Wij hebben Marc Van Ranst, Erika Vlieghe en Steven Van Gucht, Duitsland heeft Christian Drosten (49). In tegenstelling tot onze experts spreekt de Duitse überviroloog maar zelden met de media. Liever informeert hij de bevolking via een podcast, waarin hij onomwonden zijn licht laat schijnen op de coronapandemie. ‘Het beeld dat dit een pandemie van de ongevaccineerden is, is helemaal fout.’
Virologen zijn dezer dagen publieke figuren. Voor Christian Drosten is dat niet anders: het hoofd van het Instituut voor Virologie aan het Charité-ziekenhuis in Berlijn kreeg in 2021 af te rekenen met haatberichten, maar botste in de winkel ook op T-shirts, maskers en tassen waarop zijn uitspraken en gezicht stonden.
CHRISTIAN DROSTEN «Die aandacht went niet. Veel mensen herkennen mij op straat, en dat is niet altijd aangenaam. Er is ook veel haat. Onlangs schreeuwden voorbijgangers ‘Nazi!’ naar me. Het is een vervelend gevolg van het succes van mijn podcast. Maar desondanks geloof ik dat het nuttig is om een rol te spelen in het publieke debat. In mijn podcast hoef ik me niet in te houden. Bovendien is die voor iedereen gratis beschikbaar. Ik ben een wetenschapper aan een publieke instelling, de belastingbetaler betaalt mij.»
– Al sinds het begin van de pandemie hebt u kritiek op de media. Waarom?
DROSTEN «Sommige media hebben – ook door hun keuze van gasten en de bronnen die ze citeren – de bevolking maandenlang voorgehouden dat het gevaar niet zo groot was en dat de maatregelen buitenproportioneel waren, althans in Duitsland. Ze lieten uitschijnen dat, wanneer we de woonzorgcentra zouden sluiten, de rest van de samenleving haar gangetje kon gaan. (Zucht) Er waren ook de constante aanvallen op wetenschappers... Ik heb het niet eens over individuele aanvallen, maar over het sfeertje dat is gecreëerd door de ondertoon van de berichtgeving.»
– Maar het klopt toch dat niet alle wetenschappers het met elkaar eens waren, of zien we dat verkeerd?
DROSTEN «In het begin van de pandemie verschilden we onderling van mening, dat klopt. Maar hoe meer we te weten kwamen, hoe meer er een consensus ontstond. De media doen nu alsof we de ene keer dit en de andere keer dat zeiden, maar ze verzwijgen dat we nu veel nieuwe inzichten hebben verworven. Ze suggereren dat je kunt kiezen welke informatie je gelooft: dat is nefast voor het vertrouwen in de wetenschap.»
– Het beste voorbeeld was de aanvankelijke twijfel over het nut van mondmaskers.
DROSTEN «In het begin waren er simpelweg niet genoeg maskers. Wat we hadden, moesten we voor het medisch personeel voorbehouden. In de wetenschappelijke literatuur vond je ook geen bewijzen voor het nut van maskers tegen dit soort virussen. Pas toen er voldoende gegevens over het coronavirus waren, bleek het gebruik aan te raden.»
– Welke inzichten heeft de wetenschap nog moeten herzien?
DROSTEN «Het is overdreven om te stellen dat we keer op keer maatregelen hebben moeten herzien. Hooguit hebben we na de ontdekking van enkele varianten, die ons allemaal verrast hebben, één en ander bijgestuurd.»
– Hoe kijkt u naar de spanningen tussen politiek en wetenschap?
DROSTEN «Politici beschikken nu eenmaal niet over de competenties om elk virus of elke wetenschappelijke situatie juist in te schatten. Ik kan alleen vanuit mijn ervaring spreken, maar Angela Merkel was een grote uitzondering. Zij stelde altijd de juiste vragen, toonde veel begrip en ze beschikt over een groot wiskundig inzicht: ze kon heel goed inschatten welke maatregelen iets zouden uithalen.»
– In het begin van de pandemie klonk het dat de politici slaafs de virologen en epidemiologen gevolgd hebben. Bij de beslissing om de scholen te sluiten, had men bijvoorbeeld meer naar pedagogen, psychologen en sociologen moeten luisteren.
DROSTEN «De scholen waren ook gesloten als ze naar andere wetenschappers hadden geluisterd. Wij hebben ook nooit gezegd dat álle scholen gesloten moesten worden. Ik verwees naar de Verenigde Staten in 1918, tijdens de Spaanse griep: staten waar de scholen dichtgingen, telden véél minder doden. Dat was geen oproep om meteen alle scholen te sluiten, ik had het slechts vermeld om duidelijk te maken dat je op lokaal niveau moet kunnen reageren. Maar toen begon de ene na de andere deelstaat de scholen op slot te doen... Dat was een politieke beslissing, niet het advies van de wetenschappers.»
– Die beslissing ergert u duidelijk nog steeds.
DROSTEN «Mij wordt nog altijd aangewreven dat ík verantwoordelijk ben voor die sluiting. Ik zou een kinderbeul zijn. Geen enkele politicus heeft dat rechtgezet. Natuurlijk moet je nadenken over de mentale gevolgen voor de kinderen, maar je moet een beslissing goed timen. Ze hadden ook kunnen beslissen om de scholen open te houden, en kunnen inzetten op thuiswerken in de dienstensector. Er is rekening gehouden met de economie, niet met de scholen. Ook dat was een politieke keuze.»
– Sommige landen hebben beslist om niet-gevaccineerden te isoleren en uit het maatschappelijke leven te bannen. Is dat een goede aanpak?
DROSTEN «Natuurlijk is het een goed idee om de besmettingen te stoppen, maar het beeld dat dit een pandemie van de ongevaccineerden is, is helemaal fout: corona treft iedereen. Het klopt wel dat een ongevaccineerde zestigplusser vandaag veel meer gevaar loopt. Wie niet gevaccineerd is en een risicoprofiel heeft, belandt sneller op intensive care, waardoor de zorgsector overbelast raakt. Daarom blijft het belangrijk dat niet te veel mensen tegelijk besmet raken.
»Het probleem zijn nu de varianten, waardoor de bescherming van de vaccins na een maand of drie afneemt. Zo kon de deltavariant bijvoorbeeld veel mensen besmetten. Op dit moment zijn steeds meer mensen steeds minder beschermd door de vaccins. Iedereen draagt dus bij aan de pandemie, ook de gevaccineerden – zij het in iets mindere mate.»
– Dus zelfs wanneer ik gevaccineerd ben, blijf ik even besmettelijk als een ongevaccineerde?
DROSTEN «Bij een besmetting is de virale lading de eerste dagen bijna even groot, daarna neemt ze wel sneller af bij gevaccineerden. Maar het virus verspreidt zich vooral in de eerste dagen na de besmetting. Daarom zijn die boosterprikken erg nuttig. Ze zijn niet alleen een extra bescherming voor ouderen, ze kunnen ook het aantal besmettingen doen afnemen. Ideaal zou zijn dat we tegelijkertijd de vaccinatiegraad verhogen, maar dat is een politieke kwestie. Ik wil zeker niet suggereren dat we het probleem alleen met boosters kunnen oplossen.»
– We moeten dus de basisregels blijven respecteren: afstand houden, handen wassen en maskers dragen?
DROSTEN «Vermijd zeker grote groepen in gesloten ruimtes. Het virus wordt overgedragen via aerosolen, dus afstand alleen biedt geen bescherming. Zet een mondmasker op zodra je een ruimte binnengaat waar veel mensen zijn.»
– Wordt het volgend jaar toch iets beter, of komt er nog meer rampspoed op ons af?
DROSTEN «Het virus zal endemisch worden. We kunnen het niet wegvaccineren omdat niet de hele wereldbevolking een prik zal krijgen. Bovendien komen er ongetwijfeld nog meer varianten. Ik vrees dat iedereen ooit besmet moet raken als we groepsimmuniteit willen, in combinatie met vaccinatie, zodat de gevolgen meevallen.
»Door de vaccins wordt de intensive care niet meer overbelast en krijgen besmette mensen uiteindelijk gewoon wat keelpijn. Sommigen zullen ook koorts krijgen, of voor een tweede of derde keer besmet raken. Op den duur zal ons slijmvlies immuun geworden zijn.»
– Het is wel duidelijk dat nieuwe pandemieën niet uitgesloten zijn?
DROSTEN «Een groeiende wereldbevolking die steeds meer vlees eet: dat is de ideale voedingsbodem voor nieuwe pandemieën. In China worden civetkatten en marters in de bontindustrie gelinkt aan SARS. In het Midden-Oosten zou er een verband zijn tussen kamelen en het MERS-virus. Ook varkenskwekerijen bij ons zijn een probleem: in de natuur komen die dieren nooit in zulke grote kuddes voor. De veeteelt creëert de ideale omstandigheden voor virussen om op de mens over te springen.
»We zullen de opkomende middenklasse in China niet kunnen verbieden om vlees te eten, en in Afrika rukt de industriële landbouw op in regio’s met een diverse fauna. Dat baart me zorgen. Ratten in de stal, vleermuizen onder het dak: wat zal dat geven?»
– Ondanks de vaccinaties zitten we toch in een vierde golf. Wat is dan de oplossing volgens u?
DROSTEN «Wanneer de besmettingscijfers laag zijn, zit niemand te wachten op adviezen van de virologen. Maar al in september heb ik gezegd dat de vaccinatiekloof dichten de enige uitweg uit de pandemie is, en dat blijf ik zeggen. We zijn op het punt gekomen dat niet-farmaceutische strategieën overbodig zouden moeten zijn. Alles wat we vroeger hebben gedaan om de pandemie in te dammen, zoals de contacten beperken, diende om de tijd tot de vaccins te overbruggen. Die zijn er in tussen. De wetenschap heeft haar werk gedaan.»
– Uw werk zit erop?
DROSTEN «Ik wil zeker geen papegaai zijn die steeds weer dezelfde boodschap herhaalt. Als ik dat doe, word ik een mediafiguur of een halve journalist. En met alle respect, maar dat is echt het laatste wat ik wil zijn.»
© Die Zeit
