Vijf vragen na ‘internationale noodsituatie’ rond apenpokken: ‘Heel wat mensen merken niet dat ze besmet zijn, omdat de klachten zo mild zijn’

WHO-chef Tedros Ghebreyesus roept apenpokken (monkeypox) uit tot ‘een internationale noodsituatie met implicaties voor de volksgezondheid’, het hoogste waarschuwingsniveau. Wat betekent dat?

1. Waarom neemt de Wereldgezondheidsorganisatie dit besluit?

“Niet omdat dit virus een gevaar is voor de algemene bevolking”, benadrukt viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven). “Dat lijkt zo, met dat hoogste waarschuwingsniveau. Maar dit virus is qua risico’s absoluut niet te vergelijken met corona. Een kleine meerderheid in de expertencommissie wilde deze statusverhoging dan ook niet.”

WHO-baas Tedros Ghebreyesus nam uiteindelijk zelf de beslissing “omdat er een duidelijk risico is dat dit virus zich snel verder zal verspreiden over de hele wereld” .

Apenpokken zijn eind jaren 50 ontdekt en kwamen tot voor kort enkel voor in West-en Centraal-Afrika, maar flakkeren nu wereldwijd op, voornamelijk bij mannen die seks hebben met mannen. De WHO acht het verspreidingsrisico ‘hoog’ in Europa en ‘matig’ in de rest van de wereld.

In enkele weken tijd is het aantal gekende besmettingen gestegen van rond de 3.000 naar zo’n 16.000 in 75 landen. “Dat is nog altijd weinig, maar de WHO handelt vanuit het voorzichtigheidsprincipe”, zegt viroloog Steven Van Gucht (Sciensano). “Het virus geeft milde klachten en circuleert in een beperkte bevolkingsgroep, maar het verspreidt zich nu wel snel en het is een virus. Het kan dus muteren. Nu is er nog eventjes een kans om het weg te krijgen met preventie, contacttracing, isolatie en vaccinatie voor mannen die seks hebben met mannen.”

De hoogste alarmfase is dan ook vooral een manier om regeringen wakker te schudden. “Denk zeker aan landen die homo’s stigmatiseren en deze uitbraak daarom negeren”, zegt Van Ranst.

Ook maakt de ‘noodsituatie’ het makkelijker om middelen vrij te maken en internationale samenwerking op te zetten voor onderzoek en productie van vaccins en medicatie. “Dat is nu beperkt”, zegt Van Gucht. “Alleen het kleine Bavarian Nordic produceert het vaccin, waardoor er veel te weinig zijn om iedereen in de risicogroep te vaccineren.”

Corona heeft volgens insiders ook een impact: de WHO wil zeker niet riskeren nog eens het verwijt te krijgen dat ze te traag reageert.

2. Welke andere ziektes leidden al tot deze hoogste alarmfase?

Op dit moment geldt voor twee andere ziektes het hoogste waarschuwingsniveau van de WHO: Covid-19 en polio. Eerder werden ook de Mexicaanse griep (2009), ebola (2014 en 2019) en het zikavirus (2016) uitgeroepen tot ‘internationale noodsituatie met implicaties voor de volksgezondheid’.

3. Hoe riskant is dit virus en wat zijn de symptomen?

“De timing is slecht, want veel mensen projecteren corona onterecht op dit virus”, zegt Van Ranst. Ook Van Gucht benadrukt dat “dit zeker niet te vergelijken is met corona”.

Zo zijn ‘apenpokken’ een DNA-virus, terwijl Sars-Cov-2 een RNA-virus is. Dat eerste type is een pak stabieler en muteert minder dan een RNA-virus.

En je loopt het niet makkelijk op. “Op de ruim 300 bekende gevallen in ons land liep de grote meerderheid het op na seksueel contact”, zegt vaccinoloog Pierre Van Damme (UAntwerpen). “Het is geen seksueel overdraagbare ziekte, maar je moet wel lang en nauw huidcontact met iemand hebben om besmet te raken.” Al is nog niet alles bekend over de transmissie. “Er is niet genoeg geïnvesteerd in onderzoek. Nu dit virus in Europa circuleert zal dat meer gebeuren.”

In de meeste gevallen zorgt het virus voor koorts, hoofd- en spierpijn, vermoeidheid, opgezwollen lymfeklieren en uitslag met blaasjes op de huid. Een behandeling is er niet. Meestal zijn de klachten mild en na twee tot vier weken verdwenen. “Het Instituut voor Tropische Geneeskunde stelt zelfs vast dat er heel wat mensen zijn die niet weten dat ze besmet zijn omdat de klachten zo mild zijn”, zegt Van Gucht.

Al zijn er uitzonderingen, zoals de 39-jarige Zweed Sebastian Köhn, die in The Guardian beschrijft hoe hij “twee weken in de apenpokkenhel” leefde met “erg pijnlijke letsels en lymfeklieren die zo gezwollen waren dat ze twee centimeter uit mijn keel staken”.

Een besmetting is in het Westen heel zelden dodelijk. Op de zo’n 16.000 bekende besmettingen zijn zes sterfgevallen. “De kans bestaat dat die mensen vooral zijn overleden omdat hun immuunsysteem erg zwak was”, zegt Van Damme.

4. Apenpokken zijn bij drie kinderen vastgesteld. Wat betekent dat?

Bij twee kinderen in de VS en bij één kind in Amsterdam zijn recentelijk apenpokken vastgesteld. Volgens experts is dat te verwachten en is het vooral opvallend dat er niet al meer besmette kinderen en ook besmette vrouwen opdoken. Want iedereen die nauw lichamelijk contact heeft met een besmet persoon kan zelf ook besmet raken. En het is zeer waarschijnlijk dat mannen die seks hebben met mannen ook nauwe fysieke contacten hebben met bijvoorbeeld gezinsleden die ze zonder het te beseffen besmetten.

5. Wat moet er nu vooral gebeuren?

“Ons land doet het heel goed met sensibilisering en ook contacttracing in de homogemeenschap en onder andere op festivals in samenwerking met Sensoa”, zegt Van Gucht. Maar veel andere landen doen dat nog veel te weinig en zouden daar nu snel verandering in moeten brengen.

Ook zijn er veel te weinig vaccins. Ons land heeft er 30.000 besteld en die zou Bavarian Nordic vanaf het najaar leveren. “Je zou ze kunnen aanbieden aan mannen die seks hebben met mannen en die een verhoogd risico op complicaties lopen”, zegt Van Gucht.

(DM)