Verstaan Denen en Zweden elkaar echt zo goed als in ‘The Investigation’ en ‘The Bridge’?

In Scandinavische televisieseries en films wordt nog al te vaak gedaan alsof Denen en Zweden elkaar moeiteloos kunnen verstaan. Maar de realiteit blijkt toch een stuk onbegrijpelijker.

Toch weer die verbazing. Kijk ik ‘The Investigation’, de nieuwe dramaserie over de macabere onderzeeër-moordzaak van een paar jaar geleden, gaat de Deense hoofdonderzoeker naar de Zweedse ouders van de dan nog vermiste journalist Kim Wall. En vervolgens voeren detective en gezinsleden – zonder enige spraakverwarring of interpretatieve pauzes – een bedompt gesprek in het Dweeds, of Zweens, of een niet-bestaand Scandinavisch.

In de Gouden Palm-winnende film ‘The Square’, van de Zweed Ruben Östlund, gaat het precies zo, net als in de wereldberoemde thrillerreeks ‘The Bridge’. In die serie slaan het Deense en Zweedse politiekorps de handen ineen na een misdaad die op de Sontbrug tussen Kopenhagen en Malmö is gepleegd. Daar begrijpen de speurders elkaar blijkbaar goed genoeg om gezamenlijk een moord op te lossen. Rond de brug wordt interlandelijk geconverseerd alsof de twee talen zich tot elkaar verhouden als het Brits tot het Amerikaans, of het Nederlands tot het Vlaams.

Denen en Zweden begrijpen elkaar maar voor de helft

We mogen dan buren zijn; voor ‘ons’ Zweden valt er geen touw aan dat Denen-taaltje vast te knopen. Het lijkt een lange uitstoot van korte klinkers en ingeslikte lettergrepen, slechts af en toe onderbroken door een woord dat je meent te herkennen. Waarom krijgen we dan toch keer op keer dat obligate ‘wij zijn één grote, Scandinavische familie’ voorgeschoteld op televisie, vroegen ook columnisten zich de laatste weken in de Zweedse media af.

Uit onderzoek van onder andere de linguïst Charlotte Gooskens aan de Rijksuniversiteit Groningen blijkt dat slechts zo’n 50 procent van het Deens en Zweeds wederzijds begrijpelijk is. En voor Zweden blijkt het moeilijker Denen te verstaan dan andersom. Die asymmetrie, is de suggestie, is mogelijk herleidbaar tot ‘de minder positieve houding onder Zweden tegenover de Deense taal, cultuur en mensen’.

Toch zal die vermeende scepsis richting de Denen slechts een deel van het antwoord zijn. Uit een studie uit 2005 onder de noordelijke populatie blijkt dat zowel de Finnen, Noren en Zweden het Deens de ‘lelijkste en minst begrijpelijke taal’ van de regio vinden. De Denen hebben een veelvoud aan klinkerklanken, en de gesproken en geschreven taal liggen veel verder uiteen dan bijvoorbeeld het gesproken en geschreven Zweeds. Bovendien zouden Denen zo’n 40 procent sneller spreken dan hun Zweedse buren — en daarbij sneuvelt hier en daar een lettergreep.

Die filmische, fictieve taalunie die in een serie als ‘The Investigation’ voorkomt, bevestigt voor de buitenwereld vooral de misvatting dat Scandinavië een soort sociaal-culturele eenheidsworst is. Tuurlijk — er bestaat ook veel overlap, maar identiek zijn de noordelijke landen en talen gewoonweg niet.

(Trouw)