Twintig jaar cel dreigt voor ‘vrouwelijke Steve Jobs’ na megafraude bij Amerikaanse startup

De voormalige ceo van het ooit veelbelovende Theranos staat voor de rechter wegens fraude. Daarmee ligt ook de rest van Silicon Valley onder de loep. Verandert de val van de ‘vrouwelijke Steve Jobs’ de startup-cultuur in de VS?

Het zag eruit als een printer en zou de medische wereld op z’n kop zetten: het zwarte kastje van de Amerikaanse startup Theranos. Met één druppel bloed kon het wel honderd ziekten detecteren, verkondigde ceo Elizabeth Holmes. Theranos, zo verkondigde ze steevast voordat ze in 2018 door de mand viel, zou voorkomen dat mensen hun familie en vrienden ‘te snel’ vaarwel moesten zeggen.

Een reeks prominenten viel ervoor. Voormalig ministers als Henry Kissinger en James Mattis traden toe tot de raad van bestuur, media-gigant Rupert Murdoch en de Walmart-familie investeerden miljoenen erin. Zo haalde Holmes bijna 900 miljoen dollar op. Ze kon ermee een extravagant leven leiden, met privé-chauffeur, beveiligers en dure sieraden.

Twintig jaar cel

Het bleek allemaal gebaseerd op leugens, zo stelde justitie deze maand in de rechtbank. Holmes, nu 37, is verdachte in een omvangrijke fraudezaak en kan twintig jaar de cel in gaan. Theranos gebruikte helemaal geen innovatieve techniek, het zwarte kastje werkte niet. Een lovend rapport van farmareus Pfizer was volgens justitie vervalst. Onder de getuigen in de zaak zijn mensen die op basis van de Theranos-test ten onrechte dachten met hiv besmet te zijn.

Het hele voorkomen van Holmes was misleidend geweest, kwam naar buiten toen de Wall Street Journal voor het eerst onthulde dat Theranos een lege huls was. Volgens medewerkers sprak ze bewust met een onnatuurlijk lage stem om mee te kunnen in de mannenwereld van Silicon Valley.

Silicon Valley-cultuur

Voor Margaret O’Mara, een historicus die veel onderzoek deed naar de gedragscodes van de techwereld, is het duidelijk: het Theranos-schandaal staat niet op zich.

O’ MARA «Theranos was een product van de Silicon Valley-cultuur. De Amerikaanse tech-cultuur beloont extreem riskant gedrag en beloont oprichters die heel gedurfde beloftes doen, beloftes die niet noodzakelijk overeenkomen met de realiteit.»

Voor oprichters in de Californische vallei waar Facebook en Google groot werden, is het zaak investeerders, talent en potentiële klanten ervan te overtuigen dat een idee een succes wordt. Een hype rond een product creëren hoort erbij, net als roekeloosheid. Move fast and break things, noemde Mark Zuckerberg dat: snel vooruit gaan en dingen kapotmaken.

Beth Esponette, oprichter van Unspun, dat met behulp van lichaamsscans op maat gemaakt spijkerbroeken levert, beschreef op online platform Techcrunch dat ze de leugens van Holmes onverdedigbaar vindt, maar ook begrijpt waar die vandaan komen.

ESPONETTE «Ik geloof nog steeds dat zij dacht dat ze het juiste deed, op basis van het universele advies in Silicon Valley fake it till you make it.»

Zwarte coltruien

Het maakte Holmes een superster. Ze prijkte op de cover van elk zakenblad en werd de vrouwelijke evenknie van Steve Jobs genoemd, een imago dat ze cultiveerde. Net als Jobs droeg ze zwarte coltruien. Theranos was op haar hoogtepunt naar schatting 9 miljard waard. Toenmalig vice-president Joe Biden kwam enthousiast bij haar op bezoek. ‘Dít is inspiratie’, zei hij, en hij prees haar pogingen gewone mensen meer controle te geven over hun gezondheid.

Holmes’ geslacht was een belangrijke factor in al het enthousiasme, meent O’Mara. Silicon Valley werd in die jaren bekritiseerd om een ernstig tekort aan vrouwen. Ook klonk het geluid dat ‘de wereld weinig heeft aan apps om foto’s te delen’; er moest iets van betekenis voortkomen uit al dat revolutionaire ondernemerschap in Silicon Valley. Theranos voorzag in beide behoeften.

Waar ligt de grens tussen bluf en fraude? Die vraag ligt nu voor in de rechtszaal. Advocaten van Holmes zetten haar neer als een naïeveling die een droom najoeg. Ze zou zijn aangestuurd door haar partner, de ruim twintig jaar oudere Theranos-topman Ramesh Balwani. Hij zou haar misbruikt en gecontroleerd hebben - iets wat Balwani stellig ontkent.

ADVOCAAT LANCE WADE «Mevrouw Holmes geloofde tot in haar tenen dat ze medische zorg kon transformeren. Falen is geen misdaad. Je uiterste best doen en tekortschieten is geen misdaad.»

Afstand

Prominenten in Silicon Valley proberen na haar dramatische val afstand te nemen van Holmes. Theranos werd niet gefinancierd door de durfkapitalisten die doorgaans de dienst uitmaken in de techvallei, en bouwde geen software, zoals de meeste startups daar. Paul Graham, een ervaren investeerder, schreef in een tweet dat mensen als Elizabeth Holmes in Silicon Valley ‘juist zeldzamer zijn dan in de rest van de zakenwereld of de politiek’.

Het Amerikaanse equivalent van de Autoriteit Financiële Markten, de SEC, denkt daar anders over. ‘Het verhaal van Theranos is een belangrijke les voor Silicon Valley, zei regiodirecteur Jina Choi toen de SEC in 2018 al eens de strijd aanbond met Holmes en Balwani. Holmes schikte die zaak toen.

CHOI «Innovators die een branche willen opschudden en ontwrichten, moeten investeerders de waarheid vertellen over wat hun technologie vandaag kan, en niet alleen wat ze hopen dat die ooit zal kunnen.»

Maar wat Holmes deed, is nog steeds mogelijk, denkt Silican Valley-chroniqueur O’Mara. De strafzaak verandert weinig daaraan.

O’MARA «Omdat Theranos in een andere tak opereerde en weinig grote namen uit the valley erbij betrokken waren, is het gemakkelijk om dit weg te wuiven en te zeggen ‘dit heeft met ons niets te maken’.»

(AD)