eindemondmaskerplicht
Vanaf 1 oktober geen mondmaskers op restaurant en in de winkel: ‘Elkaar zien lachen brengt een verbinding tot stand, een masker maakt dat lastig ’
Vanaf 1 oktober zullen mondmaskersniet meer verplicht zijn in de winkels en de horeca. Eindelijk elkaars gelaat opnieuw zonder gêne bewonderen. Gelukkig, want zo’n masker is niet alleen jammer voor de algehele vrolijkheid, het verbergt ook een heel belangrijk communicatiemiddel: de lach.
Maakt het wegvallen van de lach onze omgang met elkaar lastiger en oppervlakkiger? Zorgt het mondmasker voor meer misverstanden en ergernissen en minder wederzijds begrip, zoals sommige psychologen aangeven? En dus voor een minder warme en hartelijke samenleving? We zochten het breed lachend uit.
JOZEFIEN DE LEERSNYDER (sociaal psychologe KUL) «Recent zijn er een aantal studies verschenen die drie belangrijke sociale functies van de lach onderscheiden. De belonende glimlach produceren we als iemand iets voor ons doet wat we leuk of aangenaam vinden. Daarnaast heb je de sociale lach, die een band tot stand brengt: een kort lachje dat jouw positieve intenties uitdrukt en aangeeft dat je geen bedreiging bent voor de andere. Die lachjes zijn bedoeld om sociale banden te creëren en te onderhouden. Het is het lachje dat je uit als je je zitplaats in de tram afstaat aan een onbekende, of als je een bekende tegenkomt in de stad of in een winkel. Ten slotte is er nog de dominante lach, een lach uit de hoogte waarmee je op een niet-agressieve manier wilt aangeven dat je een hogere sociale status hebt. Die gaat vaak met een opgetrokken wenkbrauw gepaard.»
HUMO Als iemand lacht, lachen we vanzelf terug. Heeft dat ook een bindende functie?
DE LEERSNYDER «Dat is een onderdeel van wat we emotional mimicry noemen: het spontaan imiteren van andere mensen. Als je gesprekspartner vaak knikt, bijvoorbeeld tijdens de videogesprekken die we nu vaak hebben, doe je dat zelf ook. Of je neemt dezelfde lichaamshouding aan. Dat doen we, vaak onbewust, om aan te geven dat we een band met elkaar hebben. Uit onderzoek blijkt ook dat we vooral mensen imiteren met wie we een sociale band wíllen hebben. Door iemand anders na te bootsen, voelen we ons beter in die persoon in, en begrijpen we hem ook beter.»
HUMO Heeft een lach ook een invloed op het beeld dat we van iemand hebben?
DE LEERSNYDER «Zeker. Mensen die lachen, vinden we coöperatiever, vriendelijker en aantrekkelijker.»
HUMO Paula Niedenthal, professor psychologie aan de universiteit van Wisconsin, omschrijft de lach als ‘een belangrijk onderdeel van de onzichtbare lijm die de samenleving bij elkaar houdt’. Zitten we, met z’n allen gemondmaskerd, met een probleem?
DE LEERSNYDER «Als mensen lachen, zien we dat uiteraard aan hun mond, maar we kunnen het ook aan allerlei andere signalen aflezen. Bij een oprechte lach krullen niet alleen onze mondhoeken omhoog, maar trekken ook de spiertjes rond de ogen samen, de zogenaamde kraaienpootjes. Ook de andere glimlachtypes gaan gepaard met verschillen in de blik en samentrekkingen in het gezicht. Zo kunnen we nog veel inschatten, ook al zijn de neus en de mond bedekt.»
HUMO Sommige artsen raden aan om zuinig te zijn met botoxinspuitingen rond de ogen. Als daar geen beweging is, kan dat de communicatie met anderen belemmeren.
DE LEERSNYDER «Bij dat advies kan ik me alleen maar aansluiten. De regio rond de ogen is erg belangrijk in onze sociale communicatie. We hechten veel belang aan wat er rond de ogen gebeurt, soms meer dan aan de mond. Ook in tijden waarin we geen mondmasker hoeven te dragen.»
HUMO Uit onderzoek van professor Ursula Hess aan de Humboldt-Universität in Berlijn blijkt dat we uit de uitdrukking rond de ogen goed gevoelens kunnen afleiden, zelfs subtiele emoties als bedachtzaamheid en oplettendheid.
DE LEERSNYDER «De pionier op dat vlak is professor Simon Baron-Cohen van de universiteit van Cambridge (en neef van, red.). Hij heeft de Reading the Mind in the Eyes-test ontwikkeld, die nagaat hoe goed we zijn in het lezen van andermans emoties via de ogen. De meeste mensen kunnen het zeer goed, maar mensen met een autismespectrumstoornis hebben het er moeilijker mee.
»Maar in het dagelijkse leven komt het maar zelden voor dat we alleen op de ogen of het gezicht moeten afgaan. Meestal horen we ook de stem en zien we de lichaamstaal van de andere, en daaruit kunnen we ook veel afleiden. Meer nog: om te beoordelen hoe iemand zich voelt, is de lichaamshouding vaak doorslaggevender. Als je een vrolijk gezicht op een lichaam in een vijandige of negatieve houding plakt, zul je die persoon altijd als negatief inschatten. Dat het gezicht nu half bedekt is, heeft daarom een minder grote impact dan je zou verwachten.»
HUMO De stem kan blijkbaar ook verklappen of iemand lacht of glimlacht, ook als die persoon niet hardop lacht.
DE LEERSNYDER «Als je lacht of glimlacht, verandert de stand van de mond, en dat heeft een invloed op de toon van je stem. Die klinkt helderder als je lacht, en donkerder als je een ernstig gezicht opzet. Ook dat kunnen we perfect oppikken.»
HUMO Als lichaamstaal zo belangrijk is om emoties te herkennen, is het dan zinvol om onze gebaren wat extra aan te zetten? Moslima’s geven bijvoorbeeld aan dat ze drukker met hun handen gebaren als ze een sluier of boerka dragen.
DE LEERSNYDER «Wat we spontaan doen, is eigenlijk al genoeg. Ons brein is heel flexibel, we kunnen ons goed aanpassen aan nieuwe situaties en omstandigheden. Als bepaalde signalen wegvallen, zoals informatie van de mond, zullen we spontaan meer aandacht hebben voor de lichaamstaal, de stem en de ogen. Gebaren extra in de verf zetten of uitvergroten lijkt me niet nodig.»
LACHEN IS SMEREN
HUMO Het gelaat zegt ook niet alles. Onderzoek heeft aangetoond dat de gezichtsexpressie niet altijd overeenkomt met hoe iemand zich echt voelt. We lachen vaak alleen maar omdat we dat in bepaalde situaties sociaal wenselijk achten.
DE LEERSNYDER «We kunnen ons gezicht goed in de plooi houden om bepaalde emoties te verbergen. Een krop in de keel is veel moeilijker te verstoppen als we spreken, en ook trillende handen zijn lastig onder controle te houden. In de wetenschappelijke literatuur over emoties wordt er veel aandacht geschonken aan het gezicht, maar zelf ben ik er minder van overtuigd dat het ons veel kan vertellen. Net omdat we het zo goed kunnen manipuleren.
»De betekenis van een lach of glimlach is bovendien sterk cultureel bepaald. Zoals alle emoties is ook de manier waarop we gevoelens communiceren, eerder aangeleerd dan aangeboren. Het is niet zo dat we, zoals sommige theorieën beweren, zes voorgeprogrammeerde basisemoties hebben die, zoals in de film ‘Inside Out’, in ons hoofd zitten en af en toe op een knop duwen (lacht).
»In sommige landen wordt de sociale glimlach veel vaker gebruikt dan in andere landen. Zo glimlachen Amerikanen heel veel naar elkaar, ook naar onbekenden, kassiersters… De lach is er een belangrijk smeermiddel in de sociale omgang. In Rusland wordt er veel minder naar elkaar gelachen en voelt men niet zozeer de behoefte om te lachen naar vreemden: de lach wordt er eerder geassocieerd met echt plezier.
»Ook het type glimlach kan belangrijk zijn. Zo hecht men in de Oost-Aziatische cultuur veel waarde aan een beheerste lach, een glimlach met gesloten mond, terwijl Amerikanen een enthousiaste lach belangrijk vinden: dan zie je er betrouwbaarder en vriendelijker uit. Dat komt omdat Amerikanen meer waarde hechten aan uitgesproken emoties zoals enthousiasme en opwinding dan mensen in Oost-Azië. Sommigen denken dat het een mogelijke reden kan zijn waarom er in Amerika, los van alle politieke beweegredenen, zoveel weerstand is tegen het dragen van mondmaskers. Mensen vinden dat een masker het lastiger maakt om een verbinding met anderen tot stand te brengen en dat het het sociale weefsel uitholt.»
HUMO Mensen die veel met doven en slechthorenden in contact komen, of werken met mensen met autisme of kinderen met leermoeilijkheden, dragen steeds vaker maskers die half doorzichtig zijn, zodat hun mond en dus lach zichtbaar blijft. Zou het voor onze communicatie nuttig zijn dat iedereen met zo’n masker rondloopt?
DE LEERSNYDER «Voor doelgroepen die aangewezen zijn op signalen die vanuit de mondregio komen, zijn dat soort maskers zeker nuttig. Van mensen met een autismespectrumstoornis weten we dat ze moeilijkheden hebben om andere signalen op te pikken, dus voor hen zou het zeker kunnen helpen. Maar of iederéén nu zo’n half doorzichtig masker moet dragen? Bij het overbrengen en interpreteren van emoties spelen ook andere elementen dan de mond en het gezicht een rol.»
HUMO Een Amerikaanse gamedesigner heeft het JabberMask ontworpen, een mondmasker met ingebouwde ledlampjes waarmee je een glimlach, allerlei emoji’s, een hartje of korte woordjes als ‘NO’ of ‘OK’ kunt laten verschijnen. Goed idee?
DE LEERSNYDER (lacht) «Het lijkt me een gimmick. Ik denk niet dat we het nodig hebben om onze communicatie te verbeteren, maar grappig is het wel.»
HUMO Volgens professor Niedenthal kan het mondmasker ook een positief effect hebben op onze omgang met anderen. We kunnen het masker zien als een teken van solidariteit, dat we met onze medemens begaan zijn. En dat zou ons niet alleen een goed gevoel geven, het zou ons ook dichter bij elkaar brengen.
DE LEERSNYDER «Het mondmasker kan zeker een symbool van solidariteit worden. We dragen het ook niet om onszelf te beschermen, maar om anderen tegen óns te beschermen, als we besmettelijk zouden zijn. In die zin kunnen maskers zeker een verbindend middel zijn. Net zoals het applaus, de witte lakens en andere acties dat tijdens de eerste lockdown waren.»
