Tokaido
Wie alleen op de mainstreammedia afgaat om zich een beeld van Japan te vormen, gaat er vast van uit dat het daar vol zakenmannen met een burn-out, anime-fetisjisten en aan sake verslingerde schoolmeisjes loopt. Om u ook eens een ander Japan - het échte - te laten zien, presenteert filmmaker Luc Cuyvers vanaf vanavond de tiendelige roadmovie 'Tokaido', het verslag van een trip langs de gelijknamige eeuwenoude route tussen Edo (de oude naam van Tokio) en Kyoto.
Daarbij drukt hij de voetsporen van de beroemde negentiende-eeuwse Japanse houtdrukkunstenaar Ando Hiroshige: die held van Vincent van Gogh ondernam ooit exact dezelfde reis, en maakte daarbij de schetsen voor zijn beroemde prentenserie 'De 53 halteplaatsen van de Tokaido'.
LUC CUYVERS «We wilden niet alleen dezelfde weg als Hiroshige volgen, we wilden ook zijn tempo aanhouden - twee, drie weken voor de hele route - en onderweg volop observeren en luisteren.
»Hiroshige was een schitterend landschapskunstenaar, maar mijn interesse gaat vooral uit naar de human spirit. Op één van zijn prenten toont hij bijvoorbeeld een aantal zieke mensen: voor mij de geknipte aanleiding om een ziekenhuis binnen te stappen en te kijken hoe de Japanse gezondheidszorg werkt. Niets te ambitieus, niets te pretentieus. Gewoon: een reisimpressie. Het Japan van vandaag laten zien, terwijl de link met vroeger duidelijk blijft.»
HUMO Daarbij hoort ook een groot aantal huwelijken, heb ik begrepen.
CUYVERS «Japan is lang van de rest van de wereld geïsoleerd geweest, maar de voorbije twee eeuwen hebben ze een aantal dingen uit het Westen héél gretig overgenomen. Sinds het huwelijk van Lady Di in 1981 - haar lange sleep maakte een geweldige indruk op de Japanners - hoort de christelijke trouwceremonie daar ook bij. Er is niet één groot hotel in Japan dat niet één of meerdere trouwkapellen heeft. Elk weekend staan er horden mensen aan te schuiven voor zo'n volledig nagemaakt westers huwelijk, met Europese muziek, bijbels, glasramen... Het enige wat ontbreekt is een lijdende Christus. Ze hebben ook het liefst een westerling als priester: dat lijkt authentieker - het maakt hen weinig uit dat het geen échte priester is.
»We hebben gepraat met Vincent Vandenstorme, een Vlaming die in Japan woont en in het weekend huwelijksceremonies in goede banen leidt. 'Allemaal nep,' zegt hij. Dat is zo'n facet van de Japanse cultuur dat ons altijd vreemd zal lijken. Maar dat betekent niet dat we erop neerkijken: in 'Tokaido' registreren we alleen.»
HUMO Zoals Martin Heylen in Siberië?
CUYVERS «Dát moeten de mensen zeker niet verwachten: mijn opzet was helemaal anders. En zelfs al had ik hetzelfde willen doen, het was me toch niet gelukt. Martin had bij wijze van spreken een aflevering van een uur aan elk van zijn Siberische gastheren en -vrouwen kunnen wijden, maar Japanners zijn helemaal niet zo open: ze storten hun hart niet zomaar uit.
»En dan heb je nog dat enorme communicatieprobleem. Japanners zijn leergierig, en in hun collegejaren krijgen ze tien jaar lang elke dag Engels, maar als je ze in die taal aanspreekt, is het alsof je tegen een koe praat. Ik spreek net genoeg Japans om iets eenvoudigs te vragen, maar zelden genoeg om het antwoord te begrijpen.
»We hadden een tolk mee, maar ik wilde absoluut geen Japanner voor die functie. Als we iemand van daar mee hadden genomen, hadden we geen excuus meer om allerlei ongeschreven regeltjes te overtreden, hè. En dan hadden we nooit zoveel in restaurants, supermarkten of zelfs bussen kunnen filmen. Het adagium 'Klant is koning' geldt in Japan bijvoorbeeld tot in de tiende macht: wie ergens te gast is, mag nooit of te nimmer gestoord worden, en dus ook niet gefilmd. Omdat we westerlingen waren, werd dat nog even getolereerd. Al heeft het een paar keer niet veel gescheeld of we werden het pand uitgegooid.»
HUMO Met 'Tokaido' wil je de Vlaming ook een Japan tonen dat hij nog niet kent.
CUYVERS «De westerse toeristen die naar Japan trekken - zo erg veel zijn het er niet - gaan doorgaans alleen naar Kyoto en Tokio. Het stukje daartussen - onze route - vinden ze minder interessant, terwijl dat wel het échte Japan is. Net zoals je Amerika niet gezien hebt als je je tot Los Angeles en New York beperkt.
»We proberen ook de clichés te overstijgen. Zo wordt gezegd dat Japan het land van de goede smaak en de mooie dingen is, terwijl hun steden afgrijselijk lelijk zijn. We hebben een architect gevraagd hoe dat komt, en hij gaf het standaardantwoord: 'Omdat alles in de Tweede Wereldoorlog is platgebombardeerd.' Maar dat is al zestig jaar geleden, het verklaart niet waarom ze nog altijd lelijke gebouwen optrekken. Ze proberen nu wel aan city planning te doen, maar ze hebben nog een lange weg te gaan. Vlak naast prachtige oude tempels worden nog altijd kitscherige Kentucky Fried Chicken-filialen neergepoot: die combinatie stoort hen allerminst.
»Nog zo'n cliché dat niet opgaat: we denken allemaal dat Japanners bijzonder beleefd zijn, terwijl dat maar tot op zekere hoogte klopt. Westerlingen behandelen ze héél hoffelijk, maar de Aziatische medemens blijft in hun ogen vaak een outcast. Heel vreemd.»
HUMO Voor de slechte verstaander: 'Tokaido' is géén 'Vlaanderen vakantieland goes Japan'. Ik heb het al horen omschrijven als 'poëzie voor de beeldbuis'.
CUYVERS «Een compliment! Ik begrijp wel wat ze bedoelen: een zit een zeker ritme in, een stilistisch element - dingen die je bij poëzie ook vindt. Alleen: wat je er precies uithaalt, hangt af van kijker tot kijker. Vergelijk het met zo'n georganiseerde busreis: ofwel laat je het allemaal aan je voorbijgaan, ofwel slorp je zoveel mogelijk op. Ik weet nu al: sommige mensen zullen ervan houden, sommigen zullen het haten.»
