van Poetins vertrouwelingen en staan tegenwoordig aan het hoofd van de staatsbedrijven die de controle hebben over de olie- en gassector, het transport, de wapenindustrie en het bankwezen. Het zijn deze intimi, die gelden als de machtigste mensen van Rusland, die een aantal jaren geleden op vraag van Poetin topposities innamen bij de belangrijkste Russische sportfederaties en -clubs en hun invloed begonnen uit te breiden naar internationale koepelorganisaties.

Vladimirs judovrienden

De verkiezing van Thomas Bach als nieuwe voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité (IOC) vorig jaar zorgde voor een belangrijke uitbreiding van de Russische invloedsfeer. De Duitse opvolger van onze eigen Jacques Rogge probeerde het wereldwijde protest tegen de Russische homo-onvriendelijke wetgeving te smoren door van leer te trekken tegen regeringsleiders die ‘op de rug van de atleten’ de Winterspelen gebruikten om kritiek te leveren op het beleid van Poetin. Bach zit volgens doorgaans welingelichte sportjournalisten, zoals Rogges vertrouweling Hans Vandeweghe en de Duitser Jens Weinreich, ‘in de binnenzak van Poetin’. Hij is daar terechtgekomen dankzij de bemiddeling van Arabische connecties binnen de Olympische structuren.

Een direct gevolg van die nauwe banden tussen Bach en het Kremlin zou de benoeming zijn van een vierde Russisch IOC-lid: de voormalig vicepremier Aleksandr Zjoekov, thans de ondervoorzitter van de Doema en voorzitter van het Russisch Olympisch Comité. Met Zjoekov erbij hebben de Russen nu evenveel leden als de Amerikanen, Britten en Zwitsers.

Een andere intimus van Poetin, die toch wel zeer opzichtig voor het Kremlin rijdt, is Marius Vizer, een Roemeense Hongaar met Oostenrijks paspoort die voorzitter is van de Internationale Judofederatie (IJF). Het belang van judo, sinds 1966 de favoriete sport van Poetin, is in de Russische sportwereld en de politiek amper te onderschatten. Dat moet ook Vizer geweten hebben toen hij ervoor zorgde dat het WK dit jaar voor het eerst in Rusland plaatsvond, in de Traktor Arena van Tsjeljabinsk. Voor de gelegenheid kroonde Vizer zijn machtige vriend tot erevoorzitter van de IJF. Als extra cadeau was er het logo van het WK, waarop het silhouet van Poetin in judopak stond afgebeeld. Het prentje was afkomstig van de cover van het in 2000 verschenen boek ‘Laten we judo leren met Vladimir Poetin’, geschreven door de toen pas aangetreden president. In de jaren daarna zou het educatieve werk meerdere herdrukken beleven en in 2008 werd Poetins judo-oeuvre zelfs uitgebreid met een gelijknamige dvd.

In de voorbije jaren heeft Vizer voor verschillende vertrouwelingen van Poetin bestuursposten in internationale koepelorganisaties geregeld. Toen hij in 2007 het voorzitterschap van de Europese Judofederatie verruilde voor die van de IJF, liet hij op zijn oude plek de Rus Sergey Solovejtsjik plaatsnemen, die hij tegelijk tot vice-voorzitter van de IJF benoemde. Poetins jeugdvriend en judo-sparringpartner Arkady Rotenberg, die samen met zijn broer Boris tot de meest invloedrijke oligarchen van het land gerekend wordt, kreeg eveneens een plek in het uitvoerend comité van de IJF.

En toen Vizer vorig jaar de Nederlander Hein Verbruggen opvolgde als hoofd van de machtige sportorganisatie SportAccord (de koepelvereniging van 93 internationale sportfederaties), bezorgde hij Soloveychik en Rotenberg ook daar een postje. Beide mannen zijn overigens ondervoorzitters van de Russische Judobond, samen met de wegens afpersing tot zes jaar cel veroordeelde ‘zakenman’ Vladimir Plotnikov, een berucht onderwereldfiguur uit de jaren 90 die vooral bekend was onder zijn bijnaam De Timmerman. In 2002 kwam Poetin in opspraak toen een lokale krant uit de stad Perm, de uitvalsbasis van De Timmerman, een foto publiceerde waarop naast een glimlachende Poetin ‘de criminele autoriteit Plotnikov’ figureerde. Zijn contacten met de machtigste burger van Rusland hebben Plotnikov geen windeieren gelegd: in 2004 werd hij ondanks zijn strafblad verkozen als gedeputeerde in de wetgevende vergadering van de regio Perm, om later ook lid te worden van de gemeenteraad van de stad.

FIFA en de Russische fear factor

Misschien wel de meest opzienbarende en verregaande Russische machtsgreep heeft zich voltrokken in het voetbal. Om de manier waarop dat gebeurd is te begrijpen, moeten we volgens professor Alan Tomlinson kijken naar het cv van Vitali Moetko, de huidige Russische Sportminister, die net als ex-president en huidig premier Dimitri Medvedev in de jaren ’90 samen met Poetin in het stadhuis van Sint-Petersburg werkte.

‘Het carrièreverloop van die man is een goed voorbeeld van de systematische manier waarop Poetin te werk gaat,’ zegt Tomlinson. ‘Moetko, die in 1997 voorzitter werd van de Peterburgse voetbalclub FK Zenit, kwam in 2005 aan het hoofd van de Russische voetbalbond. In 2008 werd hij Russisch minister van Sport, het jaar erna lieten de Russen hem verkiezen tot bestuurder en lid van het Uitvoerend Comité van de wereldvoetbalbond FIFA, en in 2010 haalde Rusland officieel het WK van 2018 binnen. Dat was minutieus gepland.’

‘Toen onlangs het officiële logo van het WK in Rusland werd voorgesteld in de aanwezigheid van FIFA-baas Sepp Blatter en Moetko zelve, werd de Rus enkel als Sportminister voorgesteld – zijn FIFA-functie werd verzwegen. Waarom? Als lid van het Uitvoerend Comité van FIFA kon hij mee bepalen aan wie de wereldkampioenschappen voetbal van 2018 en 2022 zouden worden toegewezen. Maar tegelijkertijd maakte de man ook nog eens deel uit van het Russische bidding team! Het is ongezien dat een zittend Sportminister tegelijk lid is van een internationale sportfederatie. Als ik de Code of Ethics van de FIFA erop nasla, dan zie ik een flagrant geval van belangenvermenging.’

Midden november kwam de FIFA naar buiten met de heuglijke mededeling dat de toewijzingen van de WK’s van 2018 en 2022 aan respectievelijk Rusland en Qatar ‘niet ter discussie mogen worden gesteld’: geen corruptie. Ze ondersteunden die uitspraak door een samenvatting te publiceren van een recent onderzoeksrapport naar omkopingspraktijken binnen de organisatie, waarmee ze hoopten de geruchten en verdachtmakingen rond de twee toewijzingen eindelijk de kop in te drukken. Maar buiten de FIFA-bonzen zelf was er niemand onder de indruk van het onderzoek... dat de organisatie naar zichzelf had gevoerd. Zelfs de Amerikaanse voormalige openbare aanklager Michael Garcia, die als voorzitter van de Ethische Commissie van de FIFA het onderzoeksrapport had opgesteld, vond dat de bond een ‘onvolledige en foutieve’ samenvatting van zijn bevindingen had gepubliceerd. Onder druk van alle kanten besloot de FIFA eind november dan maar om het rapport van Garcia toch ‘opnieuw te bekijken’.

HUMO Hoe corrupt is de FIFA?

Alan Tomlinson «Corruptie is een wijdverbreide en gangbare praktijk bij de wereldvoetbalbond, net zoals bij andere grote internationale sportfederaties. Dat staat vast. En als men de FIFA daarop aanspreekt, dan verschuilt die zich steevast achter het excuus van non-accountability: de vage, grijze zone tussen de internationale sportfederaties en de nationale sportbonden. ‘Corrupte gedelegeerden? Dat is niet onze schuld,’ zegt men dan. ‘De nationale bonden die die mensen naar ons sturen, moeten daar iets aan doen.’ Het is een niemandsland waar alles kan en waar je geen verantwoording hoeft af te leggen voor je daden.»

HUMO De bekende details over omkoping bij de twee toewijzingen hebben vooral betrekking op Qatar. Zijn er ook aanwijzingen over corruptie in het Russisch dossier?

Tomlinson «Nee, althans geen rechtstreekse. Poetin heeft wel achter gesloten deuren besprekingen gevoerd met een groot aantal FIFA-leden in de aanloop naar de toewijzing. Maar een verhaal over corruptie en omkoping zoals dat bij de toewijzing aan Qatar door The Sunday Times is bovengespit, bestaat niet in het geval van Rusland.»

HUMO De Russische sponsor Gazprom heeft de FIFA tussen de 80 en 100 miljoen dollar gegeven, terwijl er ook tientallen miljoenen naar de sponsoring van de Champions League gaan. Is omkopen dan nog nodig?

Tomlinson «Als je zo veel betaalt, kan het niet dat je geen inspraak krijgt. Ik geloof dan ook niet dat ze Rusland het WK ooit zullen afpakken.

»Maar zelfs als we het geld van staatsbedrijf Gazprom buiten beschouwing laten – het gaat wel over Rusland, hè. De sportbonden durven een klein land als Griekenland wel aan te pakken en het zelfs te schorsen. En ook wat Qatar betreft zijn er binnen de FIFA voldoende mensen te vinden die dat land – overigens terecht – aan de schandpaal zouden willen nagelen. Want Qatar mag dan wel veel geld hebben, op sportgebied heeft het land belang noch invloed. In het geval van Rusland speelt er een zekere fear factor mee. Mensen zijn bang om later uitgesloten te worden. U denkt toch niet dat onafhankelijk denkende atleten, journalisten of bobo’s, die zich tegen Rusland uitspreken, nog welkom zullen zijn in het land van Poetin?»