Twee echtgenotes, twee gezinnen, twee levens: hoe een Russische spion vervelde tot doorsnee-Amerikaan

Op een kille ochtend in december 1988 kuste computeranalist Jack Barsky zijn vrouw en dochtertje en vertrok hij naar zijn kantoor aan Madison Avenue in Manhattan. Aan de ingang van de metro zag hij een lik rode verf op een metalen balk. Daar had hij jarenlang elke ochtend naar uitgekeken: nu moest hij een beslissing nemen die zijn leven ingrijpend zou veranderen.

'Het leek alsof de KGB een aquarium had bestudeerd en me leerde om een vis te worden. Maar ze hadden er geen idee van wat het is om een vis te zijn'

De rode verf was een waarschuwing dat zijn leven in gevaar was: hij moest onmiddellijk geld en documenten oppikken op een vooraf afgesproken plaats. Daarna moest hij de grens met Canada oversteken en contact opnemen met het consulaat van de Sovjet-Unie in Toronto, waar ze hem zouden helpen om het land te verlaten. Hij zou niet langer Jack Barsky zijn: zijn Amerikaanse identiteit zou na tien jaar in het niets oplossen en hij zou weer terugkeren naar zijn oude leven. Dat van Albrecht Dittrich, een scheikundige en een agent van de KGB, met een vrouw en een zoontje van 7 die geduldig op hem zaten te wachten in Oost-Duitsland.

Barsky dacht aan zijn Amerikaanse dochtertje Chelsea: kon hij haar wel achterlaten? En indien niet: hoelang kon hij onder de radar van de KGB en van de Amerikaanse contraspionage blijven?

De Koude Oorlog

Op een ongewoon warme januaridag wandelt Barsky een hotel in Atlanta, Georgia binnen. Hij geeft me een stevige handdruk. Hij is 67, en hij heeft de voorbije dertig jaar een min of meer alledaags leven geleid. Maar zijn spionagejaren waren hard voor hem en zijn naasten. Pas nu heeft hij zijn verleden kunnen verwerken. Zijn late outing betekende een enorme opluchting voor hem. ‘Al die jaren zat er een mannetje hierboven,’ zegt hij, terwijl hij naar zijn zandkleurige haar wijst. ‘Dat lette voortdurend op wat ik zei en sloeg alarm als ik mijn mond voorbij dreigde te praten. En plots werd dat mannetje omvergeknald.’ Vandaag is Barsky een praatvaar die amper een zetje nodig heeft om op gang te komen.

Barsky’s verhaal is de perfecte illustratie van hoever de Russen tijdens de Koude Oorlog wilden gaan om hun agenten te laten infiltreren in vijandelijk gebied. Hacken was toen nog geen optie, en reizen tussen Moskou en het Westen deed je niet onopvallend. ‘Als ik er nu over praat, voelt het onwezenlijk aan,’ zegt hij over zijn reis van Oost-Duitsland naar de Verenigde Staten. ‘Het is net alsof ík dat niet was. Maar ik was het wel.’

Albrecht Dittrich werd in 1949 geboren in een dorpje in Oost-Duitsland, dicht bij de Poolse grens. Zijn vader was een schoolmeester en een overtuigd marxist-leninist, zijn moeder omschrijft hij als een intelligente vrouw die hem niet genoeg affectie gaf. ‘Op mijn 14de zond ze me naar een kostschool, en ik heb haar geen dag gemist.’ Kort daarop scheidden zijn ouders en werd het contact met zijn vader verbroken.

[LOGIN_SCREEN]

De jonge Dittrich was een uitmuntende student, en hij mocht chemie gaan studeren in Jena. In zijn vierde jaar aan de universiteit klopte er op een avond een man op de deur van zijn studentenkamer, met de vraag of hij misschien geïnteresseerd was in een job bij de bekende lenzenfabrikant Carl Zeiss. Niet veel later kwam de aap uit de mouw: de vreemdeling was een agent van de Stasi, de Oost-Duitse geheime dienst. Dittrich werd meegetroond naar een restaurant, waar hij werd voorgesteld aan een zekere Hermann. Die sprak Duits met een Russisch accent en deelde mee dat er interesse was om Dittrich voor te bereiden op een carrière als undercoveragent. In de daaropvolgende maanden bleef hij colleges volgen, terwijl hij elke maandagavond een afspraak had met Hermann – eerst in zijn auto, later op een geheime locatie.

Nadat Dittrich was afgestudeerd – hij werkte inmiddels aan zijn doctoraatsstudie – stuurde Hermann hem voor drie weken naar Oost-Berlijn, waar hij contact moest opnemen met een man die Boris heette. Na een paar weken training reden ze samen naar een Russische militaire basis aan de rand van de stad, waar ze iemand ontmoetten van wie hij aannam dat het een hooggeplaatste KGB-agent was. Die vertelde hem dat de Sovjet-Unie alleen gemotiveerde spionnen kon gebruiken, en dat het hem dus vrij stond de job al dan niet te aanvaarden. Hij kreeg 24 uur om een beslissing te nemen.

Dittrich was een overtuigd communist, maar zijn ideologie heeft geen doorslaggevende rol gespeeld in zijn beslissing om spion te worden, zegt hij nu: zijn ego en de romantiek die aan het beroep verbonden waren, waren minstens even belangrijk. ‘Ik zag mezelf als iemand die slimmer was dan iedereen om me heen,’ zegt hij, terwijl hij met zijn leesbril speelt. ‘Het feit dat er een beroep werd gedaan op mijn niet onaanzienlijke intellect, trok me over de streep.’ Hij klinkt als een rasechte Amerikaan, maar naarmate ons interview verstrijkt, duikt er in zijn stem een Duitse intonatie op.

undefined

undefined

'Jack Barsky met zijn vrouw Shawna en dochtertje Trinity'

Vlekkeloos Engels

In februari 1973 verliet Dittrich de universiteit. Hij trok naar Berlijn – om diplomaat te worden, had hij tegen zijn moeder gezegd – en begon aan zijn KGB-training. Hij werd opgeleid door Russen van wie de instructies door een tussenpersoon werden vertaald, en hij leerde morse en geheimschrift, zodat hij gecodeerde boodschappen zou kunnen ontvangen via de korte golf. Tijdens zijn opleiding leerde hij ook hoe hij aan bewakers kon ontkomen, hoe hij brieven op geheime plaatsen moest achterlaten, en andere klassieke spionagetechnieken. Hij bracht ook vele uren met een taalleraar door om vlekkeloos Engels te leren. ‘En in mijn vrije tijd ging ik naar het theater, de opera of een museum op kosten van de KGB,’ herinnert hij zich.

In 1975, op zijn 26ste, werd hij voor het eerst naar Moskou gestuurd, waar twee vrouwen zijn beheersing van het Engels moesten testen: de ene was een professor van de staatsuniversiteit, de andere een ‘verdrietig uitziende’ Amerikaanse vrouw van middelbare leeftijd. ‘Jaren later toonde de FBI me een foto van haar. Ze wisten wie ze was: een Amerikaanse die blijkbaar verliefd was geworden op een Rus, maar die er niet in was geslaagd zich aan te passen aan het leven in Rusland. Ze leek wel de tristesse in persoon.’

Na zijn examen Engels kreeg Dittrich het bezoek van enkele KGB-agenten, die in zijn appartement een rijkelijk met drank overgoten banket organiseerden. Op een gegeven moment stond de hoogste in rang op, hij had een belangrijke mededeling: Albrecht Dittrich zou worden opgenomen in het Illegals Program, het ultrageheime paradepaardje van de KGB. De ‘illegalen’ hadden manoeuvreerruimte waar agenten met een diplomatieke dekmantel alleen maar van konden dromen. Ze moesten zich ook paraat houden voor een eventuele ‘echte’ oorlog tussen de Russen en de Amerikanen: als alle diplomatieke betrekkingen verbroken waren, bleven zij als enigen over.

Vandaag zegt Barsky dat de reikwijdte van het Illegals Program hem nooit duidelijk was gemaakt: hij kreeg alleen te horen wat nodig was om zijn job goed te kunnen uitvoeren. Wel kan hij een gedetailleerd beeld schetsen van het opleidingsprogramma dat hij na zijn aanstelling moest doorlopen. Na de twee jaar in Oost-Berlijn volgden nog eens twee jaar in Moskou – een moeilijke, eenzame tijd. ‘Thuis wás ik iemand. Ik had connecties, hield van chemie, hield van lesgeven. Dat moest ik allemaal opgeven om te verkassen naar een stad waar ik niemand kende behalve de contactpersonen van de geheime dienst.’ Op een dag kwam zijn moeder onverwachts in Rusland op bezoek, in de overtuiging dat haar zoon een diplomaat was op de Oost-Duitse ambassade. Hij ruilde zijn appartement vlug in voor een hotel en nam haar mee op een rondrit door de stad; hun gids was een agent van de KGB.

De training was individueel – Barsky en een coach – en vond meestal plaats in zijn appartement. Hij kwam geen enkele keer in contact met andere ‘illegalen’ of met KGB’ers in uniform. Verschillende keren trok hij uren aan een stuk de straat op – soms werd hij door een team van acht agenten gevolgd, soms niet. Hij moest zelf ontdekken wanneer hij werd geschaduwd. Verder waren er taekwondocursussen en meer Engelse lessen, om zijn accent bij te vijlen.

undefined

'Als de Russen iemand kunnen chanteren, zullen ze het niet nalaten. De vraag is of Trump dom genoeg is om iets te doen waarop ze hem kunnen pakken'

Nieuwe identiteit

Tegen juni 1978 was hij er zo goed als klaar voor. Russische agenten hadden in Maryland de grafsteen van een jongen van 10 gevonden met de naam Jack Barsky, en ze hadden een geboorteakte bemachtigd. In Moskou werkte Dittrich met een andere agent aan een levensverhaal van Barsky: ‘De scholen die hij bezocht had, oude adressen... We gaven hem een moeder met Duitse roots, als verklaring voor de laatste restjes van zijn accent.’

Dittrich werd nu ook gebriefd over zijn missie, die erin bestond contacten te leggen met Amerikaanse denktanks voor buitenlandse politiek, en in het bijzonder met Zbigniew Brzezinski, nationaal veiligheidsadviseur van president Jimmy Carter. Hoe hij dat precies moest klaarspelen, werd hem niet gezegd, en hij moest ook zelf uitvlooien hoe hij zich in Amerika kon integreren. Dat was iets waar de mensen die hem hadden opgeleid geen benul van hadden: ‘Het was alsof ze een aquarium met vissen hadden bestudeerd, zodat ze mij konden leren om een vis te worden. Maar ze hadden er natuurlijk geen idee van wat het is om een vis te zíjn.’

Voor Dittrich naar Moskou trok, had hij zijn vriendinnetje Gerlinde de bons gegeven, maar toen hij voor zijn definitieve vertrek naar Amerika kort terug thuis woonde, vertelde ze hem dat ze nog altijd van hem hield. Hij vroeg de KGB of hij hun relatie nieuw leven mocht inblazen en kreeg daarvoor de toestemming, na een uitgebreide doorlichting – een agent met een vriendin in het thuisland loopt minder kans om naar het andere kamp over te lopen.

Hij mocht Gerlinde zelfs een deel van de waarheid vertellen, maar tegen zijn moeder bleef hij liegen: zij kreeg een brief van de Sovjet-autoriteiten met de mededeling dat haar zoon voor vijf jaar naar de Kosmodroom van Bajkonoer werd gestuurd, de thuisbasis van het Russische ruimtevaartprogramma. De basis was ommuurd en bezoek was slechts mogelijk na speciale toestemming van de autoriteiten: men wilde een nieuw verrassingsbezoek van moeder Dittrich vermijden.

Voor hij naar Amerika vertrok, kreeg hij een stapel wit papier toegestopt met de opdracht een aantal brieven te typen, die maandelijks naar zijn moeder en zijn jongere broer opgestuurd zouden worden. Onderaan liet hij telkens enkele witregels vrij, die een KGB-agent later moest invullen – commentaar op recente nieuwsberichten, en antwoorden op vragen die zijn moeder en zijn broer hem in hun brieven zouden stellen. Toen hij klaar was met tikken, was het tijd om naar de luchthaven te vertrekken.

undefined

undefined

'Dittrich kreeg eerst twee jaar KGB-training in Oost-Berlijn, en daarna volgden nog eens twee jaar in Moskou'

Vijandelijk gebied

Dittrich, inmiddels 29 jaar oud, vloog van Moskou naar Belgrado, waar hij op de trein naar Rome en Wenen stapte. In Oostenrijk kreeg hij een Canadees paspoort en heette hij heel even William Dyson. Hij nam het vliegtuig naar Mexico City, waar hij een ticket naar Toronto kocht, met een tussenstop in Chicago. In die stad zou hij het vijandelijke gebied binnendringen.

De aankomst in Chicago herinnert Barsky zich als ‘de meest intense 60 minuten uit mijn leven’. Hij had 7.000 dollar cash op zak en droeg een peperdure kortegolfradio bij zich. ‘Er had net zo goed een bordje rond mijn nek kunnen hangen: ‘Kijk uit voor deze kerel!’’ Bij de grenscontrole geloofden ze zijn verhaal – dat hij een paar dagen sightseeing in gedachten had voor hij terug naar Canada zou vliegen – en gaven ze hem de stempels die hem toegang tot Amerika verschaften. Twee dagen later, in een hotelkamer in Chicago, verbrandde hij zijn paspoort. William Dyson verdween in het niets, net zoals hij gekomen was.

Barsky, zoals hij zichzelf vanaf die dag noemde, verhuisde naar New York. Met zijn nieuwe geboorteakte verkreeg hij het lidmaatschap van het natuurhistorisch museum, een bibliotheekpas en een rijbewijs. Voor de sociale zekerheid deed hij iets meer moeite: hij bedekte zijn handen en gezicht met roet en douchte zich enkele dagen niet, voor hij zijn aanvraag deed. De uitleg dat hij altijd op boerderijen gewerkt had en bijgevolg nog nooit een socialezekerheidspas nodig had gehad, ging erin als koek.

Zijn weg naar de hoogste kringen van beleidsmakers was lang en niet zonder bochten. ‘Er was mij nooit verteld hoe ik in dat wereldje moest infiltreren,’ zegt hij met een glimlach, ‘alsof dat deel van mijn werk niet veel voorstelde.’ Hij solliciteerde met succes voor een job als fietskoerier, zodat hij de stad kon leren kennen. De man met het grote ego, cum laude afgestudeerd en met jaren intensieve KGB-training op de teller, voerde pakjes rond in New York City.

undefined

'Drie van de vier kinderen van Jack Barsky (vlnr): Jessie, Matthias en Chelsea'

Geheime boodschap

Om de twee jaar reisde Barsky terug naar Moskou en Oost-Duitsland – ingewikkelde reizen met meerdere paspoortwissels en op geheime locaties achtergelaten documenten. Toen hij de eerste keer naar huis ging, in 1980, trouwde hij met Gerlinde. Nog eens twee jaar later maakte hij voor het eerst kennis met zijn zoon, Matthias. Hij vond het moeilijk om een band met de kleuter te krijgen, en de afstand deed ook zijn relatie met Gerlinde geen deugd. ‘Ik duwde alle gedachten over ons en onze jongen voor me uit,’ zegt hij daarover. ‘Ik was ervan overtuigd dat ik op een dag definitief naar huis zou terugkeren, en dat we op dat moment het vuur wel weer zouden kunnen aanwakkeren.’

Albrecht Dittrich had een doctoraat in de chemie, maar Jack Barsky had weinig of geen opleiding genoten. Dus ging hij avondonderwijs volgen aan de universiteit: tegen 1984 werkte hij als programmeur voor MetLife, een verzekeringsmaatschappij. Hij ging met andere woorden op in zijn nieuwe omgeving en had weinig problemen met de taal en het dagelijks bedriegen van mensen. Maar bepaalde subtiele gedragspatronen waren minder eenvoudig om onder de knie te krijgen. ‘Op een dag nam een vriend me apart: ‘Jack, je moet echt iets aan die houding van je doen. Je gaat constant in discussie en je gedraagt je heel arrogant.’ En ik dacht echt dat ik een toffe peer was! Dat waren het soort details waar de KGB ons niet op kon voorbereiden.’

Week na week was Barsky bezig met het ontcijferen van boodschappen uit Moskou. Soms werd hem een taak opgelegd, zoals die keer dat hij in Californië op zoek moest naar het adres van een overgelopen Russische wetenschapper – hij was opgelucht toen hij jaren later ontdekte dat de professor op z’n 85ste een natuurlijke dood gestorven was. Meestal waren de boodschappen gewoon saai. ‘Het was enorm frustrerend als je urenlang een boodschap zat te ontcijferen, en het uiteindelijk gewoon om ‘Vele lieve groetjes’ ging, of ‘Van harte beterschap’.

Een boodschap beantwoorden was nog moeilijker. Eerst schreef Barsky een onschuldige brief aan een fictieve vriend, op een blad papier dat vervolgens met chemicaliën werd behandeld. Daarna werd het blad op een spiegel gelegd en bedekt met een tweede blad. Daarop werd in potlood een boodschap geschreven, die door de chemicaliën werd overgedragen op de eerste brief. Het tweede blad werd vernietigd, het eerste werd met de onschuldige (en niet zo onschuldige) boodschap naar Europa gestuurd, waar een tussenpersoon het aan een KGB-agent overhandigde, die het op zijn beurt naar Moskou stuurde. Daar werd de geheime boodschap in een lab weer leesbaar gemaakt. Het duurde ongeveer drie weken om een boodschap uit New York in Moskou te krijgen.

De boodschappen die Barsky verstuurde, gingen meestal over mensen van wie hij dacht dat ze door Russische agenten benaderd konden worden. Hij lette speciaal op invalshoeken voor de rekrutering – ideologie, bijvoorbeeld, maar ook financiële problemen. En hij ging nauwgezet na of de potentiële samenzweerders lijken in de kast hadden, waarmee zijn collega’s hen konden chanteren.

undefined

'Het leven van een spion bestaat voor 99 procent uit wachten, voor de actie hoef je het niet te doen. En het is een eenzaam bestaan'

Ik vraag hem wat hij denkt over de beweringen van de Russen over compromitterend materiaal dat ze van president Trump zouden hebben verzameld tijdens zijn bezoeken aan Rusland. Barsky haalt de schouders op: ‘Chantage is zeker één van de wapens van de KGB. Als ze iets hebben om te gebruiken, zullen ze het niet nalaten. De vraag is alleen of onze president dom genoeg is om iets te doen waarop men hem zou kunnen pakken.’ Hij is ervan overtuigd dat de Russische geheime dienst nog net dezelfde strategieën heeft als de KGB in zijn tijd. ‘Dat is het probleem van alle grote organisaties: ze zijn allergisch voor verandering.’

De interessantste potentiële rekruten in het Amerika van de jaren 80 waren extreemrechtse ideologen, weet Barsky, maar hij heeft geen idee of de mannen die hij benaderde, later ook echt door de Sovjets werden ingeschakeld. Het protocol schreef voor dat de profiler en de rekruteerder altijd verschillende personen moesten zijn. De resultaten van zijn arbeid bleven dus een mysterie.

undefined

undefined

'Dankzij de geboorteakte van een overleden kind kwam de identiteit van spion Jack Barsky tot stand'

Doodvonnis

Vanuit New York kon Barsky op geen enkele manier zijn vrouw Gerlinde bereiken. Hij was eenzaam en begon met andere vrouwen uit te gaan, tot hij op een dag Penelope ontmoette, een stewardess uit Guyana. Zij moest trouwen om in de Verenigde Staten te kunnen blijven, en Barsky zei ja. Hij leidde al zo lang een dubbelleven, zegt hij, dat hij bigamie niet meer als zo’n groot probleem zag. Hij hield zijn twee identiteiten zo strikt gescheiden, dat ze voor hem twee verschillende persoonlijkheden werden – in zijn geest zijn Jack Barsky noch Albrecht Dittrich ooit ontrouw geweest. ‘Geen van de twee heeft ooit meer dan één vrouw tegelijk gehad.’

In 1986 reisde Barsky een laatste keer naar Moskou. Daar ontmoette hij een officier die in industriële spionage was gespecialiseerd. Die vertelde hem dat hij dingen moest beginnen te jatten. ‘Hij gaf toe dat Rusland technologisch in de problemen zat, en dat ik moest pakken wat ik kon – hardware, software, het maakte niet uit.’ Hij bezorgde hen sofware van zijn werkgever, zonder ooit te weten wat ze ermee aanvingen.

Nog eens twee jaar later, toen zijn dochtertje Chelsea 1 jaar was, gaf de KGB hem te verstaan dat hij moest vluchten. Hoewel hij gedesillusioneerd was in het communisme, had hij nooit overwogen om over te lopen, zegt hij. Hij was dan ook niet van plan om naar de FBI te stappen. ‘Tegen die tijd was ik min of meer van m’n geloof gevallen, ja. Had je het me toen gevraagd, dan zou ik mezelf een socialist genoemd hebben. Maar eigenlijk probeerde ik er niet te vaak aan te denken.’

Hij negeerde de lik verf. Meer waarschuwingen volgden over de radio, en enkele weken later werd hij in de metro staande gehouden door een man: als hij niet naar huis terugkeerde, tekende hij zijn eigen doodvonnis. Het was de eerste keer dat hij in Amerika door iemand uit het eigen kamp benaderd werd.

Maar Barsky was vastbesloten om te blijven. Hij schreef de KGB een brief waarin hij vertelde dat hij hiv had opgelopen van een vrouw met wie hij – in de uitoefening van zijn spionageopdracht – had geslapen, en dat hij alleen in Amerika behandeld kon worden. En dat hij zeker niet van plan was om over te lopen. Gek genoeg bleek zijn smoes te werken. De Sovjets waren als de dood voor hiv, de Sovjet-Unie begon af te brokkelen en door Michail Gorbatsjovs nieuwe politieke openheid kwam de KGB onder druk te staan. De machthebbers hadden andere dingen aan hun hoofd.

En dus werd Barsky een familieman. Hij en Penelope kregen nog een zoon, Jessie, maar hun relatie begon te slabakken. In een ultieme poging zijn huwelijk te redden, besloot hij haar op een dag de waarheid te vertellen: ‘Weet je wel dat ik voor jou mijn leven op het spel heb gezet? Ze hadden me kunnen wegvoeren en ombrengen.’ Maar Penelope was eerder kwaad dan dankbaar: als Barsky illegaal in het land verbleef, dan was zij dat ook, en konden haar kinderen worden afgenomen. Die conversatie tussen Barsky en Penelope in 1997 zou een grote invloed op zijn verdere leven hebben.

De FBI was Barsky op dat moment al jaren op het spoor. Zijn naam was opgedoken in KGB-dossiers die in westerse handen gevallen waren dankzij Vasily Mitrochin, een archivaris die in 1991 naar het Westen was overgestapt. Barsky’s huis werd in het oog gehouden door federale agenten, die zich verkleedden als vogelspotters. Ze doorzochten ook zijn auto en schakelden de Britse geheime dienst MI5 in om Penelope te achtervolgen op een trip naar Londen. Ze hadden zelfs het huis naast dat van de Barsky’s gekocht, waar twee ongeduldige agenten hun dagen in ledigheid sleten: er gebeurde immers nooit iets bij de buren. Was hij misschien een sleeper, die pas op een later tijdstip in actie moest schieten?

Uiteindelijk installeerden ze afluisterapparatuur bij Barsky, zodat ze op die noodlottige dag getuige waren van zijn bekentenis aan Penelope. Toen begrepen ze dat hij de dienst verlaten had. Hij werd tijdens een autorit aan de kant gezet en men vertelde hem dat hij, als hij zijn volle medewerking verleende, waarschijnlijk niet naar de gevangenis hoefde. ‘Ik heb meteen toegestemd en alles verteld wat ik wist,’ zegt hij. In 2009 kreeg hij een greencard en in 2014 een Amerikaanse identiteitskaart op naam van Jack Barsky, de identiteit die de KGB zo lang geleden voor hem gestolen had.

undefined

'Barsky zette zijn ­Duitse familie uit zijn hoofd en was vastbesloten nooit meer contact met hen op te nemen'

Doorsnee-Amerikaan

Nadat zijn huwelijk met Penelope was gestrand, huilde hij zichzelf elke avond in slaap, zegt Barsky. ‘Ik zag geen reden meer om te leven. Ik was een stuk in de 50, de kinderen waren het huis uit, mijn huwelijk lag in duigen. Wat bleef er nog over?’ Bovendien had hij al meer dan tien jaar geen contact meer gehad met Gerlinde en hun zoon Matthias.

Barsky switchte verschillende keren van job, hij was programmeur, daarna hoofd IT. Na een tijd begon hij een romance met zijn assistente Shawna, met wie hij later ook trouwde. Vandaag wonen ze net buiten Atlanta met Trinity, hun dochter van 6. Dankzij Shawna heeft Jack ook het geloof omarmd. Joe Reilly, de FBI-agent die indertijd zijn ondervragingen leidde, is de dooppeter van Trinity. Hij is een goede vriend geworden.

Shawna, een Jamaicaanse die tien jaar geleden naar de States is verhuisd, moet glimlachen als ze aan haar eerste date met Jack terugdenkt. Hij besloot haar meteen alles te vertellen over zijn verleden, waardoor zij de eerste was die zijn hele verhaal kende, op de FBI na. Ze was niet onder de indruk. ‘Ik was al eens getrouwd geweest met een man die de hele tijd loog, dus had ik dit niet nog eens nodig. Ik dacht: ‘Voor mij geen probleem als jij per se wilt geloven dat je een spion bent, maar ik wil het er niet meer met je over hebben.’ Pas jaren later kreeg ze door dat het verhaal over zijn jeugd in Duitsland weleens waar kon zijn.

Vandaag leidt Barsky het leven van de doorsnee-Amerikaan die hij verondersteld werd te zijn, maar van enkele tics uit zijn dagen bij de KGB raakt hij niet af. Als hij bij het joggen een auto op een ongewone plaats ziet, probeert hij die nog altijd af te schudden, ook al zijn het vogelspotters of verliefde koppeltjes.

De reden waarom hij in 1988 het bevel had genegeerd om het land te verlaten, was zijn jonge dochter. ‘Was Chelsea een jongen geweest, dan had ik misschien niet dezelfde beslissing genomen. Ik heb altijd gedacht dat vrouwen betere mensen waren.’ En toch deed hij twee andere vrouwen in zijn leven pijn met zijn beslissing: aan Gerlinde werd verteld dat haar man aan aids gestorven was, en zijn moeder dacht nog altijd dat hij op de raketbasis in Bajkonoer zat. Zij wist van niks. Barsky zette zijn Duitse familie uit zijn hoofd en was vastbesloten nooit meer contact met hen op te nemen.

Dat was echter niet naar de zin van Chelsea: toen ze op haar 18de het hele verhaal vernam, was ze vastbesloten haar halfbroer op te sporen. In 2014 ging ze samen met haar vader naar Duitsland voor een ontmoeting met Matthias, die inmiddels een dertiger is. Gerlinde wilde hem niet zien. Barsky geeft toe dat hij zich schuldig voelt, maar hij vindt het zinloos zich bij haar te verontschuldigen. ‘Ik heb indertijd niet voor een andere vrouw gekozen, ik heb gekozen voor mijn kind.’

De moeder van Jack Barsky heeft jarenlang naar haar vermiste zoon gezocht. Ze schreef naar Gorbatsjov en naar de eerste Oost-Duitse kosmonaut, met de vraag of zij iets wisten over een jonge diplomaat die op een geheime missie naar Bajkonoer gestuurd was. Uiteindelijk stierf ze zonder ooit nog iets van hem te horen.

Barsky vertelt zijn verhaal zonder een spoor van emotie. ‘Het klinkt misschien wreed,’ zegt hij, ‘maar ze heeft geoogst wat ze gezaaid heeft. In een ouder-kindrelatie is het de ouder die het zaad van de wederzijdse affectie moet planten. Ze heeft me nooit geknuffeld. Dat rechtvaardigt al mijn leugens niet, maar het is wel een mogelijke verklaring.’ Ook zijn broer wilde hem uiteindelijk niet ontmoeten, hoewel de twee wel enkele e-mails met elkaar uitwisselden. Hij kon Jack niet vergeven wat hij hun moeder had aangedaan. Barsky haalt zijn schouders op. ‘We zijn toch nooit erg close geweest.’

De laconieke toon waarmee hij over zijn Duitse familie praat, vloekt met zijn jovialiteit. Heeft hij dan echt geen last van schuldgevoelens? Weer haalt hij zijn schouders op. ‘Het zou me vast een pak aimabeler maken als ik zei dat het zo was, maar waarom zou ik liegen? Er komen gewoon weinig emoties bij kijken.’

Ik vraag hem wat Jack Barsky zou zeggen tegen de jonge Albrecht Dittrich, als hij met een tijdmachine kon terugreizen naar het moment nét voor de Stasi op de deur van zijn studentenkamer bonsde. Hij aarzelt niet: ‘Doe het niet. Je zult jezelf alleen maar in de war brengen, en waarvoor? Het plan zelf was gedoemd om te mislukken. Voor het avontuur dan? 99 procent van het leven van een spion bestaat uit wachten, voor die 1 procent actie hoef je het niet te doen. Het is een eenzaam bestaan.’

Maar, voegt hij eraan toe: alles gebeurt volgens Gods wil, en in de herfst van zijn leven heeft hij eindelijk rust en geluk gevonden. ‘Ik heb altijd dat naïeve, kinderlijke geloof gehad dat alles op het einde goed zou uitdraaien,’ zegt hij, een tikje melancholiek. ‘En dat is op de één of andere manier ook gebeurd.’

© The Guardian

Jack Barsky, ‘Deep Undercover: My Secret Life and Tangled Allegiances

as a KGB Spy

in America’, Tyndale Momentum