Tommy Wieringa - De dood van Murat Idrissi

‘Wie hij was – een zoon, een broer, een jongen met lange wimpers en slanke vingers – had allemaal geen belang meer. Hij was alleen nog maar een lichaam dat ze kwijt moesten.’ De nieuwe Tommy Wieringa lijkt, op het eerste gezicht, een onvervalste thriller: twee stoere meiden scheuren met hun Audi door het Spaanse landschap, met een slinkende benzinetank én een ontbindend lijk in de kofferbak.

Wie – net als wij – jeuk op onbereikbare plaatsen krijgt van alles wat zich als ‘literaire thriller’ probeert te verkopen, kan gelukkig opgelucht ademhalen: de spanning, de dreiging, de noodlottigheid der dingen zat altijd al diep in het oeuvre van Wieringa gestanst. De Nederlandse schrijver weet dus wel raad met die thrillerachtige premisse. Bovendien wil hij via de lotgevallen van de genaamde Idrissi meer doen dan de lezer simpelweg een (ont-)spannend leesavondje bezorgen.

‘De dood van Murat Idrissi’ begint, in een even ambitieus als opmerkelijk openingshoofdstuk, miljoenen jaren geleden, op het moment dat het Afrikaanse en het Europese continent definitief van elkaar worden gescheiden: ‘Al was de breuk tussen de Euraziatische en Afrikaanse Plaat maar een kras in de aardkorst, ze scheidde de wereld resoluut. Hier is hier en daar is daar.’ Ook nu nog vormt de Straat van Gibraltar de grens tussen twee verwante werelden die toch eindeloos ver uit elkaar liggen: Afrika en Europa, respectievelijk vaderland en beloofde land voor duizenden hoopvolle vluchtelingen. Zo ook voor Murat Idrissi, die via zijn clandestiene maar dodelijke reis naar Europa een beter leven aan het noodlot probeert te ontfutselen. Thematisch gezien deelt ‘De dood van Murat Idrissi’ dus behoorlijk wat DNA met ‘Dit zijn de namen’, Wieringa’s succesroman uit 2012. Ook in dat boek maakte de schrijver de onmenselijke ervaringen van mensen op de vlucht zinderend tastbaar, en had hij in één adem een paar interessante argumenten aan het migratiedebat toegevoegd. Wie ‘Dit zijn de namen’ vandaag herleest, moet toegeven dat Wieringa de vinger toen al stevig aan de pols had: sinds 2012 is de vluchtelingenproblematiek immers alleen maar nopender geworden. Misschien daarom dat het maatschappelijk raamwerk waarbinnen ‘De dood van Murat Idrissi’ zich afspeelt nu veel minder urgent aanvoelt. Wie af en toe het journaal opzet of de krant leest, is ondertussen wel bekend met de gruwelen waarover Wieringa het ook in zijn nieuwste roman heeft. Terzijde: de inspiratie voor zijn nieuwste deed Wieringa al in 2004 op – in een wereld die almaar sneller verandert, blijkt dertien jaar een eeuwigheid.

undefined

Gelukkig spat het onmiskenbare vakmanschap van de Nederlandse auteur ook in ‘De dood van Murat Idrissi’ van elke bladzijde. Wieringa blijft een verhalenverteller pur sang, zo eentje die het kluwen van de moderne wereld – hoe complex en ondoordringbaar ook – moeiteloos ontrafelt. De rode draad die Wieringa binnen dat kluwen blootlegt, is fatalistischer dan ooit. Niet één van zijn personages lijkt ook maar een greintje zeggenschap over zijn of haar levenslot te hebben. Nationaliteit, ras, afkomst: zij hebben het in ‘De dood van Murat Idrissi’ voor het zeggen. Het protagonistenduo, twee Nederlands-Marokkaanse vriendinnen die het lijk van Murat Idrissi meezeulen, zijn op dat vlak dubbel gesjareld: ‘Ze waren dochters van twee koninkrijken, maar in beide landen waren ze eerst en vooral vreemdeling.’ Het leven biedt hen, geprangd tussen ‘hier en daar’, maar twee opties: slaafs het Nederlandse voorbeeld volgen, als een ‘aapje gedrild in volmaakte nabootsing’, of zich plooien naar het kleine leven van hun Marokkaanse moeders en grootmoeders voor hen. Vrolijk word je als lezer niet van dat allesdoordringende fatalisme, maar veel valt er in deze cynische tijden ook niet tegen in te brengen.

Het meeste plezier beleefden wij aan ‘De dood van Murat Idrissi’ als opwindende roadnovel: de ‘horizontale vertigo’ die de lezer samen met de Marokkaanse Thelma en Louise in het weidse Spaanse landschap voelt, is een feest voor de zintuigen. Toch weet Wieringa nergens het superieure niveau van ‘Dit zijn de namen’ te evenaren. De Bezige Bij, de uitgeverij die Wieringa na het beruchte Abou Jahjah-relletje tijdelijk verliet voor concurrent Hollands Diep, mag dus stiekem in haar vuistje lachen: met ‘De dood van Murat Idrissi’ mislopen ze een straffe roman, maar zeker niet de sterkste Wieringa in jaren.