CoronacrisisExitstrategie
Van thuiswerk tot schoolsluiting: hoe goed werken die maatregelen eigenlijk? En welke kunnen we versoepelen?
Kunnen de scholen weer open, kan de tandarts aan het werk, mogen we wat meer reizen met de trein? Vrijdag zal de regering beslissen welke coronamaatregelen in stand blijven en welke iets versoepeld worden. Dat doen ze op basis van deze wetenschappelijke inzichten.
Verdeel het land in coronaregio’s en onthef de regio’s een voor een van coronamaatregelen. Of nee: bevrijd verschillende leeftijdsgroepen een voor een uit het corona-isolement, de jonge kinderen eerst, de kwetsbare ouderen nog even niet.
Talloos zijn de ideeën en plannetjes die rondgaan over die ene vraag die al weken de gemoederen beheerst: hoe nu verder? En, een zeldzaamheid in een moderne, zelfbewuste democratie: het antwoord op die vraag zal nu eens niet zozeer komen van goed geïnformeerde wetenschap of doortimmerd epidemiologisch bewijs.
Dat komt doordat de wereld, min of meer in blinde paniek, overal dezelfde maatregelen heeft genomen om de pandemie te dempen. Zeker, in het ene land zette men de mondkapjes op en in het andere land greep men meer naar de wattenstaafjestest. Maar in de kern is de aanpak overal dezelfde. Beperk het openbare leven, zet patiënten met corona in isolement en mijd contact totdat de epidemie wat luwt.
Daardoor zijn wetenschappers het zicht verloren op welke maatregelen zin hebben en welke minder. Jazeker: in Hongkong ging het inperken van Covid-19 fantastisch, daar kunnen we van leren, constateerden WHO-onderzoekers vrijdag enthousiast in artsenblad The Lancet. Maar wát? ‘Omdat de maatregelen tegelijk werden genomen, waren we niet in staat de effecten van iedere maatregel afzonderlijk te ontrafelen,’ schrijven de wetenschappers beteuterd.
‘Experimenten zijn toch de belangrijkste manier om erachter te komen wat werkt en wat niet,’ zegt Sake de Vlas, hoogleraar infectieziektemodellering aan het Erasmus MC in Rotterdam. ‘Ik hoop van harte dat de strategieën bij het loslaten nu enigszins worden gevarieerd en dat er enige internationale coördinatie is, zodat we de inzichten straks kunnen combineren.’
Dus doe maar wat? Dat ook weer niet. We houden de belangrijkste maatregelen tegen het licht, op basis van de vakliteratuur en gesprekken met hoogleraar infectieziektebestrijding Andreas Voss (Radboudumc), De Vlas, infectieziektemodelleur Luc Coffeng (Erasmus MC) en hoogleraar theoretische epidemiologie Hans Heesterbeek (Universiteit Utrecht).
Handhygiëne
Effect *****
Kosten *
Helaas voor wie vrienden en familie graag begroet met een omhelzing, een handdruk of een kus: als het kabinet een groep maatregelen zal handhaven, is het wel alles wat te maken heeft met handhygiëne. Het bewijs dat handen wassen ziekteoverdracht tegengaat is immers overweldigend. ‘En niet een beetje,’ zegt Voss. ‘Dit is één van de beste en meest noodzakelijke dingen die je kunt doen.’
Een greep uit de studies van de laatste tijd. In Zuid-Korea liet men een bataljon soldaten op veldoefening de handen wassen en een ander niet: de handenwassers werden half zo vaak verkouden. En bij Duitse experimenten bleek dat het nieuwe coronavirus gemakkelijk uit elkaar valt als het in aanraking komt met handreiniger.
Maar doe het wel goed. Tijdens de grieppandemie van 2009 vonden Zweedse onderzoekers geen enkel verschil in ziekte tussen mensen die beweerden vaak de handen te wassen en zij die het minder deden. Dat komt doordat veel mensen het al ‘wassen’ noemen als ze de handen slechts even onder de kraan houden, constateerden de wetenschappers. Daar kan het kabinet van leren: geef het volk handenwasles.
Anderhalvemetereconomie
Effect **
Kosten ****
Kies je woorden zorgvuldig als je coronamaatregelen afkondigt, waarschuwde de New Yorkse gezondheidswetenschapper Mitch Stripling vorige week tijdens een webinar voor experts. ‘Want de woorden die we gebruiken, geven de werkelijkheid vorm.’
De ‘anderhalvemetereconomie’ is zo’n woord dat een eigen leven is gaan leiden. Het kabinet greep het woord aanvankelijk aan om vooral ondernemers enig vooruitzicht te bieden. Maar het is een molensteen geworden. Hoe moeten restaurants, bioscopen, winkels, kappers en vergaderzalen weer open als iedereen in wijde cirkels van anderhalve meter om elkaar heen moet manoeuvreren?
De wetenschap erachter gaat terug op experimenten uit 1.934 met tuberculosepatiënten: hoever komen uitgehoeste en uitgenieste druppeltjes met ziektekiemen erop? Precisiewetenschap is dat niet. De WHO houdt het op 1 meter, de Amerikaanse gezondheidsdienst CDC op 6 voet (183 centimeter), het Europese ECDC op 1,5 meter.
‘De afstand van de WHO lijkt al makkelijker, als we enigszins normaal willen leven,’ zegt Voss. En verklaar het afstand houden niet heilig. ‘Niet ieder contact leidt direct tot een infectie. Je moet ook de frequentie, duur en de omstandigheid van een contact meenemen.’
Strikt genomen is de anderhalvemeterregel misschien zelfs overbodig als men de rest in acht neemt: nies en hoest in de elleboog en blijf bij de geringste verkoudheidsverschijnselen thuis. Daar zal men zich dan wel goed aan moet houden. Van dichtbij naar iemand hoesten of niezen is naar men aanneemt immers de belangrijkste manier van overdracht. Tijd voor een boete op wildhoesten en vrijniezen?
Doorzichtige schotten en schermen voor de balies lijken in elk geval blijvertjes. ‘En de kapper zou zo’n gezichtsschild voor kunnen doen,’ stelt Voss voor.
Thuiswerken
Effect ***
Kosten **
‘Gematigd effectief,’ zo noemt een overzichtsstudie van enkele jaren geleden ingrepen op de werkplek zoals thuiswerken en het sluiten van kantoren. Tijdens de griepuitbraak van 2009 kregen Amerikanen die een weekje thuiswerkten ongeveer een kwart minder vaak griep dan werknemers die naar kantoor gingen. En een modelstudie wees uit dat als men een op de drie kantoren sluit, het driekwart van de besmettingen kan schelen.
Daar staat wel iets tegenover: wie ziek thuisblijft, heeft 15 tot 30 procent kans huisgenoten te besmetten. Oppassen geblazen dus. En bespreek het met de baas. Een Amerikaanse studie liet zien dat kantoorklerken die afspraken hadden gemaakt over thuiswerken, op grote schaal thuisbleven als ze snipverkouden werden. ‘Dat zal de overdracht van ziekten hebben verminderd’, aldus de auteurs.
Schoolsluiting
Effect **
Kosten ****
Tja, de scholen, wat moet je ermee? Volgens een recente terugblik op de SARS-epidemie in Azië in 2003 heeft het sluiten van scholen destijds nauwelijks bijgedragen aan het beheersen van de epidemie. En een Britse analyse van de huidige situatie kwam erop uit dat het sluiten van scholen hooguit 4 procent van de sterfte aan corona zal voorkomen.
Het punt is dat Covid-19 en SARS geen ziekten zijn zoals de griep: kinderen lijken nauwelijks een rol te spelen bij het overdragen ervan. Tel daarbij op dat een schoolsluiting ontwrichtend en peperduur is, met al die ouders die er vrij voor nemen, en je zou zeggen: doe open die schoolpoort.
Maar zo simpel ligt het niet. Scholen zijn ook plekken waar volwassenen samendrommen, en een magneet voor opa’s en oma’s bovendien. Volgens een andere Britse schatting, met iets andere aannamen, hebben de schoolsluitingen in Europa de besmettelijkheid van het coronavirus een procent of 20 verkleind.
In een advies aan het kabinet hint het Outbreak Management Team in elk geval op het weer openen van de basisscholen en kinderdagverblijven. ‘Hoewel er meer transmissie verwacht wordt onder basisschoolkinderen en hun ouders, leidt dit waarschijnlijk niet tot veel extra ic-opnamen’, schrijft het OMT. Voor middelbare scholen en beroepsopleidingen ligt dat anders. ‘Door hun regionale karakter dragen ze meer bij aan mogelijke bovenregionale verspreiding van het virus.’
Mondkapjes
Effect *
Kosten **
Kamerdebatten zijn erover gevoerd, krantenpagina’s erover volgeschreven, talkshows erover volgepraat. Met steeds weer diezelfde uitkomst. Ja, mondkapjes dragen kan iets helpen de verspreiding van corona tegen te gaan, omdat ze kunnen voorkomen dat een besmet persoon het virus rondstrooit. Maar verwacht er geen wonderen van, want het effect is klein en de risico’s zijn fors. Zoals bemondkapte mensen die zich zo veilig wanen dat ze verkouden naar buiten gaan of hun handen niet meer wassen – die maatregel die wél goed werkt.
Evenementen schrappen
Effect **
Kosten ***
Met festivals, feesten, sportevenementen en andere grote bijeenkomsten is iets geks. Natuurlijk moet er een streep door, wordt geopperd, terwijl het bewijs dat ze dienen als snelkookpan voor ziekten helemaal niet zo sterk is.
Zo bekeken Amerikaanse onderzoekers een paar jaar geleden honderden conferenties, festivals, religieuze bijeenkomsten en sportevenementen verspreid door het land, om te constateren dat er maar bij acht ziekteuitbraken waren. ‘Ons overzicht geeft aan dat zulke uitbraken wellicht ongewoon zijn,’ rapporteerden ze. Tot dezelfde conclusie komen Londense wetenschappers die de coronamaatregelen in elf Europese landen analyseerden. Het schrappen van evenementen heeft hooguit zo’n 10 procent van de besmettelijkheid van het virus afgeschaafd, schatten ze.
Aan de andere kant: het coronavirus is nieuw. Omdat niemand er nog resistentie tegen heeft, kan de vlam flink in de pan slaan als het misgaat. In de VS kwam een kerkkoor bijeen voor een repetitie: van de zestig aanwezigen werden er 45 ziek. Plus dat evenementen reizigers aanlokken die het virus kunnen verplaatsen.
Alleen al om die redenen zal men evenementen voorlopig schrappen. Welke organisator wil nu riskeren dat zijn evenement de geschiedenis ingaat als de brandhaard waar het helemaal misging?
Openbaar vervoer inperken
Effect: ***
Kosten: ****
Epidemiologen zien weinig aanwijzingen dat het openbaar vervoer per se schadelijker is voor de ziekteverspreiding dan, zeg, een restaurant of supermarkt. Toen wetenschappers verbonden aan onderzoeksinstituut RTI International het verloop van de grieppandemie van 1957 in New York reconstrueerden, ontdekten ze dat er ook in de metro mensen besmet moeten zijn geraakt – maar veel minder dan mensen thuis bij hun gezin.
Al pleit dat het openbaar vervoer, met al die mensen op een kluitje, natuurlijk niet vrij. Britse onderzoekers die mensen met luchtwegklachten ondervroegen bij de huisarts, ontdekten dat ze vijf keer vaker met de bus of tram reisden dan een controlegroep van patiënten met andere klachten. ‘Dat geeft aan dat gebruik van bus en tram een belangrijke risicofactor is voor het oplopen van acute luchtweginfecties,’ aldus het team.
Plus dat reizigers virussen van hot naar her brengen. Zie alleen al hoe het coronavirus België overdonderde, met het wintersportverkeer mee: ‘We hebben te maken gehad met een bombardement uit Italië, letterlijk een bombardement van virussen via reizigers,’ zei viroloog Marion Koopmans vorige week daarover in de Nederlandse krant de Volkskrant.
‘Blijf dicht bij huis, of wordt getest,’ staat er daarom boven een vorige week afgerond Delfts-Utrechts onderzoek naar de invloed van reizigers. De conclusie: het tegengaan van reizen over lange afstand gaat niet alleen het aantal nieuwe gevallen tegen, maar geeft ook een minder hoge ziektepiek als het dan toch tot een uitbraak komt.
Daar zal het kabinet iets mee moeten, wil men het internationale reizen en het forenzenverkeer hervatten. Mondkapjes, spreiding van werktijden, temperatuurmetingen op het vliegveld?
Testen en traceren
Effect: ****
Kosten: ***
Hoe het kabinet het precies wil doen is nog onduidelijk, maar dát ‘testen, traceren en thuisblijven’ een belangrijke strategie wordt om het virus in te dammen, staat vast. Om het virus terug in zijn kooi te krijgen, is het immers nodig geïnfecteerden op tijd te vinden en thuis te laten uitzieken.
Dat kan het aantal ziektegevallen zomaar eens halveren, blijkt uit zowel het onderzoek naar griepuitbraken van vroeger als uit modellen die epidemieën nabootsen. Maar: omdat het coronavirus zo snel van mens naar mens springt, zal men wel driekwart van alle geïnfecteerden op tijd moeten vinden en in quarantaine moeten zetten, bleek vorige maand uit een studie. Vandaar dat de regering denkt aan de inzet van een (omstreden) app om besmette mensen sneller op het spoor te komen.
Bij de vier sterren voor de ‘effectiviteit’ van testen hoort dus een voorbehoud: alleen als het lukt. Er is ook een reëel gevaar dat het ‘testen en traceren’ mislukt en de ziekte nauwelijks remt.
(VK)
