Van vluchteling tot bestsellerschrijver: het genie in Khaled Hosseini
In ‘Bede aan de zee’, zijn jongste boek, willen een vader en een zoon in een gammel bootje de Middellandse Zee oversteken. ‘Ik ben zelf gevlucht, maar dat is niets vergeleken met wat die mensen meemaken.’
'In Afghanistan was mijn vader diplomaat en behoorden we tot de hogere klasse. In de VS schoolde hij zich om tot rijinstructeur en moesten we een beroep doen op voedselbonnen'
De tranen springen Khaled Hosseini in de ogen als hij denkt aan de foto van Alan Kurdi, de 3 jaar oude Syrische kleuter die in 2015 aanspoelde aan de Turkse kust.
Khaled Hosseini «Ik was verbijsterd. Ik probeerde me voor te stellen hoe het voor de vader moest zijn om foto’s van zijn zoontje, dat met zijn gezichtje in het zand lag langs de waterlijn en vervolgens door een vreemde werd opgepakt, viraal te zien gaan.’
Het verhaal van Alan Kurdi inspireerde Hosseini voor ‘Bede aan de zee’. Daarin wacht een vader tot de zon opgaat voor hij samen met zijn zoontje de oversteek wil wagen.
Hosseini «Hoe wanhopig moet je zijn, en hoe uitzichtloos de wereld die je achterlaat, als je de mensen om wie je het meest geeft, in zo’n rubberbootje wilt doen plaatsnemen? Je weet dat duizenden om het leven zijn gekomen toen ze hetzelfde probeerden te doen. Maar veel westerlingen kunnen geen begrip opbrengen voor hun wanhoop, die hen in de klauwen van smokkelaars drijft. Er bloeit een hele industrie op die menselijke ellende.»
Khaled Hosseini’s eigen familie zocht asiel in de VS in 1980, toen de Sovjet-Unie Afghanistan was binnengevallen. Op dat moment woonden ze in Parijs, waar zijn vader diplomaat was. Omdat ze dachten dat ze ooit naar Kaboel zouden terugkeren, hadden ze al hun bezittingen en familiestukken ginder achtergelaten.
Hosseini «We hebben niets meer uit die tijd: foto’s van mijn jeugd, het trouwalbum van mijn ouders, alles is weg.»
De enige persoon die de familie in de Verenigde Staten kende, woonde in San José, Californië, dus verhuisden ze daarheen: Khaled, toen 15, zijn vier jongere broers en zussen, zijn ouders, oma en tante.
Hosseini «We kwamen daar aan met enkele koffers, en heel veel onzekerheid en hoop. Mijn vader schoolde zich om tot rijinstructeur en mijn moeder werkte eerst als dienster, en daarna als kapster. In Kaboel hadden ze tot de hogere klasse behoord, dus dat was best hard. Bovendien moesten ze een beroep doen op voedselbonnen. Dat strookte helemaal niet met het beeld dat ze van zichzelf hadden. In Afghanistan bezat onze familie grond en enkele huizen.
»Maar dat was niets vergeleken met wat de vluchtelingen van vandaag meemaken. Ik ben net terug uit Libanon en Italië, en daar heb ik migranten in uitzichtloze situaties ontmoet. Ik moest me destijds aanpassen aan de Californische manier van leven, maar dat was toch anders.»
Erg goede herinneringen heeft hij niet aan die eerste jaren in de VS. Hij moest er meteen naar de high school, hoewel hij geen woord Engels sprak.
Hosseini «Ik was één van die anonieme scholieren in de marge, onzichtbaar voor de meesten. Ik sloot me aan bij enkele Cambodjaanse vluchtelingen. We konden ons moeilijk verstaanbaar maken tegen elkaar, maar we voelden ons toch verwant. Die atletische jongens met hun medailles en die cheerleaders leken daarentegen van een andere planeet te komen.
»Toen we nog niet zo lang in San José woonden, kwam ik eens op school aan en droeg iedereen de bizarste kledij. De ene had een vampierenmantel aan, de andere was verkleed als muis. Het was Halloween, maar daar had ik nog nooit van gehoord. Ik was helemaal in de war.»
Bijna veertig jaar later is hij een gevierde inwoner van San José. Zijn debuut uit 2003, ‘De vliegeraar’, is meer dan dertig miljoen keer verkocht in zestig talen, stond 240 weken in de bestsellerlijst van The New York Times en werd verfilmd door Marc Forster. Van zijn tweede en zijn derde boek, ‘Duizend schitterende zonnen’ en ‘En uit de bergen kwam de echo’, gingen eveneens miljoenen exemplaren over de toonbank. De opbrengst van zijn nieuwste roman, ‘Bede aan de zee’, gaat naar initiatieven die migranten ondersteunen.
Een beter mens
We ontmoeten Hosseini in het kantoor van zijn schoonbroer in Willow Glen, een aangename voorstad van San José. Lanen zijn afgezoomd met bomenrijen, het is er gezellig toeven op de caféterrasjes en je kunt er urenlang winkelen in de boetieks. Het kantoor, gebouwd in tudorstijl, ziet er als een gewoon huis uit. Khaled opent zelf de deur en begroet me hartelijk. Hij is niet meteen George Clooney of Russell Crowe, met wie hij weleens wordt vergeleken, maar ontegensprekelijk een knappe, charmante man. Hij stelt me voor aan zijn schoonbroer, een financieel adviseur, en gaat me dan voor naar een spreekkamer met Afghaanse tapijten, zware gordijnen en zijden zakjes met gearomatiseerde gedroogde bloemblaadjes op tafel.
Zijn vorige boek dateert van 2013, en de verwachtingen voor ‘Bede aan de zee’ zijn hooggespannen. ‘Ik kan amper wachten,’ zegt een lezer op zijn Instagrampagina. ‘Jouw boeken hebben van mij een beter mens gemaakt,’ schrijft een andere. Hosseini is bezorgd dat zijn fans opnieuw een roman verwachten.
Hosseini «‘Bede aan de zee’ is een korte novelle met veel illustraties. De tekst is niet zo lang, maar het onderwerp is van des te groter belang.»
'Ik sprak geen woord Engels. Op de high school sloot ik me aan bij de Cambodjaanse vluchtelingen, met hen voelde ik me meer verwant'
– Hoelang hebt u erover gedaan om het te schrijven?
Hosseini «Een namiddag (kijkt schaapachtig).
»Het idee voor ‘Bede aan de zee’ is in me opgekomen nadat ik in New York een lezing had gegeven om geld in te zamelen voor vluchtelingen. De timing was perfect, want het probleem werd steeds belangrijker in de Europese Unie. Grote retoriek, statistieken en cijfertjes ontmenselijken het, maar achter die kille cijfers gaan mensen van vlees en bloed schuil, elk met hun eigen verhaal.»
De novelle is kort, een dikke veertig pagina’s, maar poëtisch en prachtig geschreven – een kernachtige demonstratie van Hosseini’s kunnen. De zon is ‘een vale cirkel als een dadelpruim’, de wimpers van de zoon die in de armen van zijn vader ligt, zijn ‘net kalligrafie, gesloten in een schuldeloze slaap’. De verschillende gezichten van Hosseini – de woordkunstenaar, de vader en de dokter – schemeren erin door: ‘Je hebt geleerd dat donker bloed beter nieuws is dan helderrood bloed.’
Hij was meer dan tien jaar arts voor hij zich voltijds op het schrijven ging toeleggen.
Hosseini «Ik vertelde als kind al graag verhalen, maar ik had nooit gedacht dat ik daarmee mijn boterham zou kunnen verdienen. Dus heb ik geneeskunde gestudeerd, en in 1996 heb ik mijn diploma behaald. Ik heb die richting niet gekozen uit roeping, maar omdat mijn toekomst dan verzekerd leek. Mijn ouders waren uiteraard in de wolken, maar mijn grote liefde is en blijft het schrijven.
»Jarenlang heb ik beide gecombineerd. Ik stond elke ochtend om vijf uur op en schreef dan drie uur aan een stuk, voor ik naar mijn praktijk ging. ‘De vliegeraar’ was voor twee derde af toen ik compleet uit koers werd geslagen door de aanslagen op het World Trade Center. Mijn eerste reactie was dat ik ermee moest stoppen: het voelde aan alsof ik munt wilde slaan uit die tragedie.»
Zijn echtgenote Roya, een advocate, wist hem ervan te overtuigen om door te zetten.
Hosseini «Ze vertelde me wat veel mensen me sindsdien hebben gezegd: dat mijn boek anderen zou helpen om Afghanistan beter te begrijpen. Het is meer dan alleen maar oorlog, armoede, drugs en de taliban: het is een prachtig land met een rijke cultuur. In december 2001 heb ik de pen weer opgenomen.»
– De aanslagen van 11 september hebben in ieder geval bijgedragen aan het succes van ‘De vliegeraar’.
Hosseini «Het zou oneerlijk zijn om te zeggen dat die geen enkele rol gespeeld hebben, er was toen absoluut interesse voor een roman over Afghanistan. Maar een boek moet op zijn eigen benen kunnen staan, en dat is bij ‘De vliegeraar’ zeker het geval.»
Toen het manuscript halfweg 2002 af was, stuurde Hosseini het naar dertig literaire agenten, maar die wezen het allemaal af. Eén van hen antwoordde: ‘Afghanistan is passé, nu is iedereen bezig met Irak.’
Hosseini «Die brief heeft me diep geschokt. Ik besefte meteen welke gevolgen dat had voor mijn land.»
Uiteindelijk belde één agent hem terug. Ze zei dat ze zijn verhaal erg graag had gelezen.
Hosseini «Ik was er zo door aangegrepen dat ik dat berichtje meer dan een jaar heb bewaard. Maar ik had nog een lange weg te gaan. Toen ‘De vliegeraar’ in 2003 verscheen, was het niet meteen een bestseller. Ik gaf lezingen waar maar enkele mensen op afkwamen. Maar merkwaardig genoeg begon het enthousiasme stilaan toe te nemen. De publicatie van de paperback-editie het jaar daarop was een keerpunt. Plots zag ik overal mensen die mijn boek lazen, op straat, in luchthavens...»
Amerikaanse droom
Voor Hosseini is schrijven een manier van dromen. Zijn jeugdjaren vormen de basis van zijn debuut.
Hosseini «Dromen komen voort uit je onderbewuste, en dat is ook het geval als je aan het schrijven bent. Ik moet wel toegeven dat ik me nog erg veel herinner van die heerlijke tijd in Kaboel. Ik was er toen echt gelukkig. Ik had er veel familie, veel vrienden, ’s winters gingen we buiten met onze vliegers spelen...»
– Dus u bent het hoofdpersonage uit ‘De vliegeraar’?
Hosseini «Elke Afghaanse jongen speelde in de winter met zijn vlieger. De scholen waren dan drie maanden dicht, omdat het te veel sneeuwde. Er is een Afghanistan dat in het geheugen ligt begraven, en waar mensen zich niet meer bewust van zijn.»
– Dan is dat nu wel veranderd dankzij uw romans, die zich alle drie in Afghanistan afspelen.
Hosseini «Op signeersessies kwamen lezers naar me toe en ze zeiden: ‘Ik had er geen idee van dat er bomen zijn in Afghanistan.’ Het enige wat zij ooit op tv hebben gezien, zijn legerhelikopters die ergens landen in een wolk van stof. In hun hoofd hebben ze een beeld van Afghanistan als een dorre woestijn en rotsachtig gebergte, maar je hebt er evengoed bosrijke valleien waar rivieren door stromen.»
Zijn vrouw Roya is opgegroeid in de Verenigde Staten, maar ook haar familie is Afghaans. Ze leerden elkaar kennen op een feestje toen hij 28 was en zij 24, en raakten in een intens gesprek verwikkeld.
Hosseini «We voelden onmiddellijk een klik. Ik vroeg haar om haar telefoonnummer en de volgende dagen probeerde ik haar te bereiken. Maar telkens opnieuw kreeg ik haar vader aan de lijn en haakte ik meteen in. Hij is een zeer aimabele man, maar hij heeft een heel zware stem en ik was erg geïntimideerd.»
Uiteindelijk kon hij Roya toch spreken. Hij vroeg haar prompt ten huwelijk en zes weken later trouwden ze.
Hosseini «Dat was de beste beslissing die ik ooit heb genomen in mijn leven. Zij is een buitengewone persoonlijkheid en een bron van wijsheid. Ze heeft een sterk ontwikkeld ethisch besef en een heel groot hart – ze is één en al empathie.»
Samen met hun twee tieners Haris (17) en Farah (15) en hun twee honden, een goldendoodle en een bichon frisé, leven ze in een huis met een zwembad ten zuiden van San José. Twee van zijn broers wonen in de buurt, net als zijn moeder. ‘Zij zou zelfs gelukkig zijn op de maan, zolang ze maar haar kinderen en kleinkinderen in de buurt heeft.’ Zijn vader, die nooit meer is teruggekeerd naar Afghanistan, is in 2009 gestorven aan prostaatkanker. Hij heeft wel nog het succes van Hosseini’s eerste twee boeken meegemaakt.
Hosseini «Hij was erg trots. Al zijn kinderen waren gezond en hadden een mooie toekomst voor zich. Alles waarvoor hij zich zo had ingespannen, was ook verwezenlijkt, al zijn dromen waren uitgekomen.»
undefined
'Hoe wanhopig moet je zijn als je de mensen om wie je het meest geeft, in zo'n rubberbootje wilt doen plaatsnemen?' Khaled Hosseini met echtgenote Roya
– Misschien bent u daarom wel spaarzaam met kritiek op uw tweede vaderland.
Hosseini «Het zou erg ongepast zijn dat uitgerekend ik, een boegbeeld voor migranten, dat zou doen. Ik geloof nog steeds in de Amerikaanse droom. Het land is al sinds mensenheugenis erg genereus geweest. Om je een voorbeeld te geven: sinds 1980 heeft het al meer dan drie miljoen vluchtelingen opgevangen, meer dan alle andere landen samen. De VS oefenen nog altijd een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit.»
Grenzen bewaken
Ook over president Trump houdt Khaled Hosseini zich opvallend op de vlakte: tijdens het drie uur durende interview laat hij niet één keer zijn naam vallen. Zelfs zijn reactie op de nultolerantiepolitiek tegenover migranten – illegaal de grens met de VS oversteken is nu strafbaar – is weloverwogen.
Hosseini «Elke soevereine staat heeft niet alleen het recht, maar ook de plicht om zijn grenzen te beschermen. Daar valt niet over te discussiëren. Maar het moet uiteraard humaan en met mededogen gebeuren.»
– Kinderen van illegale migranten werden van hun ouders gescheiden.
Hosseini «Daar kan ik niet dieper op ingaan, maar persoonlijk laten die incidenten mij niet onberoerd. Het zal je ook niet verbazen dat ik bij de jongste presidentsverkiezingen voor Hillary Clinton heb gestemd. En ik heb de grootste bewondering voor Barack Obama. Hij behield onder alle omstandigheden zijn kalmte en waardigheid.»
– U bent al een paar keer teruggekeerd naar Afghanistan sinds de verschijning van ‘De vliegeraar’.
Hosseini «Dat klopt. Ik heb er ook de Khaled Hosseini Foundation opgericht, een hulporganisatie die allerlei initiatieven ondersteunt. De Afghanen zijn uitgeput na bijna een halve eeuw oorlog. We hebben dringend nood aan een generatie die niet gewend is aan het schieten van geweren.»
– In de VS verkeert u in andere kringen.
Hosseini «Vooral tussen andere schrijvers, als je dat bedoelt. Ik ben goed bevriend met Amy Tan en Andrew Sean Greer, die net de Pulitzer Prize heeft gewonnen voor zijn roman ‘Less’. Ik ben zo blij voor hem, hij is zo’n aardige kerel.
»Maar ik leid geen glamoureus leventje, hoor. Mijn dagen zien er eigenlijk vrij saai uit. Eerst werk ik wat aan mijn conditie – ik speel bijvoorbeeld tennis, al ben ik er erg slecht in. Van negen tot drie zit ik in mijn schrijfhok te pennen – vier muren, een plafond, een bureau en een stoel, meer is er niet. Ik sluit zelfs de luiken, zodat ik niet afgeleid kan worden.
»De avonden breng ik steevast met mijn gezin door. Mijn vader vond het zelf belangrijk dat we ’s avonds allemaal samen aan tafel zaten, over van alles en nog wat praatten, ruziemaakten, lachten en verdrietig waren. Dat probeer ik nu door te geven aan mijn kinderen. Daarna maken ze hun huiswerk en lezen mijn vrouw en ik wat, of we kijken naar series als ‘Game of Thrones’ of ‘The Handmaid’s Tale’.»
– Geeft u uw kinderen ook iets mee van de Afghaanse cultuur?
Hosseini «Ik probeer ze zover te krijgen dat ze dat erfgoed appreciëren, want de cultuur waarin zij hier opgroeien, is als een tsunami. Mijn vrouw en mijn moeder toveren geregeld Afghaanse gerechten op tafel. En ik doe wat alle vaders doen: ik verbrand vlees op de barbecue (lacht).»
– Mensen lezen steeds minder. Houdt dat u bezig?
Hosseini «Absoluut. Lezen maakt langzaamaan plaats voor kleine porties entertainment, verspreid over de hele dag. Ik zie het bij mijn eigen kinderen: technologie speelt in hun leven een grote rol. Zelf voel ik helemaal niet de behoefte om anderen te laten weten wat ik heb gegeten, bijvoorbeeld.»
– U hebt wel een Instagram- en een Twitter-account, waarop geregeld updates verschijnen.
Hosseini «Dat doet mijn zoon voor me, ik zou niet weten hoe ik eraan moet beginnen. Ik heb geen voeling met die wereld, zeer tot ongenoegen van Haris, overigens (glimlacht). ‘Als je meer zou tweeten, zou je meer volgers hebben,’ zegt hij me altijd. Hij heeft ongetwijfeld gelijk.»
– Maar u verkiest een subtielere vorm van onsterfelijkheid?
Hosseini «Ik plant kleine ideeën in mijn boeken, en als mijn kinderen ze later openslaan, kunnen ze zien wat hun vader dacht, wat hij voelde en wat hij belangrijk vond, als ik er allang niet meer ben.»
– Sommige lezers zullen vast ontgoocheld zijn dat ‘Bede aan de zee’ zo kort is, maar u werkt ook aan een nieuwe roman?
Hosseini «Daar kan ik je weinig over vertellen. Het zou niet de eerste keer zijn dat een idee een doodgeboren kindje blijkt te zijn. Ik heb de voorbije jaren veel geleerd over het schrijversambacht. Je zit heel lang aan je scherm en je piekert je suf – ik heb meer dan eens gefrustreerd met mijn hoofd tegen de spreekwoordelijke muur gebotst. Nu weet ik dat het deel uitmaakt van het schrijfproces, en dat het niet noodzakelijk verspilde uren zijn.»
– ‘Bede aan de zee’ eindigt vóór de vader en de zoon zich aan de oversteek wagen. Hoe zal het hun vergaan?
Hosseini «Ik hoop dat ze het zullen halen.»
De toon in zijn stem suggereert echter iets anders.
Meer info: unhcr.org/khaled-hosseini.© The Sunday Times / Vertaling en bewerking: Lieven Germonprez
undefined
undefined
undefined
undefined
undefined
undefined
undefined
‘Bede aan de zee’ van Khaled Hosseini verschijnt op 30 augustus bij De Bezige Bij.
