Van overschotje tot evergreen: 'Mia', de biografie van een volkslied
‘Mia’ is het meest gespeelde niet-klassieke stuk op onze conservatoria en is de naamgever van de MIA’s, en de prachtige tekstflard ‘Alleen Elvis blijft bestaan’ is gebruikt voor het gelijknamige Canvasprogramma. En sinds die noodlottige 29 november jongstleden hoort het nummer van Gorki (voorheen: Gorky) niet alleen per definitie bij elk zichzelf respecterend kampvuur, maar wordt het ook in voetbalstadions unisono aangeheven. Niet slecht voor een lied dat eerst de plaat niet zou halen, maar als herwerkt B-kantje en albumtrack alsnog aan een denderende opmars begon.
We schrijven 1989, en Luc De Vos zit in een bandje, Les Zazous: rock met Engelstalige teksten. Maar eigenlijk heeft Vos meer zin in Nederlands. Les Zazous repeteren in het Gentse jeugdhuis JOB (Jeugd Oude Bareel), waar ook Wout De Schutter en Geert Bonne een hok delen. Bonne is 21.
'Het mooiste aan Luc was dat hij zulke ongelofelijk trieste muziek maakte. Hij heeft geen enkel plezant nummer geschreven, en toch amuseert iedereen zich kapot'
Geert Bonne «Ik had Luc leren kennen, en op een avond zijn we samen naar een concert van Tom Wolf gaan kijken, in café De Ploeg in Gent. Daar heeft hij me gevraagd of ik geen zin had om met hem een nieuw groepje te beginnen. In het Nederlands, iets in de lijn van Tröckener Kecks. Omdat Tom Wolf met een trio op het podium stond, heb ik voorgesteld om Wout erbij te halen op bas. Begin 1989 was dat, de eerste repetitie was bij mijn ouders thuis, boven de garage. Het eerste wat we hebben gespeeld was ‘Rij rij rij’ van The Scene, en daarna Luc zijn eerste Nederlandstalige lied: ‘Ik word oud’. Het schrijven ging meteen vlot. In maart of april, na amper twee maanden repeteren, hebben we een viersporenopname gemaakt met vijf eigen songs. In mei speelden we ons eerste optreden, met acht eigen songs en twee covers: ‘Rij rij rij’ en een Nederlandstalige versie van ‘Hey Joe’ van Jimi Hendrix. Volgens mij hebben we dat maar één keer gespeeld.»
De groepsnaam is een gezamenlijke vondst. Gorky, oftewel ‘De bittere’ in het Russisch.
Bonne «Dat zijn we ook maar achteraf te weten gekomen, maar het was mooi meegenomen. De bittere, dat paste perfect bij wat we deden. We wilden vooral een korte groepsnaam, iets krachtigs, één woord. Ik meen me te herinneren dat Luc eerst met Husqvarna was komen aanzetten, een Zweeds merk van motoren: ook één woord, maar wij vonden het toch te lang. En laten we eerlijk zijn: Gorky bekt iets lekkerder dan Husqvarna.»
Eind 1989 schrijft de groep zich in voor Humo’s Rock Rally. Gorky wordt geselecteerd en staat drie maanden later in de Brusselse AB zelfs met het brons om de hals te pronken.
Bonne «Internet en Facebook had je nog niet, je kon enkel afgaan op je eigen prestaties. En van de concurrenten kende je alleen de groepen die je in je eigen preselectie aan het werk had gezien. Noordkaap, de uiteindelijke winnaar, zagen we pas voor het eerst in de finale in Brussel. Nóg een Nederlandstalige rockgroep, en wat voor één. Dat was erop, hè: stórm! Het was achteraf gezien goed dat we niet gewonnen hadden. De winnaar moet er direct staan, wij konden er onze tijd voor nemen. Veel spelen, onze set verder uitwerken, en uiteindelijk een platencontract tekenen bij het jonge Virgin Music Belgium.»
Een kleine bom
Wouter Van Belle is 26 in 1990. Hij werkt als opnametechnicus in Studio Impuls in Herent en is tijdens het weekend livemixer van The Radios. Maar de jongeman wil hogerop.
Wouter Van Belle «Ik had vaak samengewerkt met Roland Verlooven (producer van onder andere ‘De zotte morgen’ van Zjef Vanuytsel, ‘Duelle’ van Jo Lemaire en bijna alles van Willy Sommers, red.). Ik vroeg hem wat ik moest doen om producer te worden. ‘Dat is eenvoudig,’ antwoordde hij. ‘Ge hebt een auto. Rij rond, ga praten met artiesten, overtuig hen om met jou in zee te gaan.’»
Thuis in Mechelen had hij geld geleend om een kleine studio te starten. Powertone wordt een populaire plek om demo’s op te nemen. De groten van die tijd komen er langs: Soulsister, Mama’s Jasje, Hugo Matthysen & De Bomen…
Van Belle «Hugo presenteerde dat jaar samen met Guy Mortier de finale van Humo’s Rock Rally. Noordkaap was de winnaar. Ik vroeg hem of er nog iemand was opgevallen. ‘Gorky,’ zei hij. ‘Ze kunnen niet goed spelen, maar ze hebben wel één geweldig nummer: ‘Anja’.’»
Een paar dagen later belt Firmin Michiels van platenfirma Virgin Music Belgium hem op. Hij boekt drie dagen studio om demo’s op te nemen met Noordkaap. Twee weken later belt hij de sessie af. Noordkaap had bij de concurrentie getekend.
Van Belle «Hij was daar kapot van. ‘Kom gerust langs als ge iets hebt,’ zei hij aan het einde van het gesprek.»
Van Belle voelt een opportuniteit. Hij vraagt het contactnummer van Gorky op bij Humo en belt manager Noelle Vanhelsuwé. Hij is de eerste. ‘Ik wil ‘Anja’ opnemen,’ zegt Van Belle. Hij heeft het nummer op dat moment nog niet gehoord. Een kennismaking met de groep volgt.
Van Belle «Gorky was een toffe bende. Met een geweldige zanger die een geweldige tekst had geschreven en die een geweldige gitarist bleek te zijn. Gorky was punk toen. Die groep was nog niet geolied. Dat kreeg ik nooit rond in de studio. Het was het begin van de jaren 90: de technologie stond nog niet op punt om daar een mouw aan te passen.»
Bonne «Het is geen rimpelloze samenwerking geworden, al kunnen we niet ontkennen dat Wouter er een commercieel succes van heeft gemaakt. Dat is zijn verdienste.»
Van Belle neemt de beslissing om drummer Geert Bonne en bassist Wout De Schutter te vervangen door sessiemuzikanten. Een kleine bom valt.
Van Belle «Ik ben voor de beste oplossing gegaan. Een plaat is een film, live spelen is theater. Dat zijn twee totaal verschillende verhalen. Die gasten waren intelligent en zijn daarin meegegaan. Ze hebben dat wellicht ook voor Luc gedaan. Hij was geen gast van 18 meer. Dat was now or never.»
Firmin Michiels «Wouter heeft toen zijn been stijf gehouden. En dat is ook het grote geluk geweest.»
Bonne «Wout en ik hebben daar redelijk volwassen op gereageerd. In ieder geval: we hebben geen amok gemaakt. Wisten wij ook veel. We hádden geen studio-ervaring. We hadden wel een demo opgenomen, maar dat was toch meer een liveopname. Nu was er ineens druk van de platenfirma. En ook: de platenfirma betaalde. Er mocht niet te veel tijd verloren gaan. Dus hebben we de knop omgedraaid en gezegd: live is live, studio is studio. In de studio zijn er duizend-en-één dingen bij gekomen, maar live zijn we de songs met z’n drieën blijven spelen: bas, drum, gitaar, punt.»
Michiels «Ik had Gorky gezien op Humo’s Rock Rally. Dat was zeker niet slecht, maar ik kan niet zeggen dat ze mij hadden gekilled. Ik was wel heel blij dat het in het Nederlands was. Dat was toen al zo lang geleden. Ik vond dat een groot gemis.»
De opname van ‘Anja’ killt hem wel.
Michiels «Dat was zo uniek en van zo’n hoge kwaliteit. Het mooiste aan Luc was dat hij zulke ongelofelijk trieste muziek maakte waar je toch zo gelukkig van wordt. Hij heeft geen enkel plezant nummer geschreven. En toch amuseert iedereen zich kapot. Dat is een heel vreemde tegenspraak.»
1973 forever
‘Anja’ maakt een landelijk begrip van Gorky, en Michiels bestelt meteen een plaat. Van Belle maakt daarop eerst een inventaris op van het beschikbare materiaal. Hij zet het trio een dag in de studio en neemt het hele oeuvre in één ruk op: aftellen en spelen. De lijst wordt aangevuld met nummers van de demo die Gorky in 1989 had opgenomen in de Top Recording Studio in Gent.
Van Belle «De groep, Noelle, Firmin en ik hebben de nummers aangeduid die we de beste vonden. ‘Lieve kleine piranha’ kwam als ideale tweede single uit de stemming. ‘Mia’ zat niet in de definitieve selectie. Niemand van ons zessen had het genomineerd.»
Ook ‘Bloedzuiger’ verdwijnt in de mist. En ‘Donker huis’. En ‘De top’. En vele andere. Van Belle begint met de opnames van de dertien uitverkorenen. Hij weet precies hoe het eindresultaat moet klinken.
Van Belle «Fin de siècle, doem, de grote knal. Dat gevoel van de ondergang van de wereld moest er zeker in zitten. Het moest ook hard zijn. Nirvana, Pixies en Steve Harley & Cockney Rebel waren de drie namen op mijn referentielijst. Die gitaren moesten echt scherp zijn, ook al had ik op dat moment het materiaal niet in huis om ze zo strak te krijgen. Want vergis je niet: zoiets komt er niet vanzelf uit. Dat is hard werken.»
De voorbereiding gebeurt in een kleine studio in Evergem, op een boogscheut van het ouderlijke huis van Luc.
Van Belle «Ik heb toen tien dagen op zijn kamer geslapen, tussen de posters van Mud en The Rubettes. Dat was een tijdcapsule, 1973 forever. Luc lag de hele dag languit in de zetel voor de televisie, met naast hem een woordenboek waarin hij woorden opzocht die hij niet kende. En met zijn onafscheidelijke gitaar in zijn armen. Ondertussen was zijn moeder de hele tijd tegen hem aan het praten. Dat was ‘De avonden’ van Gerard Reve: tristesse, maar ook veel humor.»
De grondlaag van de plaat wordt op amper één dag ingespeeld door drummer Marc Bonne, geen familie van Geert, en bassist Evert Verhees. Luc speelt in de regiekamer mee op gitaar.
Van Belle «Alles wees zichzelf uit. Die nummers waren dan ook al tien jaar klaar. Luc was artistiek enorm gerijpt, maar als mens een onontdekte bejaarde puber die zo zuiver als kraantjeswater was. Hij was 29, maar eigenlijk pas 16. Je kreeg ook moeilijk hoogte van hem. Er bleef een soort afstand bestaan. Hij was altijd vriendelijk en beleefd. In het begin zei hij zelfs ‘meneer’ tegen mij. Maar hij liet niet in zijn ziel kijken: dat deed hij wel via zijn teksten.»
Michiels «Luc werd door die houding vaak als een underdog gezien. Ikzelf heb dat nooit één seconde gedacht. Volgens mij was hij een winner.»
Van Belle bouwt de plaat nauwgezet en met veel oog voor detail verder uit. Een behoorlijk groot instrumentarium wordt ingezet: violen, fluitjes, hammondorgel, percussie… Hij krijgt een creatieve vrijgeleide van de groep. Luc komt in Mechelen alleen langs om gitaar te spelen, nummers in te zingen of ontbrekende stukken bij te schrijven.
Van Belle «Ik ging helemaal op in dat proces. Ik had het gevoel dat het evenzeer mijn plaat was als die van hen. We hadden echt de spirit. We zouden de beste Nederlandstalige plaat aller tijden maken.»
Wouter Van Belle legt uit hoe 'Mia' tot stand kwam in de studio:
undefined
undefined
Een soort van goesting
Na vijf maanden is de plaat klaar, maar Firmin Michiels vindt dat de balans nog niet helemaal juist zit. Er ontbreekt een traag nummer. Hij suggereert Van Belle om ‘Mia’ op te nemen.
Michiels «Het was zeker geen nummer waarvan ik dacht: ‘Ja, dit is het.’ Vooral door de vorm, denk ik, het was een uptempo punknummer. Maar er waren enkele zinnen die het zeer waardevol maakten. Alleen: de groep wou dat niet opnemen. Ik hoor mij nog tegen Luc zeggen: ‘‘Sterren komen, sterren gaan, alleen Elvis blijft bestaan’, ge kunt dat niet laten vallen.’»
Van Belle «Het omzetten van wild naar zacht leek me niet echt een probleem. Met ‘Boze wolven’ en ‘Eisen van de romantiek’ was dat ook gelukt. De nummers van die eerste plaat waren trouwens zo straf dat je ze in om het even welke vorm kon opnemen. ‘Mia’ had ook reggae kunnen zijn.»
Van Belle besluit om ‘Mia’ op te nemen met het originele trio. ‘Deels uit luiheid, deels omdat het juist aanvoelde.’ Hij heeft nog geen welomlijnd idee als de drie in Mechelen aankomen. Het is zoeken.
Van Belle «Ik heb toen snel een opstelling gemaakt. Het drumstel stond in de studioruimte, en daar heb ik wat microfoons rond gezet. Het grootste probleem voor drummer Geert Bonne was de hihat. Dus zei ik: ‘Gebruik die niet, maar klop met je rechterhand op je dij om de maat te houden.’ Ik heb toen een aparte microfoon bij zijn been gezet. Als je aandachtig luistert, kun je dat horen.»
Bonne «Ik weet dat ik het ritme op mijn dijbeen heb geklopt, maar dat Wouter mij gezegd heeft dat ik niet op mijn hihat mocht spelen? Zou kunnen, dat herinner ik me niet meer. Misschien heb ik het verdrongen (lacht).»
Wouter zet Luc in de regiekamer. Zijn gitaar wordt ingeplugd in de mengtafel, zonder versterking. Bassist Wout staat naast hem.
Van Belle «Ik had toen één heel goede microfoon, een Neumann U87. Die stond naast de buffetpiano in de studioruimte. Ik gebruikte die piano namelijk vaak als resonantie, als room. Ik legde dan een gewicht op de pedalen: als je die blokkeert, nemen de snaren de frequentie over van de geluiden in de ruimte en begint de piano heel mooi te galmen. Dat geeft sfeer. Op ‘Mia’ hoor je de drums van Geert naklinken in de piano.»
Luc zet een riff in die hij ter plekke heeft bedacht. Wout en Geert volgen. Van Belle drukt op Record en wandelt van de regiekamer naar de buffetpiano.
Van Belle «Ik weet niet wat mij gedreven heeft om mee te spelen. Een soort van goesting, denk ik. Ik had niks te verliezen, de plaat was eigenlijk al klaar. De eerste noten die je hoort, zijn zoeknoten. In welke toonaard staat het nummer? Want dat wist ik niet. Vervolgens heb ik heel stil meegespeeld. Dat was louter improvisatie. Na zes minuten was het op. En dat was dat. Er bestaat maar één take van ‘Mia’.»
Luc zou later zeggen dat hij het nut van die piano eerst echt niet inzag, maar dat het achteraf toch een goede zet bleek. Van Belle herinnert zich vandaag een mogelijke invloed van ‘The Trinity Session’ van Cowboy Junkies. Hij had die plaat kort voor de opname van ‘Mia’ gekocht. De Canadese groep had ze opgenomen in een kerk in Toronto met één microfoon – het geruis op de plaat komt van de centrale verwarming.
Michiels «Ik heb ’s avonds de ongemixte versie gehoord. En ik herinner mij dat ik er kapot van was.»
Van Belle «De ontroering stond op zijn gezicht te lezen.»
Gorky is liefde
De nazorg is beperkt. Van Belle had in het hele nummer pianogespeeld en dat was van het goede te veel. Er wordt flink getrimd. Ook de outro mag korter. Om de lange pianosolo in het tweede deel van het nummer te breken, wordt het refrein (‘Sterren komen, sterren gaan’) hernomen. De gitaar van Luc klinkt nogal dun. Hij komt terug om een tweede gitaartrack op te nemen. De zang was opgenomen in de regiekamer. Dat was een pilootstem, een kladje, dus die moest ook nog overgedaan worden.
Van Belle «Wat mij opvalt, is dat hij even gedreven zingt als op de originele punkversie. Hij heeft zich niets aangetrokken van het feit dat het een traag nummer was geworden. Luc heeft toen gezongen alsof zijn leven ervan afhing. Hij was na afloop nat van het zweet.»
Tot slot is er een technische truc nodig om de galmende piano mee in de mix te krijgen. Klaar. Voor een nooit aflatende perfectionist als Van Belle was dat een wandeling in het park.
Van Belle «Ik wou dat het altijd zo zou kunnen zijn. Dat je niet nadenkt en gewoon doet.»
‘Mia’ wordt het vijfde van veertien nummers. Kort na de release van ‘Gorky’ verschijnt het openingsnummer ‘Soms vraagt een mens zich af’ op single. ‘Mia’ is de toegift, de hoes is een detail uit de cover van het album.
Michiels «‘Gorky, dat is liefde,’ zei ik altijd. Op een dag spreekt mijn buurman in Grimbergen mij aan. ‘Firmin, ik heb precies twee verliefde preischeuten in mijn tuin staan.’ We hebben daar een zwart blad achter gezet en de hoesfoto was klaar.»
‘Soms vraagt een mens zich af’ staat drie weken in de hitparade met een 32ste plaats als hoogste notering, en wordt 14de in de Eindafrekening van Studio Brussel van 1992. ‘Mia’ wordt niet opgepikt door de radio, maar is haast ogenblikkelijk een publieksfavoriet. In 1993 noteert een reporter iets merkwaardigs: ‘De toeschouwers vermaakten zich kostelijk, wat naar het einde van de set resulteerde in twee warme momenten: Luc De Vos die over de hoofden heen gedragen werd en het massaal en uit volle borst meezingen van ‘Mia’. Waarlijk schoon.’ Luc valt hetzelfde op. ‘Het publiek begon bij de eerste tonen van ‘Mia’ mee te klappen en mee te zingen.’
Van Belle «Ik hoorde ‘Mia’ ineens op de radio. ‘Met de piano van Wouter Van Belle,’ zei de presentator. Dat was een speciaal moment, de eerste keer dat ik mijn naam op de radio hoorde. ‘Hij speelt soms wat te vroeg, hij speelt soms wat te laat, maar wat is het mooi.’ Die man is ‘Mia’ beginnen te pluggen, maar ik weet jammer genoeg niet meer wie dat was.»
Onspeelbaar
‘Mia’ komt in 1993 op nummer 98 binnen in De Tijdloze 100 van Studio Brussel. In 2000 haalt het de top 10, in 2003 staat het op de tweede plek. Dat jaar slaat de vlam ook over naar alle andere Vlaamse radiozenders. ‘Mia’ is na tien jaar een evergreen.
Bonne «Uiteraard ben ik blij en trots dat net dat nummer de grootste hit is geworden. Ten eerste omdat wij het hebben ingespeeld, en ten tweede omdat ik eraan heb meegeschreven. ’t Is te zeggen: de tekst was van Luc, maar de muziek van de originele uptempoversie was van mij. En zonder het origineel zou de huidige, legendarische versie ook niet bestaan hebben.»
Michiels «Ik weet niet meer waarom we er destijds geen A-kant van hebben gemaakt. Je hoorde natuurlijk dat ‘Mia’ een prachtig nummer was, maar je kon niet voorspellen dat het die richting zou uitgaan. Het is ook geen alleenstaand geval. Waarom is ‘New York State of Mind’ van Billy Joel nooit een single geweest? Terwijl dat Joel ten voeten uit is.»
Het album ‘Gorky’ wordt in februari 1992 voorgesteld aan de pers. In oktober van dat jaar zijn er 25.000 stuks van verkocht, goed voor platina. Ook de pers is uitermate lovend. Voor Luc De Vos en Wouter Van Belle is ‘Gorky’ een geweldige openingszet, een stap door de Grote Poort. Maar er komt geen nieuwe samenwerking meer. Mettertijd verschillen de inzichten van wat het was en wat het geweest had kunnen zijn. In 2007 worden Luc De Vos en Gorki door de Ancienne Belgique gevraagd voor Rewind, een reeks waarin Belgische artiesten integraal hun strafste plaat brengen. Hij blikt terug op ‘Gorky’.
De Vos «Die plaat was zodanig goed. Daar hadden honderd mensen aan meegewerkt. Daar stonden violen op, en hammond. Gorky was een groep van drie gasten. Gitaar, bas, drums. Live viel die plaat niet na te spelen. Dat was zo frustrerend allemaal.»
Michiels «Er zijn veel vragen die je je achteraf begint te stellen. Je kunt er niet omheen dat de melodieën van die eerste plaat onvergetelijk zijn. Wat is de inbreng van Geert en Wout daarin geweest? Ze hebben, met uitzondering van ‘Mia’, niet meegespeeld op de plaat, maar die was toch iets wat uit de groep is gegroeid.»
Bonne «In Gorky schreven we alle drie mee aan zowel tekst als muziek. Het gebeurde dat iemand met een volledige song kwam aanzetten, maar meestal ging het over een riff of een tekstflard, en daaraan werkten we samen voort. Het merendeel van de teksten kwam van Luc, dat zeker, maar over het algemeen was onze inbreng evenwaardig. Zeker wat het organisatorische betreft. Repeteren was Luc zijn achilleshiel, hij was nogal aan de luie kant (lachje). Als je niet achter zijn vodden zat, werd er niet gerepeteerd.»
Beste Gorki aller tijden
Een tweede plaat van Gorky zal er nooit komen. Wout De Schutter en Geert Bonne worden uit de groep gezet, en Luc De Vos wordt Gorki.
Van Belle «Het heeft me hard gekwetst dat hij Geert en Wout begin 1993 aan de deur heeft gezet. Ik vond Gorki met y fantastisch. Vanuit die plaat zag ik de groep live een ongelofelijke carrière tegemoet gaan. Gorky was een gestileerde film, het podium moest rauwe punk zijn. Het ene stond het andere niet in de weg.»
Bonne «Wij waren technisch niet de meest onderlegde muzikanten, maar als groep hadden we wel iets, vond ik. Ik vermoed dat de platenfirma druk op Luc heeft uitgeoefend om zonder ons verder te gaan, maar ik weet het niet zeker. Het enige wat Luc toen heeft gezegd, was dat hij wilde stoppen met de groep. Voor zijn verdere carrière als muzikant was het achteraf gezien wellicht een goeie zet. Ik heb Gorki afgelopen zomer nog gezien op de Gentse Feesten, en dat was de beste Gorki aller tijden. Ik heb dat achteraf ook tegen Luc gezegd. Maar de split heeft een rouwproces in gang gezet, dat zeker.
»Op een bepaald moment heb ik echter beslist: het verleden is het verleden, het is wat het is. En stilaan heb ik terug contact opgenomen. Mij eens op de guestlist laten zetten voor een concert van Gorki, backstage even goeiendag gaan zeggen. We kwamen niet bij elkaar over de vloer, maar het was uitgebabbeld. Niet helemaal, zo zat Luc nu eenmaal niet in elkaar, hij liet nooit het achterste van zijn tong zien. Maar er was opnieuw wederzijds respect. Hij was voor het eerst ook naar een optreden van mijn groepje komen kijken.
»Gorki bestond dit jaar 25 jaar, en omdat ik fotograaf ben, had ik voorgesteld om een fotoreportage te maken over het jubileumconcert in Diksmuide. Hun eerste concert van 2014 bovendien, na een sabbatjaar. Ik ben toen voor het eerst in twintig jaar weer meegegaan zoals vroeger: afgesproken bij Luc thuis, mee in het busje, soundcheck meegemaakt… ’t Is wat tragisch dat dat allemaal net dit jaar heeft plaatsgevonden, maar anderzijds is het voor mij natuurlijk een grote troost dat alles echt was bijgelegd.»
