Tom Lanoye: 'Mijn burgemeester is een beetje als een oude hoer. Hij komt alleen als hij mag faken dat hij komt'

Rara! Wie onderschreef tien jaar geleden in Vrij Nederland het cordon sanitaire tegen extreemrechts met de volgende faustiaanse tegelspreuk? ‘Als je met de duivel danst, is het niet de duivel die verandert, maar jijzelf.’

Rara! Wie voegde daar vijf jaar later in ‘De zevende dag’ deze stoere weerspreuk aan toe? ‘Als extreemrechts morgen een resolutie indient dat de zon schijnt, zal ik nog niet meestemmen met hen.’

Rara! Wie onderhandelde na de vorige verkiezingen niettemin gezapig en uitvoerig met extreemrechts over een nieuwe Vlaamse regering? Zonder samen zelfs maar een schijn van een meerderheid te bezitten? En om pas na een kwartaal van buikschuiven en bijna-muilen te besluiten dat het Zwart Behang geen dansmarieke is met wie je tot een werkbare tango kunt komen? Zoals tien jaar eerder zelf aangekondigd?

’t Is weer die dekselse Bart De Wever! Je moet het hem nageven: hij is overal. Zelfs hier weer, dus dat is overal. Behalve in talkshows waar ze hem terdege aan de tand mogen voelen, zonder zijn debatfiches en zonder een vooraf opgestelde lijst met onderwerpen – zelden meer dan twee. Ik wil niet als een spreker voor het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond klinken, maar mijn burgemeester is een beetje als een oude hoer. Hij komt alleen als hij mag faken dat hij komt, op een tijdstip en tegen een prijs die alleen hij bepaalt. Dat de vaderlandse pers zich al jaren op die manier laat ringeloren zonder collectief een boycot af te spreken, zegt alles over de ruggengraat en de bespeelbaarheid van onze vaderlandse pers. Wie is hier eigenlijk de lichtekooi?

Bart De Wever is niet de enige die af en toe een profetische punt aan de werkelijkheid zuigt. Drie weken geleden voorspelde ik op deze plek wat zelfs een kleuter al maanden aan zijn leuter voelt en wat onlangs door een peiling is bevestigd. De Nieuw-Vlaamse Elite zakt sinds de vorige verkiezingen nog verder weg. Ze is haar koppositie kwijt aan extreemrechts en daar is ze zelf verantwoordelijk voor. Wie voert er nu jarenlang campagne óp het terrein van zijn tegenstander door hem dagelijks te overtroeven in harde migratieretoriek, terwijl je de dag erna altijd een minder hard beleid zult moeten voeren? Plak dan ineens een mikpunt op je voorhoofd en je rug.

De Gele Roerganger zult u dat nooit op die manier horen toegeven. Au contraire. Er is één ding waarvoor hij desnoods wél elke dag in het VTM-middagjournaal wil verschijnen. Klagen dat hij in de puree zit door iemand anders. Fiches heeft hij niet nodig. Hij kent de namen van zijn zondebokken beter dan de tekst van ‘Seg weverke, wilde gij dansen?’

Zíjn immobilisme? Dat wordt veroorzaakt door de vakbonden, de Walen, de werklozen, de Belgen, de PS, de Rode Duivels, de Mechelse Syriërs, de vakbonden, de VRT, Bart Schols persoonlijk, Phara ook, de vader van Delphine Boël, de culturo’s, de tjeven, de liberalen, de vluchtelingen, de vakbonden, rood-groen, Mao Zedong, de PS, de Bourgondiërs, de nieuwe meesters, de oude meesters, de familie Goossens, de kinderen van het verzet, de klimaatpubers, de windmolens en dus ook Jean-Marie Dedecker en Guy Verhofstadt, heel China, heel Europa, alle yogasnuivers, Hannibal en zijn olifanten, Unia, de rue Dansaert, Borgerhout, alle Hollanders, alle tjeven, alle vakbonden, alle aangespoelde kinderen en de hele PS.

Waarom, denkt u, houden álle N-VA’ers vast aan Zwarte Piet? Dan kunnen ze hem elke week iemand anders toespelen.

Sinds kort is hun repetitieve klaagzang verworden tot een traangasgordijn met nog maar één doel. De uitslag van de voorbije verkiezingen verbergen. De beide regeringen die ze ‘hun droomcoalities’ noemden, scoorden een historische pandoering. Federaal gingen 22 zetels verloren – meer dan een kwart, verdeeld over de deelnemende partijen: een naoorlogs record. Pikant detail? De voorgaande regering, onder de gehate Elio Di Rupo, boekte zetelwínst. Zij het alleen voor zijn coalitiegenoten, de liberalen en de katholieken. Zij gokten vervolgens op de andere hengst en blijven nu achter met een ezelsstamp, een bloedneus en existentiële twijfels.

Ook vijfvoudig voorzitter De Wever doet alsof het alleen zijn neus is die bloedt. Hij wil een voortzetting van de Zweedse coalitie. Dat klinkt sowieso als een dreigement. Maar het is ook gewoon onmogelijk. Mathematisch gezien moeten de Waalse socialisten er altijd bij, en melodramatisch gezien is dat voor hem al onaanvaardbaar. Ook tactisch en carrièrematig kan hij zich geen tweede nederlaag plus een verdere aderlating richting extreemrechts veroorloven. Vooral niet in zijn eigen partij. Maar dat kan hij niet zomaar onversneden ophoesten.

Ook zo kan de democratie er dus uitzien. Een fat die luidkeels op het voortoneel staat te snoeven dat hij nog altijd het initiatief opeist voor de formatie, terwijl iedereen, inclusief hijzelf, weet dat hij het tegendeel bedoelt. Het liefst wil hij van het podium worden geduwd om zich daar vier jaar lang over te kunnen beklagen vanuit de orkestbak. In de hoop dat zijn lamento nog altijd als lokroep werkt, luid genoeg om het aanzwellende geroffel van de blikken trommels naast hem te overstemmen. En als dat niet lukt, tja – wie weet? Misschien kunnen ze dan over vier jaar alsnog samen de hele boel blokkeren en doen ontploffen.

Is dat het Plan B of het eigenlijke masterplan? In beide gevallen zal de grote veldheer de leiding kwijtraken. Eigenlijk is dat nu al het geval. Je kunt niet altijd alles blijven combineren. Ik heb het niet eens over die vijf jobs tegelijk – burgemeester, voorzitter, parlementariër, huisman, vader – en over de bewering dat je die allemaal tezamen fulltime pico bello kúnt uitvoeren. Iedereen die zich met de auto, de fiets of het openbaar vervoer moet verplaatsen in Antwerpen, weet beter. Het bestuur van die stad is zo kapotgedelegeerd dat sommige kabinetten na een jaar nog altijd niet weten wat de globale marsrichting is, omdat de grote baas meer tijd in Brussel doorbrengt dan op het Schoon Verdiep.

Om dat grotere groteske poppenspel, met al zijn schuivende schaduwkandidaten, dáár gaat het me om. Wat zei Bart De Wever vóór de verkiezingen? Het was ‘een productiefout dat mijn partij als grootste niet de premier heeft geleverd’. Had daar dan indertijd op aangedrongen, denk ik dan. Maar wie stelt hij vervolgens als kandidaat voor? Weer niet de grootste, hijzelf, maar de tweede grootste, Jan Jambon. Hijzelf moet de grootste worden op het kleinere niveau, het Vlaamse, omdat hij daar als enige de middelgrote Geert Bourgeois naar het hoogste niveau, het Europese, kan doen oprotten, zogenaamd in het belang van de partij die de brave man eigenhandig heeft opgericht.

Zodra Geert Bourgeois is opgerot, volgt niet Bart De Wever hem op, maar Jan Jambon. Die wordt getransfereerd van het Belgische echelon, waarvoor hij verkozen was. En sinds kort schuift De Wever, verkozen in Vlaanderen, dan toch zichzelf op het Belgische niveau naar voren als formateur en premier – zoals hij trouwens al eens heeft gedaan in de laatste week van de vóór-vorige verkiezingscampagne. Ook toen al meer voor de schijn dan in ernst. Enzovoort, en zo verder. En dat zijn dan de mensen die zeggen dat België als constructie veel te ingewikkeld is!

Er zijn politicologen die dat geschuif voor geniale strategie verslijten. Ik zie een patroon van bestuurlijke lafheid. Iedereen kent de idolen van mijn burgemeester, gaande van Winston Churchill over Napoleon tot Julius Caesar. Zouden zij ook maar één moment hebben geaarzeld om het hoogst mogelijke ambt zelf uit te oefenen, in plaats van het over te laten aan paladijnen? Wie spreekt het machtswoord als de chef structureel uithuizig is?

Onze productiefout is deze. Wij zitten opgezadeld met een poppenmeester van wie iedereen denkt dat hij een geboren keizer is. Hoe langer hij die dubbelrol speelt, des te paranoïder hij wordt. Steeds vaker zit hij over zijn eigen schouder te kijken. Inmiddels ook binnen zijn eigen partij. Binnenkort heeft hij een omgekeerde achteruitkijkspiegel nodig om ook vooruit te durven blikken.