‘Trump móét winnen als hij niet bankroet wil gaan, of in de cel belanden’

President Donald Trump is een maand vóór de verkiezingen door het coronavirus gegrepen: zoiets heet een gamechanger te zijn, ook volgens de Amerikaanse historica Anne Applebaum. Zij heeft net het boek ‘De schemering van de democratie’ uit en volgt de campagne op de voet. Hoe ongerust is zij? ‘De besmetting van Trump is een goede zaak: nu kunnen we het eindelijk over corona hebben in plaats van over de rassenrellen.’

Anne Applebaum (56) ontmoet ik, via Skype, op haar zolderkamer in een Pools landhuis - 'Dit is de lelijkste kamer van het huis.' Haar man, Radek Sikorski, een Poolse ex-minister van allerlei zaken, groet me ook even als hij haar een rood wijntje brengt. Ze nipt er even aan als we aftrappen met een scène die zij in The Atlantic Monthly al eens uitstekend heeft beschreven: de terugkeer van Donald Trump uit het ziekenhuis, de landing in de tuin van het Witte Huis met bombastische muziek, en het afrukken van het mondmasker op het balkon door een man die luid ademhaalde en onder 'een oranje pannenkoekmake-up' zat.

ANNE APPLEBAUM «Dat was natuurlijk helemaal in scène gezet. Ik moest meteen aan Mussolini denken, en ik heb die dag flink wat uren zoekgemaakt door oude filmpjes van redevoeringen van de Italiaanse leider te bekijken - ik wist niet dat er zóveel opnames bestaan. Mussolini maakte veel werk van zijn publieke optredens en koos zorgvuldig de decors uit. Hij was een kleine man en sprak de menigte het liefst vanaf een balkon toe, zodat die wel naar hem moest opkijken. Soms liet hij er speciaal eentje bouwen.

»Ik suggereer niet dat Trump een soort Mussolini is, wel wil ik erop wijzen dat ook hij heeft begrepen welke kracht er van zo'n beeld kan uitgaan, en we onderschatten dat beter niet. Sommigen zullen het een groteske of beangstigende scène vinden, maar voor veel mensen verbeeldt zo'n machtsvertoon de geruststelling waar ze naar verlangen.»

HUMO Was Donald Trump vier jaar geleden met die bombastische Hollywoodmuziek in de tuin van het Witte Huis geland, dan was er allicht harder om gelachen.

APPLEBAUM «Ik zag ook heel grappige reacties passeren van mensen die er de draak mee steken. Zelf vind ik het tegelijk grappig en serieus. Ik heb Trump vanaf dag één van zijn presidentschap heel ernstig genomen en hem als een groot gevaar gezien. Voor mij was het alleen de vraag hoelang het zou duren voor hij in een megacrisis zou terechtkomen die hij niet aankon. Ik maakte me veel zorgen dat het een militair conflict zou zijn, we hebben geluk gehad dat zoiets is uitgebleven. Nu blijkt het een gezondheidscrisis te zijn, waarvan hij is weggelopen en die hem zijn herverkiezing kan kosten. Hij en zijn schoonzoon Jared Kushner hebben van het begin af corona verkeerd ingeschat: ze meenden dat het virus alleen de steden en staten met een Democratisch bestuur zou treffen.»

HUMO Het verbaasde me dat u, als vermaard bestrijdster van samenzweringstheorieën, even hebt getwijfeld of Trump het virus echt had opgelopen.

APPLEBAUM «Dat was een instinctieve reactie. Niet omdat ik in samenzweringstheorieën geloof, maar intussen weten we dat we werkelijk níéts voor waar kunnen aannemen als het van het Witte Huis afkomstig is. Ik geloof geen woord van wat zijn dokters of zijn medewerkers zeggen, daarvoor hebben ze al te veel en te schaamteloos gelogen. Bovendien geloof ik dat Trump perfect in staat is om over zoiets te liegen. Faken zou niet eens zo moeilijk geweest zijn: vóór hij covid-19 opliep, zag hij er al niet gezond uit (lachje).»

HUMO Terug in het Witte Huis ging hij meteen aan het werk. U retweette een opmerking van iemand dat een psychiater eerst zijn vermogen om beslissingen te nemen had moeten inschatten.

APPLEBAUM «Hij zou het bed moeten houden en een dag of tien géén beslissingen nemen. Hij heeft zware geneesmiddelen genomen die vreemde bijwerkingen kunnen hebben, geneesmiddelen waarvan we weten dat ze je hersenen en je beoordelingsvermogen kunnen beïnvloeden. De steroïden die hij slikt, kunnen je manisch maken, en vervolgens boos. En hij hééft al meerdere ernstige beoordelingsfouten gemaakt. Om te beginnen kroop hij, toen hij nog in het ziekenhuis was opgenomen, even in een auto om rondjes te rijden en zijn fans te groeten. Dat was een dom gezicht en hij stelde zijn begeleiders aan een groot gevaar bloot. Het levert hem ook geen kiezers op. Níémand kan zich zoiets veroorloven, ook een president niet. Eén van zijn eerste beslissingen toen hij terug aan het werk ging, was dat hij vóór de verkiezingen geen stimuleringspakket meer zou vrijgeven, wat de beurs naar beneden joeg: alweer een stommiteit.»

HUMO Zijn eerste Twitterberichten leken, in volle verkiezingscampagne, ook niet erg intelligent: geen woord over de meer dan tweehonderdduizend Amerikaanse coronadoden, het ging alleen over zijn eigen herstel.

APPLEBAUM «Wat had je van een narcist verwacht? Hij geeft niet om andere mensen. Er zijn niet alleen die tweehonderdduizend doden over wie hij zwijgt, hij heeft het niet eens over zijn vrouw of al zijn medewerkers die ook besmet zijn.»

HUMO U lanceerde op Twitter een interessant gedachte- experiment, waar veel reacties op kwamen: wat zou er gebeuren als Joe Biden ziek werd?

APPLEBAUM «Ik schreef er meteen bij wat ik zelf vermoed: Trump zou zich openlijk verkneukelen, en de Republikeinen zouden proberen er een slaatje uit te slaan door campagnegeld op te halen. Veel mensen merkten op dat dat precies was wat zich heeft afgespeeld toen Hillary Clinton tijdens de verkiezingscampagne van 2016 een longontsteking had, die overigens niet heel ernstig was, en zeker niet besmettelijk. Trump lachte haar toen publiekelijk uit en maakte er een verkiezingsthema van. Dat is nu eenmaal zijn manier van campagne voeren: anderen op hun zwakke plekken raken. Hij heeft de Republikeinse partij met dat soort meedogenloosheid en gebrek aan sympathie voor andere mensen besmet, en heeft zich omringd met mensen die koel en cynisch zijn, mensen die niets geven om de belangen van de natie.

»Kijk, ik verlang niet dat alle politici Moeder Teresa's zijn. Dat geld en macht motiveren om aan politiek te doen, is van alle tijden. Mensen die het meest van hun kat of hun hond houden, proberen geen president te worden, dat doe je alleen als je bijzonder ambitieus bent. Maar in het geval van Trump worden zijn ambitie en machtshonger door geen enkele kwaliteit in balans gebracht. Hij kent de Amerikaanse geschiedenis niet, hij begrijpt niet hoe de Amerikaanse democratie functioneert en hij geeft niet om de Amerikanen: hij deelt ze alleen maar op in supporters versus vijanden. Hij is niet in staat om zichzelf te zien als de leider van de héle natie, en ik zie in de afgelopen eeuw geen andere president bij wie dat ook het geval was.»

HUMO Valt uit de recente onthullingen op basis van Donald Trumps belastingaangiften de stelling hard te maken dat hij het voor het geld doet?

APPLEBAUM «Ik weet niet of je het zo kunt samenvatten, maar duidelijk is alvast dat de gooi naar het presidentschap een oefening was om zijn merknaam te verstevigen. Dat is zijn manier van zaken doen, zijn naamsbekendheid uitspelen. Daarom verbindt hij ook zijn naam aan zijn vastgoed: Trump Tower! Ik denk niet dat hij had verwacht de vorige verkiezingen te winnen, het was ook voor hem een verrassing. Wat ook vaststaat: als president heeft hij een buitenlandbeleid gevoerd met het oog op zijn eigen zakelijke belangen, zoals die in Istanbul. Dus levert hij geen kritiek op president Erdogan. En vandaag wordt steeds duidelijker dat hij hoopt deze verkiezingen te winnen om te vermijden dat hij bankroet gaat of in de gevangenis belandt, twee reële mogelijkheden.»

TWIJFELAARS

HUMO In de media gonst de vraag of de Amerikaanse democratie de verkiezingen zal overleven. U hebt net het boek 'De schemering van de democratie' geschreven, voor u is het geen verrassend vraagstuk.

APPLEBAUM «Ik heb in de lente van 2016 al een bijdrage voor The Washington Post geschreven met de titel 'Is This the End of the West as We know It?', waarbij ik toen dacht aan de opkomst van Trump, die van Marine Le Pen in Frankrijk, en de Brexitperikelen in Groot-Brittannië. Men vond het toen een al te alarmistisch stuk, maar sindsdien zijn de ogen van velen opengegaan en is het duidelijk geworden hoezeer de democratie wordt beschadigd door de populistische logica die mensen opdeelt in patriotten en verraders.

»Ik was dus voorbereid, maar in zekere zin had ik het nog erger verwacht. Trump zou maar al te graag een autocratische president zijn, alleen weet hij niet hoe hij dat moet doen. Toen hij eraan begon, wist hij niet hoe de politieke machinerie in Washington werkt. Maar een tweede termijn als president zou veel gevaarlijker zijn, omdat hij intussen wel heeft geleerd hoe hij het beleid kan beïnvloeden. Hij heeft zich ook omringd met steeds meer verdorven figuren.»

HUMO In een gepolariseerde samenleving wordt haat een gewoonte, schrijft u in uw boek. Er gaat zoveel emotie meespelen dat feiten er niet meer toe doen.

APPLEBAUM «Dat is geen typisch Amerikaans probleem: in Frankrijk, Italië, Polen en veel andere landen leven grote groepen mensen in een populistische bubbel. Ze wantrouwen media als die feiten of wetenschappelijke inzichten aandragen, ze hebben hun eigen informatiekanalen en zijn vatbaar voor samenzweringstheorieën. In de VS komt het erop neer dat je de supporters van Trump nauwelijks kunt bereiken, want mainstreammedia verwerpen ze als 'de vijand'. Die media blijven hameren op alle schandalen die Trump achtervolgen, van zijn houding tegenover vrouwen - 'Grab them by their pussy' - tot zijn belastingontwijking, maar het haalt niets uit.»

HUMO Of de democratie nog te redden valt, daar bent u heel pessimistisch over: 'Wellicht zijn we gedoemd om in de vergetelheid te raken, net als het schitterende, multi-etnische Wenen van de Habsburgers, of het creatieve, decadente Berlijn van de Weimarrepubliek.'

APPLEBAUM «Ik kreeg veel reacties van mensen die ontdaan waren door wat ik had geschreven. Ook daarom heb ik onlangs een stuk geschreven waarin ik opsom wat mensen wel nog kunnen doen, 'Een gids voor de burger om de democratie te verdedigen'. Om te beginnen roep ik hen op om te gaan stemmen. Want wat ik zorgelijk vind aan pessimisme, is dat het mensen verlamt.»

HUMO U verwoordt het nu streng: 'Pessimisme is onverantwoordelijk, nihilisme is immoreel.'

APPLEBAUM «Je kunt maar beter een realistische kijk hebben op wat er gaande is, en tegelijk doorgaan met het gevecht om de zaken in positieve zin bij te sturen. Ik zie daar geen tegenspraak in.»

HUMO Wat zou een goede aanpak van het Biden-team zijn?

APPLEBAUM «Het publiek is vandaag opgedeeld in veel van elkaar gescheiden groepen. Joe Biden zou over een brede waaier van betrouwbare boodschappers van verschillende herkomst moeten beschikken, die die mensen kunnen bereiken. Laat veteranen proberen andere veteranen te overtuigen. Om Republikeinse twijfelaars te bereiken heb je Republikeinen of ex-Republikeinen nodig. Dat heeft het campagneteam van Biden ook begrepen: ze hebben een aantal prominente Republikeinen uitgespeeld in videoboodschappen pro Biden. Belangrijk is bijvoorbeeld de steun van Cindy McCain (de weduwe van de Republikeinse senator John McCain, red.) in Arizona.

»Je hebt initiatieven als de Republican Voters Against Trump, die getuigenissen van ex-Republikeinen verzamelen. En The Lincoln Project groepeert mensen die vroeger Republikeinse campagnes voerden en die nu Biden steunen met boodschappen waarin ze Republikeinse stijlmiddelen gebruiken. Kijk maar eens naar de parodie die ze gemaakt hebben van Trump op het balkon van het Witte Huis, met een versie van 'Don't Cry for Me, Argentina'. Humor is ook heel belangrijk in een campagne.

»Voorts moet Biden focussen op wat vandaag het belangrijkst is in het leven van miljoenen Amerikanen: de belabberde aanpak van de coronapandemie en de toestand van de economie, nu zoveel kleine bedrijven failliet gaan. Dat betekent ook dat de Democraten moeten wegblijven van de onderwerpen die Republikeinen woedend kunnen maken. Het is niet verstandig het te blijven hebben over de samenstelling van het Hooggerechtshof na het overlijden van rechter Ruth Bader Ginsburg. Bij die cultuuroorlog en een toenemende polarisatie hebben de Democraten niks te winnen. In dat opzicht is de ziekte van Trump een goede zaak geweest: nu kunnen we het vooral over covid-19 hebben in plaats van bijvoorbeeld de rellen in Portland.»

BURGEROORLOG

HUMO Toen bekend raakte dat Donald Trump besmet was, trok het team van Biden een aantal campagnes terug: is een zachtere aanpak verstandig?

APPLEBAUM «Dat kan ook gevaarlijk zijn. Biden is van nature geen aanvallend type. Je kunt je niet voorstellen dat hij een zieke Trump zou bespotten, dat zou ook een vergissing zijn. Tijdens het zo langverwachte eerste debat was hij één keer agressief, maar alleen omdat Trump hem zo provoceerde.

»Nu Trump zelf een politieke kwestie heeft gemaakt van zijn herstel, met zijn boodschap dat hij weer helemaal terug is, dat hij fantastisch is en dat we ons vooral geen zorgen moeten maken over het virus, verwacht ik dat de campagne snel weer in alle hevigheid zal losbarsten. Op veel sympathie hoeft hij niet meer te rekenen: dan had hij zijn toon moeten aanpassen, zoals Boris Johnson heeft gedaan.»

HUMO U hebt Boris Johnson goed gekend in uw Londense jaren, en hij is ook een belangrijk personage in uw boek: is hij de Britse Trump, die ook 'alternatieve feiten' uit zijn hoed tovert?

APPLEBAUM «Die vergelijking is unfair. Hij is heel intelligent, en niet zo vulgair, wreed en onverschillig voor het lot van andere mensen als Trump.»

HUMO Hij is wel op macht uit. Brexit of geen Brexit, het kan hem niet schelen, is uw overtuiging: als hij maar premier werd.

APPLEBAUM «Klopt, en hij heeft geen idee hoe het nu verder moet. Groot-Brittannië heeft enorm veel voordeel gehaald uit de eengemaakte Europese markt. Daaruit weggesneden worden zal enorm veel pijn doen. Er zal alleen maar meer regulering en bureaucratie van komen, omdat het zo moeilijk wordt om handel te drijven met Europa. En intussen, las ik net, maakt een kwart van de investeringsbankiers zich klaar om The City te verlaten.»

HUMO Donald Trump weigert op voorhand te zeggen of hij een nederlaag op 3 november zal aanvaarden, en hij laat nu al weten dat het frauduleuze verkiezingen zijn. Het kan niet anders of het wordt daarna één grote chaos?

APPLEBAUM «Dat is zeer goed mogelijk. Maar je leest ook voorspellingen over een nakende burgeroorlog, en dat is zeker verkeerd geformuleerd. Je kunt demonstraties en publiek geweld verwachten, maar er zal geen leger van blauwe uniformen oprukken tegen een leger van grijze uniformen. We leven niet in 1860. Laten we het er maar op houden dat het onvoorspelbaar is.»

HUMO Laat me toch maar eindigen met het scenario waarin Biden wint: welk soort Amerika kunnen we met hem als president tegemoet zien?

APPLEBAUM «Een moeilijke vraag. Grote veranderingen mag je allicht niet verwachten in zo'n groot land als de VS. Het gevaar is dat de mensen van Biden de administratie zoveel mogelijk willen herstellen naar de toestand vóór Trump. Als dat zonder veel hervormingen gebeurt, zou dat geen goed idee zijn.

»Een belangrijk element is of de Democraten behalve het Huis van Afgevaardigden ook de Senaat kunnen veroveren. Behouden de Republikeinen de meerderheid in de Senaat, dan belanden we weer in de impasse die we meegemaakt hebben onder Barack Obama, en zullen radicale hervormingen in de gezondheidszorg of het relancebeleid na corona uitblijven. En als Biden wint, is dat op een ogenblik dat de Amerikaanse natie in een gezondheidscrisis vanjewelste zit, een economische crisis en een politieke crisis, met daarbovenop grote raciale spanningen. Je kunt je geen slechter moment voorstellen om president van de VS te worden dan vandaag.»

Anne Applebaum, 'De schemering van de democratie', Ambo|Anthos