Verkiezingen in Turkije: ‘Erdogan wordt niet toevallig vergeleken met Vladimir Poetin. Ze zijn allebei stoer, grof en compromisloos’

Al twee decennia is hij aan de macht als premier en als president van Turkije, en natuurlijk wil hij daar nog eens vijf jaar aan toevoegen. Maar de presidents- en parlementsverkiezingen zijn allesbehalve een walk-over te worden voor Recep Tayyip Erdogan (69). Vandaag staat de tweede stemronde op het programma. Turkije-watcher Rob Vreeken, correspondent voor de Volkskrant in Istanbul en auteur van een nieuw boek over de Turkse leider, durft zich amper aan een voorspelling te wagen.

ROB VREEKEN «In de meeste peilingen heeft oppositiekandidaat Kemal Kiliçdaroglu (die zes partijen achter zich heeft, red.) een voorsprong, maar peilingen zijn vaak weinig betrouwbaar. Kiliçdaroglu gaat de verkiezingen ook in als een soort loser: hij heeft al twee keer verloren van Erdogan, en een charismatisch leider kun je hem niet noemen.

»Ik denk wel dat de AKP, de partij van Erdogan, de parlementsverkiezingen zal verliezen. Dat hoeft geen drama voor hem te zijn: hij heeft een sterk presidentieel systeem ingevoerd in Turkije, waardoor de macht van het parlement beperkt is.»

HUMO Erdogan heeft de touwtjes al twintig jaar stevig in handen. Wat is zijn geheim?

VREEKEN «Hij heeft simpelweg veel voor elkaar gebracht. De eerste vijftien jaar van zijn beleid was er louter economische groei. Daardoor kon hij volop bouwen – wegen, ziekenhuizen, woningen – en het openbaar vervoer verbeteren. Hij heeft Turkije ook internationaal op de kaart gezet. Tegenover Europa is hij de man die zich niet de wet laat voorschrijven. In de oorlog in Oekraïne heeft hij zich opgesteld als de grote verzoener: dankzij zijn bemiddeling kwam er een gevangenenruil tussen Moskou en Kiev en werd er een akkoord gesloten over de graanexport van Oekraïne.

»Voorts is Erdogan een toonbeeld van mannelijkheid. Hij wordt niet toevallig vergeleken met Vladimir Poetin: ze zijn allebei stoer, grof en compromisloos. Erdogan belichaamt een masculien nationalisme waar veel Turken tuk op zijn. Dat verklaart trouwens waarom hij in zijn huidige campagne foto’s verspreidt van twee verkiezingen geleden, toen hij er nog veel jonger uitzag. Hij is inmiddels 69 en is net ziek geweest: hij werd onwel tijdens een tv-interview en kon drie dagen geen campagne voeren. En toch moet hij dat energieke blijven uitstralen.»

HUMO De economie is één van de belangrijkste thema’s in de stembusslag, maar nu ten nadele van de president: de inflatie bedraagt al zo’n 65 procent en de koers van de Turkse lira ligt historisch laag.

VREEKEN«Iedereen klaagt over hoe duur het leven is geworden. Een harde kern – ik schat zo’n 25 procent van de kiezers – zal desondanks op Erdogan stemmen. Wat de rest zal doen, dat is het grote vraagteken. Daarom legt de president de nadruk op de economische troeven die Turkije wél nog heeft. Veel bedrijven doen het goed, bijvoorbeeld. Door de zwakke lira is de export beschermd. De regering loopt te koop met de Turkse drones die in buitenlandse oorlogen worden gebruikt, met de elektrische auto van het Turkse TOGG en met Teknofest in Istanbul, het grootste festival rond technologie en lucht- en ruimtevaart ter wereld. Waarmee Erdogan wil zeggen: ik denk aan de toekomst.»

HUMO Komt veel minder aan bod: de grote aardbeving van 6 februari, waarbij bijna 50.000 doden vielen.

VREEKEN «Beide kampen huiveren ervoor om die ramp politiek uit te buiten: je wordt er algauw van beschuldigd dat je het leed van anderen misbruikt. Maar de aardbeving speelt natuurlijk wel een rol, zeker bij de kiezer. Die heeft gezien hoe de hulpverlening haperde, en dat vooral gebouwen in puin lagen die niet in orde waren met de bouwvoorschriften.»

HUMO In uw nieuwe boek, ‘Een heidens karwei’, schrijft u dat Erdogan van Turkije een islamitischer land heeft willen maken. Dat is volgens u niet alleen mislukt, de Turkse samenleving is zelfs seculierder geworden.

VREEKEN «Erdogan heeft het islamitische onderwijs flink gesubsidieerd en gepromoot. Diyanet, het directoraat voor godsdienstzaken, is onder zijn bewind een beleidsinstrument geworden. Er ging ook geld naar de bouw van moskeeën in het buitenland. En Erdogan heeft de banden verstevigd met de islamitische ordes in Turkije, waarvan enkele behoorlijk conservatief zijn.

»Maar terwijl de overheid almaar islamitischer werd, gebeurde het tegenovergestelde met de Turkse maatschappij. De islam heeft almaar minder invloed op het dagelijks leven van de Turken. Het aantal atheïsten is tussen 2008 en 2020 gestegen van 2 naar 6 procent. De meeste zorgen maakt de regering zich over de deïsten: een groeiende groep mensen, waaronder veel jongeren, die zich nog wel moslim noemen maar niet meer naar de moskee gaan of bidden, die het Suikerfeest wel vieren maar niet meer vasten. En die, in het geval van de jongeren, zich niet houden aan de zedelijkheidsregels van de islam en voorhuwelijkse seks hebben. Ze kleden zich ook niet volgens de islamitische voorschriften.»

HUMO Verklaart dat slinkende aantal gelovigen waarom de AKP de islam veel minder uitspeelt?

VREEKEN «Ja. Daarom werpt Erdogan zich niet op als beschermer van de islam, maar heeft hij het over de bescherming van de Turkse cultuur en het Turkse gezin. De AKP benadrukt liever de ‘perverse invloed’ van de lhbti-beweging, die de voorbije jaren sterk gegroeid is in het land. Enkele maanden geleden heeft de partij bijvoorbeeld aangekondigd dat ze bij wet wil laten vastleggen dat het huwelijk een zaak is van man en vrouw. Een minister die homo’s met dieven vergelijkt: in Turkije is het vorige week nog gebeurd.»

Rob Vreeken, ‘Een heidens karwei: Erdogan en de mislukte islamisering van Turkije’, Prometheus