Tommy Wieringa over zijn grootste angst: 'Je kunt iets waardevols zoals de westerse democratie voor eeuwen kwijt zijn'

Worden schrijvers ook bang als ze naar de wereld van vandaag kijken, of halen ze hun hart op als nooit tevoren? Moeten ze ons gemoed verlichten met hun romans of zout in alle wonden strooien? Veel antwoorden zijn te vinden op de boekenbeurs, maar de meest verhelderende staan uiteraard in Humo. ‘Literatuur die de lezende mens wil laten vergeten in welke wereld hij leeft, dat noem ik verbale methadon.’ Vandaag: Tommy Wieringa

‘Ik ben niet zo angstig aangelegd, maar wel bezorgd,’ zegt Tommy Wieringa, de Nederlandse smid van literair edelmetaal als ‘Joe Speedboot’, ‘Dit zijn de namen’ en ‘De heilige Rita’. ‘En met name om het klimaat. Het klimaat op planeet aarde én het politieke klimaat.’

HUMO Zullen we beginnen met het klimaatklimaat?

Tommy Wieringa «Ja, want dat is een vrijwel onoplosbaar probleem geworden, omdat de wereld is ingericht op verbranding – in verhevigde mate sinds de industriële revolutie. We moeten nú besluiten het roer om te gooien, en zelfs dan zal de mensheid nog honderden jaren hinder ondervinden van onze koolstofdioxide-uitstoot. Maar we stoppen niet, integendeel: een bedrijf als Shell investeert onvermoeibaar in fossiele brandstoffen om het verbrandingsproces nog te rekken. We geloven dat de wetenschap het probleem wel zal oplossen. Geloof me: dat is een sprookje. We moeten het zelf doen, mens voor mens, land voor land. Ja, ook ik. Sinds ik twee kinderen op de wereld heb geholpen, is het klimaat een pak minder abstract geworden voor mij. Vroeger kon het me geen zak schelen wat er na mij kwam, nu wel. Maar een roman zie ik me er nog niet zo gauw over schrijven.»

HUMO Over vluchtelingen daarentegen, en over het veranderende politieke klimaat, hebt u al menigmaal geschreven.

Wieringa «Waarom mensen in beweging komen, is een terugkerend thema, dat is waar. Er is overigens een sterke samenhang met het klimaatthema. De gevolgen van de klimaatverandering zijn een belangrijke reden waarom mensen op de vlucht slaan. En in het Boekenweekgeschenk van 2014 (‘Een mooie jonge vrouw’, red.) schreef ik over de impact van productiedieren op het milieu en het klimaat. Ik leun blijkbaar steeds meer tegen de werkelijke wereld aan.»

HUMO Wrijft u zich als schrijver in de handen dezer dagen? Cynisch gezegd: hoe slechter het gaat met de wereld, hoe relevanter uw boeken worden.

Wieringa «Ik zat er niet op te wachten, op het klimaatdrama, of op het ellendige politieke klimaat van vandaag. Gedoe is het. En voor de literatuur nog niet zómaar geschikt. Dan is een oorlog beter. Kun je als schrijver ineens naar de bodem van de menselijke misère. (Denkt na) Ik zou niet ontevreden zijn met een bewegingloze tijd.»

HUMO Waarom schrijft u dan maatschappelijk betrokken boeken? Ziet u het als uw opdracht?

Wieringa «Ik zie vooral de mogelijkheden. Een schrijver kan iets betekenen in lastige tijden, dan kan hij zijn nut bewijzen. Als ik aan de Joodse diaspora tussen de twee wereldoorlogen denk, dan denk ik natuurlijk aan Joseph Roth. Als ik aan de Koreaanse oorlog denk, dan denk ik aan James Salter. De Holocaust: Primo Levi. De crisisjaren in Amerika: John Steinbeck. Allemaal vonden ze hun materiaal in moeilijke tijden. Al vond ik de attitude van de oude Lodewijk van Deyssel ook wel chic. Op de dag dat de Duitsers in 1940 Nederland binnenvielen, liet hij zijn huisbediende per telefoon verzoeken ‘te brengen 19 gevulde reepen Droste-chocolade, en van Dreef 4 meê terug te nemen 19 ongevulde reepen Droste, die per abuis gisteren waren besteld’. Stoïcijns de werkelijkheid negeren (lacht). Maar zelf ben ik een deelnemer. Ik voel mij dermate betrokken bij wat er gebeurt in de wereld, dat ik mij geen andere houding kan voorstellen. Ik weet nog dat ik in Amsterdam door de Kalverstraat liep toen de mondiale crisis van 2008 uitbrak, en dat ik dacht: ik móét alles opschrijven wat ik zie en wat er gebeurt. Ik ben een schrijver met een journalistieke drive.»

HUMO Waar bent u vandaag mee bezig?

Wieringa «Ik doorploeg archieven uit de Tweede Wereldoorlog (mysterieus lachje). Wie weet waartoe dat zal leiden. Vandaag vond ik een boekje met de titel ‘Sterben die weissen Völker?’ Het is een Duits geschrift uit de jaren 30, maar het vocabulaire lijkt sterk op dat van Thierry Baudet (Nederlandse rechts-populist met een eigen partij: Forum voor Democratie, red.). Het gaat over de ‘omvolking’ en de dreigende ‘volksdood’ van het blanke ras, en over de ‘cultuurbolsjewisten’ die van alles de schuld zijn – die heten bij Baudet ‘cultuurmarxisten’. De generatie van nu is, vrees ik, vergeten wat zulke gedachten ons in de vorige eeuw hebben gebracht: de moord op miljoenen mensen. Na die catastrofe zijn er in Europa instituten opgericht om zoiets in de toekomst te voorkomen. En die staan nu ter discussie: hun voortbestaan is geen vanzelfsprekendheid meer.»

HUMO En daar wilt u in indringend en meeslepend proza voor waarschuwen?

Wieringa (lacht) «Dat is mijn vak, meneer. Kent u het mechanisme van Antikythera?»

HUMO Nee.

Wieringa «Dat is een soort prehistorische computer, honderd jaar vóór Christus ontworpen, zoekgeraakt en in 1901 opgedoken uit een gezonken schip nabij het Griekse eiland Antikythera. Het was een complexe structuur van tandwielen waarmee sterrenstanden en zonsverduisteringen konden worden berekend, maar die ook een kalender met culturele en andere evenementen bevatte, zoals de Olympische spelen. Het ding was zo complex dat dat niveau van technologische kunde pas in de 18de eeuw werd geëvenaard. Ik wil maar zeggen: je kunt iets bijzonder waardevols voor eeuwen kwijt zijn. Dat is misschien wel mijn grootste angst. Dat we nu dingen verliezen, met name de westerse democratie met haar waardevolle, beschermende instituten, waar we straks op terugkijken als één van de uitzonderlijkste tijdvakken uit de menselijke geschiedenis.»

De Boekenbeurs vindt nog plaats van woensdag 6 november tot maandag 11 november in Antwerp Expo. Info en tickets: www.boekenbeurs.be.