‘Tien procent van de mensen gelooft niet meer in de maatregelen, en dat is problematisch’

Hij zag het twee maanden geleden al aankomen. En waarschijnlijk gaan we nog tot de zomer van 2021 moeten ‘zwabberen’, zoals hij dat noemt. De Nederlandse viroloog Ab Osterhaus (72) over de escalatie en de maatregelen.

‘Ik weet niet of iedereen de ernst van de situatie goed begrijpt,’ zei de Nederlandse viroloog Ab Osterhaus in het weekend van 8 augustus in De Morgen. ‘Het is vijf voor twaalf,’ voegde hij daar voor alle duidelijkheid nog aan toe. Vandaag zegt hij dit: ‘We hadden in de zomer echt moeten doorpakken. Het virus is nooit weggeweest en veel landen in Europa waren begonnen met versoepelen. Mensen gingen ook nog met vakantie en kwamen daarna terug, vaak zonder zich te laten testen of zelfs maar in quarantaine te gaan. Dat hadden we allemaal anders moeten aanpakken.’

– Hadden we de curve moeten platslaan, zoals dat heet – crush the curve?

AB OSTERHAUS «Inderdaad. We hadden de kans, maar hebben die gemist. Velen hebben dit virus toch niet serieus genoeg genomen. Ik ben zelf een dierenarts van opleiding, wij hebben ervaring met het uitroeien van een virus – denk aan de varkenspest of mond-en-klauwzeer. Je moet echt keihard optreden en het virus niet laten ontsnappen. Uiteraard kunnen we mensen niet ‘ruimen’, maar het equivalent bij de mens is ‘in quarantaine plaatsen’. Zodra je pakweg 10 procent lekkage hebt in de toepassing van de maatregelen, lukt het niet.»

– En dat is met corona gebeurd?

OSTERHAUS «Ik denk van wel. Je zag op het einde van de zomer niet alleen mensen terugkeren van vakantie, je zag ook dat een tien- tot twintigtal procent van de mensen, toch voor zover ik dat kon zien in Nederland, de maatregelen beu was en ze niet meer toepaste.»

– Een oneliner die vandaag circuleert, is: speed trumps perfection. Het is beter om vroeg op te treden dan om te wachten op de perfecte maatregel.

OSTERHAUS «Hoe eerder je optreedt, hoe beter, dat is duidelijk. Het is makkelijker om honderd gevallen per dag onder controle te brengen dan tienduizend gevallen. Hoe meer besmettingen er zijn, hoe moeilijker het wordt om aan bron- en contactonderzoek te doen. Met dat probleem zitten we nu in verschillende landen. En dan is de winter nog niet eens begonnen. Dit was te voorzien. Maar toch heeft men gewacht tot men halsoverkop moest ingrijpen.»

– Vandaag wordt veel gepraat over het gevaar van zogenaamde aerosolen: het virus zou niet alleen in spuug en druppels zitten, maar ook in de lucht blijven hangen.

OSTERHAUS «Wel, ook daarvoor bestaan geen harde bewijzen, maar wel veel aanwijzingen. Ik wil geen doemprofeet zijn, maar met de winter die voor de deur staat, vergis ik mij liefst aan de voorzichtige kant. Hou toch maar rekening met die aerosolen, en zorg altijd voor genoeg ventilatie. Better safe than sorry, beter veilig spelen dan later spijt hebben, beter het zekere voor het onzekere nemen.»

– 
U woont in Nederland en werkt aan de Tiho-universiteit in Hannover. Duitsland doet het beter dan de buurlanden. Omdat viroloog Christian Drosten snél was?

OSTERHAUS «Hij zag snel wat er dreigde te gebeuren, ja. Christian is een collega en vriend van mij, wij hebben altijd op dezelfde lijn gezeten. Hij vreest dat de tweede golf misschien zelfs erger zou kunnen worden dan de eerste. Hij vindt het inderdaad noodzakelijk dat landen nu drastischer maatregelen nemen.»

– Zowel in Nederland als België is de horeca helemaal op slot. Goede zaak?

OSTERHAUS «Het is moeilijk om in te schatten wat de beste en belangrijkste maatregelen zijn. Daar kun je wiskundige modellen op loslaten. Maar ik zie nog altijd een groot verschil tussen de eerste lockdown en wat we nu doen door onder andere de horeca te sluiten. In april was ik vaak alleen op de baan, nu staan er nog altijd files. Een probleem nu is dat een tiental procent van de mensen het niet meer geloven, en zich nergens iets van aantrekken.»

– In Vlaanderen is een van de hamvragen momenteel: wat met de scholen? Spelen die een rol bij de heropflakkering van het virus?

OSTERHAUS «Uiteraard. Dat is de derde factor die tot deze escalatie heeft geleid, naast de mensen die de maatregelen beu zijn en de mensen die terugkeerden uit vakantie. Aanvankelijk was er het idee dat kinderen, in tegenstelling tot bij de griep, nauwelijks bijdragen aan deze epidemie. En kinderen jonger dan 10 jaar lijken inderdaad geen grote verspreiders, hoewel ze veel virus in de keel kunnen hebben. Vanaf zo’n 12 jaar dragen kinderen wel zeker bij aan de verspreiding. Maar ja, de scholen zijn als het ware heilig verklaard. Er is in veel landen afgesproken dat die onder geen beding gesloten zullen worden.»

– Is dat geen goed idee? Gelet op het pedagogische en sociale belang van scholen?

OSTERHAUS «Ik ben een viroloog en zulke inschattingen zijn voor mij moeilijk te beoordelen, maar ik begrijp wel wat de motivatie erachter is. Er is echter ook nog geen sluitende informatie. Maar dat het virus rond kan gaan bij oudere leerlingen, dat staat wel vast. De beheersing daarvan kan een probleem worden, als veel leerkrachten en ouders besmet worden.»

– Een minderheid van de besmette mensen is verantwoordelijk voor de meerderheid van de besmettingen. Hoe halen we die superverspreiders eruit?

OSTERHAUS «Het probleem is dat superverspreiders op het moment zelf vaak nog geen of slechts milde symptomen hebben. We moeten dus vooral oog hebben voor evenementen en gebeurtenissen waar zulke superverspreidingen zich kunnen voordoen.»

– De Vlaamse viroloog Steven Van Gucht noemt elke schooldag in elke school een ‘massa-evenement’. Zijn dat dan potentiële superverspreiderevents?

OSTERHAUS «Dat zou best kunnen kloppen. Die scholen vormen echt een buitengewoon moeilijk dilemma, waarbij we hoe dan ook zullen moeten kiezen tussen twee kwaden.»

– Stevenen we af op een nieuwe, harde lockdown?

OSTERHAUS «Dat hangt ervan af wat onze beleidsmakers kiezen en hoe ze de bevolking kunnen overtuigen zich eraan te houden. Er zijn twee uitersten. Er is het Chinese model, waar de privacy helemaal op de schop gaat en de maatregelen keihard worden afgedwongen. En er is het Braziliaanse en Amerikaanse model, waarbij men alles, althans in het begin, maar zo’n beetje liet waaien.

»China heeft de beste resultaten: het virus is er onder controle, en de economie draait weer goed. Maar het is natuurlijk wel een dictatuur. Al zijn ook landen zoals Zuid-Korea en Nieuw-Zeeland erin geslaagd het virus grotendeels plat te slaan.»

– Ook daar duiken af en toe nog gevallen op.

OSTERHAUS «Ja, maar het zijn er dan zo weinig dat men de brandjes meteen vindt en kan doven. In elk geval is het voor Nederland, België en de rest van Europa op dit moment al veel te laat voor die strategie: de curve platslaan, crush the curve, is nu vrijwel niet meer mogelijk. Als we geen zwaardere maatregelen nemen en geen verandering van strategie doorvoeren, zullen we blijven zwabberen tot volgende zomer, schat ik zo.»

– Zwabberen?

OSTERHAUS «Op en neer gaan, zoals de tanden van een zaag. Het virus zal blijven terugkomen. Zeer belangrijk is dus dat mensen de maatregelen altijd goed blijven opvolgen. Kijk eens naar Noord-Italië, waar de situatie minder dramatisch is: daar is men nog doodsbang omdat men zich het voorjaar herinnert.»

– Wat is het eerste nieuwe middel dat ons écht kan helpen?

OSTERHAUS «Sneltesten samen met bron- en contactonderzoek. In Duitsland en Frankrijk zijn die sneltesten verkrijgbaar. Hopelijk kunnen ze ook op korte termijn in België en Nederland in de strategie worden opgenomen. Je neemt een uitstrijkje in de keel of neus, doet er een vloeistof bij en ziet dan na vijftien minuten of je al dan niet positief bent. Een beetje zoals dat bij een zwangerschapstest werkt.»

– Hoeveel van dit soort virussen krijgen we nog te verduren?

OSTERHAUS (lacht) «-Ik kan dit wel voorspellen, want ik ben zo oud dat ik er niet meer op kan worden afgerekend, maar de komende dertig jaar zullen we nog verschillende van dit soort pandemieën meemaken. We moeten meer investeren in onderzoek, onder meer naar antivirale middelen en vaccins. Als het vrede is, moet je je op de oorlog voorbereiden.»

(DM)