Undercoverjournalist Joppe Nuyts: ‘Jongens van 13 of 14 konden onmiddellijk aan de slag, voor 4 euro per uur’

Maanden geleden dropte een media-bom: van chauffeurs zonder rijbewijs tot kinderarbeid, de Belgische tak van PostNL kreeg de ene beschuldiging na de andere. De Belgische CEO werd opgepakt en weer vrijgelaten onder voorwaarden, Petra De Sutter wil een taskforce oprichten ‘om rotte appels eruit te halen’ en nu ontkent de Nederlandse CEO alle ernstige beschuldigingen. Joppe Nuyts over zijn undercoverreportage bij de pakjesdienst: ‘Geen enkele arbeider is makkelijker uit te buiten dan een arbeider zonder papieren.’

Zwartwerk, gesjoemel met facturen, te lange dagen: het is vaste prik bij zelfstandige koeriersdiensten. Dat is al langer bekend. Maar er is meer aan de hand, registreerde Joppe Nuyts eind vorig jaar met een verborgen camera: er zijn werknemers zonder papieren aan de slag, chauffeurs zonder rijbewijs, en zelfs kinderen, die als bijrijderkes pakjes sorteren in de laadruimte van de bestelwagens. De schokkerige beelden van Nuyts hadden een schokeffect: minister van Overheidsbedrijven Petra De Sutter beloofde de postwet aan te passen. De sociale inspectie voerde de controles op. En als klap op de vuurpijl arresteerde de gerechtelijke politie negen werknemers van PostNL, onder wie de CEO, op verdenking van ‘het leiden van een criminele organisatie, valsheid in geschrifte, mensenhandel en verboden terbeschikkingstelling’. Niet kwaad voor een snotneus wiens mama een verborgen cameraatje in zijn jas had genaaid.

JOPPE NUYTS «Als onderzoeksjournalist is je opdracht volbracht als je een maatschappelijk debat op gang brengt. Dat is gelukt met onze reportage, denk ik: PostNL was meteen trending op sociale media. Er werd over gepraat. Maar het beste gevoel was toen ik de Financietoren binnenstapte, de lift naar het tiende nam en de felicitaties van minister De Sutter in ontvangst nam. Ze beloofde dat ze zo snel mogelijk maatregelen zou nemen.»

HUMO Dat was een half jaar geleden. Vorige week zaten de Belgische nummers één en twee van PostNL enkele dagen in de cel.

NUYTS «Ik heb voor mijn reportage met veel onderaannemers gesproken, die in opdracht van PostNL de pakjes aan huis bezorgen. Ze vertelden me dat ze haast worden gedwongen te frauderen: ‘De tarieven van PostNL zijn zo laag dat we de wet móéten overtreden, anders gaan we failliet.’ Het gerecht is daarmee aan de slag gegaan, met als gevolg dat PostNL nu in verdenking is gesteld. De beschuldiging luidt dat het bedrijf een criminele organisatie is die aanzet tot sociale fraude.»

HUMO En mensenhandel.

NUYTS «PostNL zet zijn onderaannemers aan om op álles te besparen, van benzine tot arbeidskrachten. En geen enkele arbeider is makkelijker uit te buiten dan een arbeider zonder papieren.»

HUMO Wat jouw reportage ook als een bom deed inslaan: koeriers hoeven niet noodzakelijk een rijbewijs te hebben. En kinderarbeid bestaat in België.

NUYTS «Koeriers worden maar één keer op het bezit van een rijbewijs gecontroleerd: bij hun indiensttreding. Raken ze het op een bepaald moment kwijt? Dan kunnen ze, zo vernam ik, jarenlang zonder rijbewijs rondrijden.

»En wat kinderarbeid betreft: het waren niet alleen tieners die hun vader een handje hielpen. Er waren ook chauffeurs die minderjarigen op een pleintje ronselden. Of die kinderen aanspraken die de deur opendeden om een pakje aan te nemen: ‘Heb je geen zin om een centje bij te verdienen?’ Jongens van 13 of 14 konden onmiddellijk clandestien aan de slag, voor 4 euro per uur.

»Je kunt zeggen: ‘Dat is de verantwoordelijkheid van de onderaannemers.’ Maar in de depots van de onderaannemers hangen camera’s die alles filmen. Die beelden komen bij PostNL binnen. Een anonieme leidinggevende van PostNL heeft tegenover ons toegegeven dat hij wist dat er kinderen voor het bedrijf werkten.»

HUMO Hoe ben je op het idee gekomen om undercover te gaan?

NUYTS «Het idee kwam ter sprake op onze redactie, de onderzoekscel van DPG Media, toen we tijdens een drukke koopjesweek weer eens wagens van PostNL door de straten zagen razen.»

HUMO Niet de wagens van Bpost?

NUYTS «De busjes van PostNL vielen ons meer op: die razen nog net iets harder (lacht). We waren benieuwd naar hoe het er achter de schermen van zo’n bedrijf toegaat.

»Ik ben hier het vaste undercoverprofiel, mijn jonge leeftijd komt vaak van pas. Ik had het al een keer of vijf gedaan: bij een bedrijf dat jongeren oplichtte met cryptomunten, bij pedojagers, bij antivaxers, noem maar op. Ik was nooit door de mand gevallen.»

HUMO Ben je goed in vertrouwen winnen?

NUYTS «Ik ben een sociale persoon. En ik kan ook heel goed liegen. Dat helpt (lacht).»

HUMO Oefen je dan vooraf met je collega’s een verzonnen biografie in?

NUYTS «Nee, dat doe ik in mijn eentje. Mijn expertise is vooral sociale media, cybersecurity, privacy... Op het gevaar af arrogant te klinken: als iemand weet hoe hij een valse identiteit moet creëren, ben ik het wel. Fake accounts aanmaken, volgers en likes kopen, profielfoto’s trukeren... Ik doe het allemaal.»

HUMO Ben je daarvoor opgeleid?

NUYTS «Niet echt. Ik heb toegepaste taalkunde en journalistiek gestudeerd, maar ik ben gefascineerd door welke schatten aan informatie je op het internet vindt.»

HUMO Doe je ook aan hacking?

NUYTS «Ik weet hoe het werkt, maar ik zal het niet gebruiken voor journalistiek onderzoek. Al jeukt het soms: na de dood van Sanda Dia bleek dat de leden van Reuzegom hun digitale sporen hadden gewist. Toen dacht ik weleens: zou ik hun accounts niet hacken? Maar goed, uiteindelijk deed ik het niet, omdat het tegen de journalistieke deontologie indruist, en die respecteer ik enorm.»

HUMO Heb je die cyberkennis ook voor je onderzoek naar PostNL gebruikt?

NUYTS «Ik ben op zoek gegaan naar wat onderaannemers en werknemers over hun job postten op sociale media. Om in die onlinewereld onder te duiken, heb ik een vals profiel aangemaakt, met een andere naam en een profielfoto die ik heb gegenereerd met behulp van articifiële intelligentie.»

HUMO Is dat niet iets voor trollen uit Sint-Petersburg?

NUYTS (lacht) «Ook voor trollen uit Antwerpen-Noord. (Neemt zijn telefoon erbij) Kijk, ik heb voor mijn personage een hele onlinebubbel opgebouwd: interessante pagina’s geliket, nuttige personen gevolgd, me aangesloten bij groepen. En voor ik het wist, kwam ik in contact met werknemers die over PostNL praatten en klaagden.»

HUMO Heb je zo AVO, een firma in onderaanneming voor PostNL, leren kennen?

NUYTS «Ik ben via via op AVO gestoten. En via hen leerde ik weer andere onderaannemers kennen, die me pakjes hebben leren scannen en verdelen. Gelukkig maar, want zonder die skills had ik nooit, als sollicitant zonder migratieachtergrond, een baan bij een koerierbedrijf gekregen.

»AVO was de eerste onderaannemer aan wie ik mijn undercoverplannen durfde voor te leggen. Ik wist immers dat ze enkele weken later hun samenwerking met PostNL na elf jaar zouden beëindigen. In het begin van de samenwerking kregen ze 2,36 euro voor een pakje, op het einde was dat nog maar 1,06 euro, terwijl dat volgens een studie van de Universiteit Antwerpen minstens 3 euro hoort te zijn.»

HUMO Je hebt wekenlang pakjes afgeleverd. Wat was het zwaarste aan de job?

NUYTS «De dagen dat je van zeven uur ’s ochtends tot elf uur ’s avonds bezig bent, in de wetenschap dat je ’s anderdaags weer zo’n dag te wachten staat.»

HUMO Hoe heb je alles gefilmd?

NUYTS «Met mijn autosleutels, waarin een camera verborgen zat. En met een cameraatje in mijn jas van PostNL. Mijn mama, die erg bedreven is in dat soort dingen, had daarvoor een extra gaatje gemaakt naast een brandgaatje van een sigaret. Je zag het niet! Af en toe heb ik ook met mijn iPhone gefilmd.»

HUMO Je hebt nu al iets bovengespit wat veel journalisten niet lukt in een lange carrière.

NUYTS «Er komt ook geluk bij kijken. Soms denk ik: dit wordt een bom, maar moet ik het onderwerp enkele weken later geruisloos laten varen. Ik ben wel heel blij met de vrijheid die ik krijg in ons kleine onderzoeksteam. We zijn slechts met drie, maar we kunnen veel schade aanrichten (lacht).»

HUMO Intussen breng je ook live verslag uit voor ‘VTM Nieuws’.

NUYTS «Ik heb geprofiteerd van mijn bestaan als grijze muis om undercover te gaan. Dat wordt moeilijk na mijn stand-ups in ‘VTM Nieuws’, maar de hoofdredactie wilde graag een expert in de studio die het dossier kende. Dat snap ik, maar ik besef ook wel: mijn dagen als undercoverjournalist zijn nu voorbij.»