Vasectomie in de lift: ‘Een ingreep van 20 minuten zorgt ervoor dat een vrouw niet nog 30 jaar lang elke dag de pil moet nemen’

Steeds meer mannen kiezen voor sterilisatie. Toch doen over de vasectomie nog veel misverstanden de ronde. Waar mag de geknipte man zich aan verwachten, en waarom zou je die ingreep laten doen? ‘Ik zag geen reden om het niet te doen.’

De dag waarop het Europees Parlement Ursula von der Leyen koos als nieuwe en eerste vrouwelijke voorzitter van de Europese Commissie, zal mij altijd bijblijven. Niet zozeer omdat mij dat zo bijzonder raakte, maar omdat ik het vernam via de radio in de operatiezaal, terwijl ik de verbrande geur van mijn eigen dichtgeschroeide zaadleiders opsnoof, voorwaar een bijzondere sensatie. Op die mooie zomerdag in 2019 eindige niet alleen de mannelijke hegemonie aan het hoofd van de Commissie, maar ook het vruchtbare deel van mijn leven.

Steeds meer mannen opteren voor een vasectomie. In 2006 kozen zo’n 7.500 mannen per jaar voor de knip, in 2020 waren dat er een kleine 10.000, of zo’n 27 per dag, zo blijkt uit cijfers van het RIZIV. ‘Op elk spreekuur komt tegenwoordig wel minstens één man langs voor een sterilisatie’, zegt fertiliteitsexpert Herman Tournaye (VUB), die de populariteit de voorbije 10 jaar zag toenemen. ‘Vaak gaat het om mannen in een vaste relatie, met een vervulde kinderwens, waarbij de vrouw niet langer alleen wil opdraaien voor de anticonceptie.’

Zo ging het ook bij schrijver en televisiemaker Mathieu Dams (36). Gevraagd naar zijn motivatie om zich te laten steriliseren, moet hij niet lang nadenken. ‘Mijn vriendin. (lacht) Wij hebben twee kinderen, en waren het er over eens dat er geen derde meer moest bijkomen. Zij had geen zin om nog de pil te nemen en ik kon dat volledig begrijpen. Het idee heeft dan nog een tijdje in mijn hoofd gesluimerd en vorig jaar heb ik de stap gezet. Er was eigenlijk geen reden om het niet te doen.’

Een kleine moeite voor de man, betekent voor de vrouw misschien een wereld van verschil, om even Vermaelens’ Projects te parafraseren. ‘Een ingreep van 20 minuten kan ervoor zorgen dat een vrouw niet nog 20 tot 30 jaar lang elke dag de pil moet nemen’, zegt uroloog Yves Deruyver (UZ Leuven), die merkt dat steeds meer koppels die afweging maken. Tekenaar Arno Van de Velde (34) kwam zelf met het idee op de proppen, eveneens na het besluit dat twee kinderen een mooi aantal is om op af klokken. ‘Ik vond dat het mijn beurt was om voor de anticonceptie in te staan. Voor mijn vrouw hoefde dat niet. Maar ze is nu wel heel blij dat de pil of een spiraal louter een optie is, die ze kan overwegen om haar cyclus beter te regelen.’

VERDWAALDE TANDARTS

De knip mag dan in de lift zitten, het aantal mannen dat ervoor opteert blijft al bij al beperkt. Over de vasectomie doen nogal wat mythes de ronde. ‘Er is veel onwetendheid’, merkte Van de Velde aan de reacties toen hij op Instagram zijn voornemen om zich voortijdig uit de genenpoel terug te trekken kenbaar maakte. ‘Sommige mannen verwarren de ingreep met castratie en denken dat je stem hoger wordt.’ De ingreep zou een negatief effect hebben op libido, erecties en zaadlozingen. Niets van aan, verzekert Tournaye. ‘Wie niet de gewoonte heeft zijn zaadlozing onder de microscoop te bestuderen, merkt geen verschil.’

Het enige verschil is dat de gesteriliseerde man met losse flodders schiet. De zaadcellen ontstaan in de teelbal, verzamelen zich in de bijbal en reizen via de zaadleiders richting prostaat, waar ze zich vermengen met vocht uit de zaadblaasjes en de prostaat. Tijdens een vasectomie maakt de uroloog twee sneetjes aan beide zijden van de balzak. Hij knipt de zaadleiders door en bindt of brandt de uiteinden dicht. Vanaf dan zwemmen zaadcellen een doodlopend straatje in, en bevat de zaadlozing geen zaad meer.

Een vasectomie zou ook het risico op prostaatkanker en hartaandoeningen verhogen. De consensus onder urologen is dat daar geen bewijs voor is. Die misvatting is volgens Tournaye terug te voeren op oudere studies die een statistisch verband tussen die aandoeningen en vasectomie vonden. ‘Ze dateren uit de tijd dat vooral mannen die een liederlijk leven leidden de ingreep lieten uitvoeren. Het is het type man dat er doorgaans geen al te gezonde levensstijl op nahoudt, drinkt en rookt, wat het verband verklaart.’ Daarnaast ondergaan mannen die zich lieten steriliseren vaker een prostaatonderzoek, waardoor de ziekte bij hen gewoon vaker werd vastgesteld.

De meeste mannen opteren voor lokale verdoving. Na de verdovende prikjes in het scrotum – toegegeven: geen aantrekkelijk vooruitzicht – is het ergste aan de ingreep eigenlijk al achter de rug. Wat volgt is te vergelijken met de sensatie tijdens een ingreep bij de tandarts, maar dan een meter lager. Je voelt wel dat de uroloog bezig is, maar het doet niet echt pijn. Is dat wel zo, dan volgt extra verdoving.

‘Ik vond het best interessant om een rookpluimpje te zien opstijgen vanuit mijn balzak’, herinnert Dams zich. Wie daar minder enthousiast van wordt, kan voor volledige narcose opteren. Bij Van de Velde ging dat zo, op advies van de uroloog. ‘Omdat mijn rechterteelbal te veel de neiging had om in zijn schulp te kruipen’, aldus Van de Velde. De ‘cremasterreflex’ noemen urologen dat, genoemd naar de gelijknamige spier die de teelballen bij koude dichter bij het lichaam trekt. ‘Bij sommige mannen trekken de teelballen zich bij aanraking tot tegen of in de lies terug’, zegt Tournaye. ‘Dan is volledige narcose een betere optie.’

FICTIEVE BALKNIJPER

De vasectomie mag dan een relatief eenvoudige en veilige ingreep zijn, dat betekent niet ze zonder risico is. ‘De kans op belangrijke problemen is gering, maar niet nul’, vat de Belgische Vereniging van Urologen (BVU) het samen.

‘Alsof iemand net niet hard genoeg in je ballen knijpt om echt pijn te doen, maar wel hard genoeg om de fictieve knijper een pak rammel te willen verkopen’, omschrijft Van de Velde het gevoel de eerste dagen, die hij voornamelijk in joggingbroek in de zetel doorbracht. Pijn en ongemak de eerste dagen na de ingreep komen volgens de BVU bij 5 tot 15 procent van de mannen voor. Een gewone pijnstiller biedt doorgaans soelaas. In ongeveer 1 procent van de gevallen kan pijn weken tot maanden aanhouden.

Bij zo’n 40 procent van de mannen kan een zogenoemd granuloom ontstaan, een knobbeltje ter hoogte van de zaadleideruiteinden. Dat is vaak duidelijk voelbaar, maar volgens de BVU in minder dan 1 procent van de gevallen pijnlijk.

In minder dan 5 procent van de gevallen kan de ingreep tot een bloeduitstorting in het scrotum leiden. ‘Het scrotum kan dan helemaal blauw worden en uitzonderlijk zo groot als een sinaasappel’, zegt Tournaye. ‘Met wat ijs en een paar dagen stappen zoals John Wayne is dat doorgaans opgelost.’

Het is belangrijk de wondjes na de ingreep goed te verzorgen. ‘Doe je dat niet, dan kunnen ze gaan infecteren’, zegt Tournaye. Ook die complicatie komt volgens de BVU bij minder dan 5 procent van de mannen voor. In minder dan 1 procent van de gevallen kan een infectie zich naar de binnenkant van het scrotum verplaatsen of een abces veroorzaken. ‘In sommige gevallen is een bijkomende chirurgische ingreep dan noodzakelijk’, zegt Tournaye. ‘In het allerslechtste geval leidt zo’n infectie ertoe dat een teelbal moet worden verwijderd, maar dat heb ik in 30 jaar nog maar twee keer meegemaakt.’

U bent fluks het ziekenhuis uitgebeend, hebt nauwelijks ergens last van, en voelt de aandrang al meteen te gaan joggen of fietsen? Prijs u gelukkig, maar toch beter van niet. ‘Een man die na twee dagen de 20 kilometer van Brussel liep, is toch met een enorme zwelling teruggekeerd’, herinnert Tournaye zich. ‘Al te veel wrijving en schokken vermijd je beter even.’ Strak ondergoed strekt daarom de eerste dagen tot aanbeveling.

En hoe zit het met die andere sport? Dat kan zodra het geen pijn meer doet. Maar opgelet, u bent vlak na de ingreep nog niet onvruchtbaar. De eerste maanden kan het sperma wel nog zaadcellen bevatten, die nog voor de ingreep al stroomafwaarts rondhingen. Na drie maanden – wat volgens de wetenschap overeenstemt met vijftien tot twintig zaadlozingen – gaat een spermastaal onder de microscoop. Oogt dat desolaat, dan verklaart de uroloog u officieel onschadelijk.

HELDENDOM

Helemaal waterdicht is de vasectomie niet, maar het scheelt niet veel. In ongeveer 1 op 2.000 gevallen kruipt het zaad waar het niet gaan kan, en slagen de stukjes zaadleider er toch in om elkaar terug te vinden.

De vasectomie is niet onomkeerbaar, maar het is wel beter ze zo te beschouwen. De uroloog zal daarom peilen naar uw motieven. ‘Bij jonge mensen die nog geen kinderen hebben, maar aangeven er nooit te willen, zijn we erg terughoudend’, zegt Tournaye. In Frankrijk is een bedenktijd van vier maanden tussen het eerste consult en de ingreep wettelijk verplicht. Bij ons bestaat zo’n verplichting niet en hangt het van de uroloog af. Soms volstaat de overredingskracht en de afgepeigerde blik van de vader van twee. ‘Ik heb al meteen tijdens het eerste consult een datum voor de ingreep een paar weken later geprikt’, herinnert Dams zich.

Het was vooral het definitieve karakter van de ingreep dat Dams aanvankelijk een beetje deed twijfelen. Persoonlijk vond ik het idee dat je met een eventuele nieuwe partner in een vlaag van zinsverbijstering geen kind meer zou kunnen maken net geruststellend. ‘Inmiddels bekijk ik dat ook zo’, zegt Dams. ‘Het is fijn dat er geen discussie meer mogelijk is. En dat ik nooit een man van 60 jaar met een baby zal zijn.’ Voor Van de Velde was de onomkeerbaarheid geen issue. ‘Ik ben zeker dat ik niet nog eens door het hele proces om een kind te krijgen wil.’

De zaadleiders opnieuw met elkaar verbinden lukt soms, maar niet altijd. ‘We zien zo’n 10 procent spijtoptanten’, zegt Tournaye. ‘Het gaat dan meestal om mannen die na een scheiding een relatie met een jongere partner hebben, en in mindere mate mannen die toch nog een kind willen met hun partner.’ Na een hersteloperatie slaagt ongeveer de helft van de mannen er binnen het jaar in een kind te verwekken, aldus Tournaye. Dat het bij de andere helft niet lukt, komt doordat de zaadkwaliteit verminderd is of ze antistoffen aanmaken tegen de eigen zaadcellen. Dat zit zo. Ook na de vasectomie blijven de teelballen zaadcellen aanmaken. ‘Na een paar weken ruimen macrofagen – de vuilniswagens in ons lichaam – ze op’, zegt Tournaye. ‘Maar soms kunnen de vuilniswagens het niet aan, en dan reageert het lichaam door er antistoffen op af te sturen. Die blijven dan ook na een hersteloperatie actief.’ Bij een vurige kinderwens is het echter altijd nog mogelijk om met een fijne naald zaadcellen uit de bal te halen en via IVF een kind te verwekken.

Een onderbelicht voordeel is dat de geknipte man die zich als dusdanig kenbaar maakt, niet zelden lof en eindeloos respect te beurt valt. ‘Hadden maar meer mannen de ballen om dit te doen.’ ‘Dank om de vasectomie te normaliseren.’ ‘Hoe nobel!’ Het is slechts een greep uit de reacties die Dams en Van de Velde op sociale media kregen. ‘Bij het vrouwelijke deel van mijn vriendenkring ben ik echt de held’, lacht Dams. ‘Na ‘doet dat pijn?’, is ‘hoe overtuig ik mijn man?’ de vaakst gestelde vraag’, zegt Van de Velde. ‘Niks forceren, je informeren en erover praten lijkt mij een goed begin.’

(DM)