'Tegen de vrouwen': wat extreemrechts en moslimfundamentalisten gemeen hebben

De vrouwen gaan er in de hele wereld op vooruit, maar het verzet ertegen is navenant. De Nederlandse socioloog Abram de Swaan (77) beschrijft in zijn nieuwe boek ‘Tegen de vrouwen’ hoe de opstoot van extreemrechts én van het jihadisme een reactie is op de emancipatie van de vrouw: ‘In de extreemrechtse wereld gaat het steeds over vrouwen die hun plaats moeten kennen en zoveel mogelijk mooie blanke baby’s moeten baren.’

HUMO We zullen het kort moeten houden want ik moet nog boodschappen doen, de kinderen halen, stofzuigen en eten koken voor mijn buitenshuis werkende vrouw thuiskomt. Wat mij betreft, gaat het prima met de emancipatie van de vrouw.

ABRAM DE SWAAN «Het gáát ook goed, maar het tempo verschilt van land tot land, net als de lokale context. Bahrein is bijvoorbeeld Frankrijk niet, maar globaal gezien hebben de vrouwen het wel steeds beter.»

HUMO Hebt u daar een verklaring voor?

DE SWAAN «Dat komt vooral door het onderwijs. Op school leren vrouwen dat ze mensen zijn en dat ze, net als mannen, moeten kunnen lezen en schrijven. Daar ontlenen ze hun zelfbewustzijn aan. Bovendien leren ze er allerlei vaardigheden, waardoor ze later uit werken kunnen gaan en financieel zelfstandig worden. Dat geeft vrouwen een nieuwe machtspositie tegenover mannen. In België en Nederland is dat al zestig jaar geleden begonnen, maar in veel landen is het een nieuw gegeven.»

HUMO En daar ontstaat dan verzet tegen?

DE SWAAN «Het roept vooral veel weerstand op in landen waar het vrij snel is gegaan. In Noordwest-Europa hebben we veel tijd gehad om eraan te wennen. Dat is wel anders in Zuid-Amerika, en héél anders in islamitische samenlevingen. Daar hebben de mannen er echt een probleem mee. Maar ook bij ons is niet iedereen er even blij mee. Dat komt omdat mensen van mijn leeftijd opgegroeid zijn met het idee dat mannen het beter weten en beter kunnen. Als vrouwen hoge posities gaan innemen in de maatschappij, voelen die mannen zich gekleineerd en in hun eer gekrenkt.»

HUMO Die rancune tegenover de opkomst van vrouwen speelt volgens u een grote rol bij rechtse bewegingen.

DE SWAAN «Je hoeft maar even aan het discours van die groepen te krabben en de woede tegenover vrouwen komt bloot te liggen. Op rechtse sites kom je extreme vrouwenhaat tegen, die is van een grofheid en een goorheid die je niet voor mogelijk houdt. Die boodschappen komen van jongens en mannen die na het eten even naar boven gaan en op hun zolderkamertje anoniem tekeergaan. Ze schrijven echt met hun anus, zo smerig is het. Die manosphere is een mallotige wereld, maar er zijn wel massamoordenaars uit voortgekomen. En die worden op sommige websites verheerlijkt.

»In de extreemrechtse wereld van blanke overheersing, fascisme en racisme gaat het ook steeds over vrouwen die hun plaats moeten kennen en zoveel mogelijk mooie blanke baby’s moeten baren. Het is toch luguber als je naar je kroost kijkt als munitie in de rassenstrijd?»

HUMO En die strijd is een strijd tegen emancipatie die extreemrechts en fundamentalistische moslims samen voeren?

DE SWAAN «In principe zijn het aartsvijanden, maar ze zijn het volkomen eens wat betreft hun haat tegen vrouwen en hun streven naar apartheid. Ze zouden prima met elkaar kunnen leven als iedereen op zijn eigen helft bleef en als de vrouwen hun plaats zouden kennen.»

'Ze zijn allebei voor apartheid en vrouwen aan de haard'

HUMO Ziet u ook verschillen?

DE SWAAN «Veel uiterst rechtse groeperingen zijn niet echt religieus. Ze gaan uit van het idee dat we in een christelijke traditie leven en dat je die moet accepteren en gebruiken, bijvoorbeeld tegen moslims. Zelf zijn ze niet heel religieus. Dat is het verschil met de jihadisten, van wie we moeten aannemen dat ze werkelijk aan de islam verknocht zijn. En er is ook een katholiek en evangelisch fundamentalisme dat zich sterk manifesteert in Amerika, en in mindere mate in Afrika. Dat zijn religieuze bewegingen, maar het gaat ook steeds over de positie van vrouwen. Telkens als religie in fundamentalisme vervalt, eindigt het in de onderdrukking van de vrouw.»

HUMO Moeten we dan niet van die religies af?

DE SWAAN «Dat zeg ik niet. Ik ben volstrekt ongelovig, maar ik heb plezier in mensen die wel geloven zolang ze dat op een menselijke manier doen, met een zekere zachtaardigheid en behoedzaamheid. Dat ze dan allerlei dingen bedenken over hoe de wereld in elkaar zit, daar heb ik niets tegen, maar als het verhardt en kwaadaardig wordt, dan verziekt het geloof.»

HUMO En dan zie je bijvoorbeeld ultraorthodoxe joden op de bus in Jeruzalem vrouwelijke passagiers terroriseren.

DE SWAAN «Dat is toch te gek voor woorden? Blijkbaar is geen enkel geloof ongevoelig voor dat soort dwaasheid en komt het ook voor in Israël, één van de meest geëmancipeerde landen ter wereld. Het gaat ook onmiskenbaar om een vernederingsritueel. Vrouwen moeten hun plaats kennen: achteraan op de bus. Of erger nog, hun plaats is thuis, bij de kinderen.»

HUMO Maakt een ongelovige bouwvakker die naar een kortgerokte vrouw fluit, zich schuldig aan hetzelfde seksistische mechanisme als een moslim die een vrouw aanspreekt op haar ontblote hoofd?

DE SWAAN «Het zijn allebei vervelende opdonders, maar het hangt af van hun arsenaal aan dwangmiddelen. Van die bouwvakker neem je aan dat na het gefluit de kous af is en de vrouw doorloopt. In veel islamitische landen heb je echter een zedenpolitie die jou kan beboeten, straffen of zelfs geselen. Dat is toch veel naargeestiger? Als een moslim in Antwerpen of in Amsterdam tegen zijn nichtje zegt dat ze een hoofddoek moet dragen, dan vind ik hem een vervelende bemoeial en hoop ik dat die meid gewoon zal zeggen waar het op staat.»

HUMO Net als u. U bent vaak kritisch voor de islam, bent u niet bang dat u voor racist versleten zult worden?

DE SWAAN «Nee. Ten eerste is de islam geen ras maar een geloof, en ten tweede zijn moslims ook niet zo zielig dat ze geen kritiek kunnen verdragen. Waarom zou ik hen sparen? Het zijn medeburgers die heel goed voor zichzelf kunnen opkomen. Ik heb bezwaren tegen bepaalde praktijken in de levenswijze van sommige islamieten: waarom zouden we het daar niet over mogen hebben? Die bezwaren worden ook binnen de islam geuit. Er zijn veel moedige, vooruitstrevende islamitische mannen en vrouwen die hetzelfde zeggen, en soms veel feller dan ik. En ze hebben gelijk.

»Ik heb in mijn leven één les geleerd: verzwijg nooit kritiek op een regime uit angst dat de felste tegenstanders die kritiek zullen gebruiken. Sommige mensen hebben heel lang de misdaden van Stalin en Mao goedgepraat. Laten we dat nooit meer doen.»

HUMO Moeten we ook niet naar onszelf kijken? De katholieke kerk laat nog steeds geen vrouwelijke priesters toe. Daarin lopen moslims en joden voor op ons.

DE SWAAN «Er zijn wel een paar vrouwelijke imams, maar heel weinig. En er zijn ook niet zoveel vrouwelijke rabbijnen, maar ze bestaan wel. Laatst vroeg een journaliste aan paus Franciscus of vrouwen binnenkort tot priester gewijd konden worden en hij antwoordde dat Jezus nooit een vrouwelijke apostel heeft benoemd. Zelfs zijn moeder niet. Tja. Nu is het al tweeduizend jaar traditie en dus blijft het maar zo. Dat is dan een progressieve paus.»

HUMO Wat denkt u als u zoiets leest?

DE SWAAN «Ik vind het absurd. Maar het is het probleem van de gelovigen, niet het mijne. Ik zou me toch schamen als je het vrouwelijke priesterschap blijft weigeren, terwijl je als gelovige man wordt omringd door zoveel bekwame, geleerde en geïnspireerde vrouwen. Het lijkt me gênant, maar ze moeten het zelf maar oplossen.»

undefined

HUMO En wat moet er in de Lage Landen nog opgelost worden?

DE SWAAN «We moeten kijken hoe het komt dat vrouwen zo moeilijk opklimmen in het bedrijfsleven, en waarom ze nog steeds een achterstand hebben als het over verloning gaat. En in de politiek moeten we ons afvragen waarom het zo moeilijk is om vrouwen als leiders te accepteren. Er is in Nederland, België en Frankrijk nog nooit een vrouwelijke premier geweest. Ik begrijp niet waarom het zo lang moet duren. Laat ik er maar geen weddenschappen over afsluiten, maar het komt er zeker van. Het is onafwendbaar en ik hoop dat ik het nog mag meemaken.»

Abram de Swaan, ‘Tegen de vrouwen’, Prometheus