Topless kruistocht in spijkerbroek: Femen-sextremiste Inna Shevchenko

Tien jaar geleden sloot de Oekraïense Inna Shevchenko zich aan bij de feministische protestgroep Femen. De zelfverklaarde ‘sextremiste’ of ‘feministische jihadi’ voerde wereldwijd protest in ontbloot bovenlijf, maar kreeg het hard te verduren. Ze was het doelwit van een aanslag, werd ontvoerd en gemarteld door de KGB en moest haar thuisland ontvluchten na aanhoudende bedreigingen. En toch steekt ze onverdroten de borst vooruit. ‘Ik heb mijn angst omgezet in een energiebron voor mijn protest.’

'Mijn doel? Dat een vrouw haar shirt niet meer hoeft uit te trekken om gehoord te worden'

In een paar jaar tijd groeide Femen uit van een groep feministes tot een organisatie met wereldfaam. De steile groei van Femen heeft alles te maken met de onorthodoxe wijze van het protest: topless demonstraties in het openbaar. De vrouwen van Femen gebruiken hun blote bovenlijven als politieke spandoeken. Hun borsten en buiken bekalken ze met politieke leuzen variërend van ‘fuck the patriarchy’ tot ‘stop feminicide’ en ‘no sharia’.

De topless jihad van Femen richt zich voornamelijk tegen het patriarchaat, dictaturen, religie en de seksindustrie. De activistes brachten diverse wereldleiders in verlegenheid. Zo renden enkele vrouwen in 2013 tijdens een handelsbeurs met ontbloot bovenlijf op de Russische president Poetin en de Duitse bondskanselier Merkel af. Ook de Italiaanse ex-premier Silvio Berlusconi was bij het uitbrengen van zijn stem bij de verkiezingen in 2018 doelwit van de ‘naakte oorlog’.

De ludieke acties zijn niet zonder risico. Sinds Shevchenko zich in 2009 bij Femen aansloot, wordt ze constant bedreigd. ‘Mensen willen me straffen voor de dingen die ik zeg. Ik moet continu van adres veranderen en evenementen waar ik spreek worden extra beveiligd.’

In 2011 werd de destijds 21-jarige Shevchenko samen met twee andere leden van Femen door de Wit-Russische KGB ontvoerd. ‘Ze reden ons in busjes naar een bos waar we zijn gemarteld.’ Vierentwintig uur lang werd het drietal mishandeld en met de dood bedreigd. Vier jaar later moest Shevchenko nogmaals voor haar leven vrezen. Bij een lezing van de Zweedse cartoonist Lars Vilks in Kopenhagen probeerde een terrorist met een kalasjnikov de zaal schietend binnen te dringen. Een man en drie agenten kwamen om het leven. Shevchenko bleef ongedeerd.

Ze was toen al haar moederland Oekraïne moeten ontvluchten, nadat ze in 2012 – in haar blote borsten – een metershoog christelijk kruis had omgezaagd in Kiev. Ze week uit naar Parijs waar ze sindsdien in ballingschap verblijft.

– Bent u nooit bang?

INNA SHEVCHENKO «Als je me deze vraag een aantal jaar geleden had gesteld, dan had ik waarschijnlijk nee gezegd. Maar destijds kende ik nog niet de angst die ik nu ken. Ik voel me geen superheld meer, en ik heb last van een aantal hele heftige trauma’s.»

– Remt die angst u in uw activisme?

SHEVCHENKO «Het is moeilijk om met angst te leven, maar ik heb ermee móéten leren omgaan. Het gevoel om van alles weg te willen rennen, kan ik inmiddels onderdrukken. Ik heb een relatie ontwikkeld met angst. Het is een energiebron voor mijn activisme, een manier om door te blijven gaan.

»Waar ik echt bang voor ben, is dat de mensen die me hebben gemarteld, de mensen met de kalasjnikovs, dat die winnen en dat al mijn angst en pijn voor niets is geweest.»

– In een interview met The Guardian in 2013 zei u dat u tijdens uw jeugd zeventien jaar lang maar aan één ding kon denken: ‘Hoe kom ik uit deze shit?’ Wat bedoelde u daarmee?

SHEVCHENKO (lacht) «Zei ik shit? Waarschijnlijk doelde ik op de verwoestende situatie in Oekraïne. Ik ben opgegroeid in de jaren 90, vlak na de val van de Sovjet-Unie. Ik ging naar een school waar de docenten mijn ouders smeekten om krijtjes. Thuis hoorde ik mijn ouders altijd praten over de vraag hoe ze mijn zus en mij te eten moesten geven. En we hadden alleen elektriciteit tussen zes en negen ’s avonds. Als kind heb ik mijn huiswerk vaak bij kaarslicht moeten maken.»

– Wat staat u het meest bij van uw jeugd?

SHEVCHENKO «Ik herinner me dat ik werd omringd door wanhopige mensen. Mannen werden alcoholist, omdat er geen jobs waren en omdat ze niets te doen hadden. En ik herinner me de stilte van vrouwen. Ik kan me geen vrouwelijke stemmen voor de geest halen. Wel die van mijn vader, ooms en buurmannen. Die spraken over hoeveel ze leden, maar vrouwen waren stil. Die stilte klinkt heel erg luid in mijn hoofd.»

– Was uw vader het type patriarchale man tegen wie u strijdt?

SHEVCHENKO «Mijn vader is een ex-militair, maar patriarchaal was hij niet. Sterker nog, hij is één van de belangrijke redenen dat ik feminist ben geworden. Hij is een bijzonder kritisch persoon. Hij gaf me het voorbeeld dat je alles in twijfel moet trekken en niets als een dogma moet aannemen.»

– U spreekt zich nogal sterk uit tegen religie. Wat was de rol van religie in uw jeugd?

SHEVCHENKO «Ik ging naar de kerk, geloofde in God en ik bad voordat ik naar bed ging. Religie was overal in mijn jeugd. Alleen mijn vader zette vraagtekens bij het geloof. Hij nam priesters in de zeik die in een dikke Mercedes met privéchauffeur langsreden en gouden kruisen van vijf kilo op hun buik hadden hangen. Daardoor ben ik ook sceptisch geworden over het geloof.»

– En toen besloot u een metershoog kruis om te zagen. Ging dat niet wat ver?

SHEVCHENKO «Mensen bekritiseerden me destijds, omdat ik hun gevoelens en geloof aanviel. Ze beweerden dat ik conflict creëerde. Het tegenovergestelde is waar. Ik verdedig juist inclusie, ik wil een plaats bieden aan iedereen. Terwijl religie slechts plek heeft voor mensen met één specifieke overtuiging. Aan hen biedt ze al het comfort van de wereld, anderen duwt ze weg.»

– Duwt u gelovigen niet net zo goed weg?

SHEVCHENKO «Nee. Sterker nog, ik denk zelfs dat sommige religieuze ideeën heel bruikbaar zijn voor de toekomst.»

– Zoals?

SHEVCHENKO «Heb je naasten lief. Heel simpel. Maar tegelijk zet ik alles op alles om religieuze overtuigingen te bestrijden die al eeuwen vrouwen vernederen en hen als minderwaardig bestempelen. Als ongelovige moet ik me daartegen verdedigen.»

– Kunnen religie en feminisme hand in hand gaan?

SHEVCHENKO «Ik ben ervan overtuigd dat je het vraagstuk van vrouwenrechten niet kunt bekijken vanuit de gevangenis van seksistische en patriarchale religies. Want God is altijd een man. Het is onmogelijk om te geloven in zijn autoriteit, en vervolgens te beweren dat vrouwen de wereld kunnen leiden.»

– Tijd voor meer vrouwelijke goden?

SHEVCHENKO «Ja. Het is de hoogste tijd dat we vrouwelijk leiderschap toelaten in kerken, moskeeën en synagogen. Als we met zijn allen zo hard om quota roepen in parlementen en bedrijven, waarom dan ook niet daar?»

– Het is al een tijdje betrekkelijk stil rondom Femen. Hoe komt dat?

SHEVCHENKO «De belangrijkste reden is dat we van strategie zijn veranderd. We doen minder protesten en de protesten choqueren minder dan vroeger. Dat is goed nieuws. Als de maatschappij niet meer gechoqueerd is door het feit dat een vrouwenlichaam kan dienen als politiek instrument, dan winnen we de strijd. Dat is het doel: dat ik niet meer mijn shirt hoef uit te trekken om gehoord te worden.

»Een goed voorbeeld is dat de Franse regering onlangs tijdens de G7-top 35 experts op het gebied van vrouwenrechten heeft uitgenodigd om aanbevelingen voor wetten te schrijven rond vrouwenrechten. Eén van die experts was een activiste van Femen. Dat is me dierbaar.»

– Er wordt gesproken over een nieuwe feministische golf. Wat is de rol van Femen binnen die beweging?

SHEVCHENKO «Ik vind het idee van golven verkeerd. Het doet geen recht aan de strijd van feministen tussen de golven in. Je hoort vaak dat de feministische revolutie nog niet heeft plaatsgevonden. Ik zie dat anders. Ik denk dat ze de langstdurende revolutie uit de geschiedenis is en dat die voort zal blijven duren. Telkens wanneer we iets verder komen, is er weer een tegenreactie. Kijk maar naar de #MeToo-beweging. Die heeft als tegenreactie de opkomst van misogyne wereldleiders, zoals Bolsonaro in Brazilië en Trump in de VS. Mannen die opstaan doordat vrouwen zich uitspreken. Femen moet dus een milieu blíjven creëren waarin vrouwen met hun pijn en discriminatie naar buiten durven te komen.»