Von der Leyen tevreden over Europese vaccinatieaanpak: ‘In noodsituaties bestaat het risico dat je iets over het hoofd ziet’

Overladen door kritiek, piekert EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen niet over excuses. Ze is onverbloemd tevreden over de Europese vaccinatieaanpak. ‘Er zijn altijd pieken en dalen.’

Ursula von der Leyen oogt maandagmiddag opmerkelijk fris en zelfverzekerd voor iemand die de afgelopen 72 uur non stop door de politieke verhakselaar is getrokken. Wat ze vindt van de roep om af te treden, vooral in haar eigen Duitsland? ‘Duwtje in de rug,’ zegt ze lachend. ‘Mensen zijn enorm gestrest door de aanslepende coronapandemie. Ik heb alle begrip voor die boosheid en emoties.’

Er klinkt geen deemoedig ‘sorry’ uit de mond van de voorzitter van de Europese Commissie. De storm die vrijdagnacht opstak nadat ze grenscontroles wilde invoeren in Noord-Ierland om te voorkomen dat coronavaccins naar het Verenigd Koninkrijk verdwijnen, laat haar in elk geval uiterlijk onbewogen. ‘Er zijn altijd pieken en dalen in je politieke leven. Crises stellen je op de proef, juist dan moet je einddoel voor ogen houden. Het jaar 2021 is nog maar net begonnen.’

– U wordt blindheid verweten voor het Iers-Noord-Ierse conflict. Hoe kan dat na jaren van Brexitonderhandelingen?

URSULA VON DER LEYEN «De gevoeligheid van de Noord-Iers/Ierse grenskwestie is me zeer duidelijk. Ik ben blij dat we uiteindelijk een goede oplossing gevonden hebben, met dank aan de Ierse premier voor zijn hulp. In normale tijden verloopt de Europese besluitvorming traag, daar is altijd kritiek op. Afgelopen jaar moesten we bijna 900 noodmaatregelen nemen. Nood betekent: snel! Dan bestaat het risico dat je iets over het hoofd ziet.»

– Is uw geloofwaardigheid aangetast?

VON DER LEYEN «Ik zit nu krap in het tweede jaar van mijn mandaat. Laten we de rekening van fouten en successen op het eind ervan opmaken.»

– De vaccinstrategie was aanvankelijk een succesverhaal voor de Commissie: u sleepte de vaccins binnen bij de onderhandelingen met farmaceuten. Nu worden ze niet geleverd. Ontaardt dit in een drama?

VON DER LEYEN «We starten nu met massavaccinatie in Europa, dat is nog niet eerder gedaan. We hebben in tien maanden een vaccin ontwikkeld, ook dat is nooit eerder gedaan. Wat de wetenschappers hebben gepresteerd, is echt miraculeus. Normaal duurt de ontwikkeling van een vaccin vijf tot tien jaar. We moesten afgelopen zomer een keuze maken uit ruim 160 verschillende vaccinaanbieders. En zie: de drie koplopers, BioNTech-Pfizer, Moderna en AstraZeneca, zitten in onze portefeuille van de zes fabrikanten waarmee de EU contracten afsloot. Net als Johnson & Johnson en Curevac die vanaf april gaan leveren. We hebben de juiste keuze gemaakt. Nu komt het aan op productie en leverantie. Eind december zijn we begonnen en eind dit kwartaal zijn er ruim 100 miljoen doses geleverd. In het tweede kwartaal komen daar zeker 300 miljoen doses bij, vermoedelijk fors meer. Het toont aan dat we op het goede pad zitten.»

– De kritiek is dat de EU te veel op de prijs onderhandelt, te weinig op de snelheid van leveranties.

VON DER LEYEN «De getallen spreken een ander verhaal. De EU heeft 2,7 miljard euro geïnvesteerd in de productiecapaciteit van de farmaceuten. Dat was niet voor de ontwikkeling van het vaccin, maar voor de productie. Om de flesjes te vullen vóór het vaccin zelfs was goedgekeurd, zodat bij het groene licht direct geleverd kon worden. Dat is veel geld en daarbovenop komt nog het enorme bedrag van de lidstaten voor de aankoop van de vaccins.

»Sommige landen buiten de EU zijn eerder met de levering gestart op basis van een noodprocedure. Wij, met steun van alle lidstaten, kozen voor een vaccin dat veilig en effectief is. We wilden daarom niet afdingen op de procedure voor de goedkeuring. Dat kostte ons 3 à 4 weken extra. Vaccineren betekent dat je een biologisch actieve substantie inspuit bij een gezond persoon. Dat is een grote verantwoordelijkheid.»

– Maar dit is een noodsituatie, elke dag sterven mensen door corona. Had de EU niet net als het Verenigd Koninkrijk minder op prijs en aansprakelijkheid moeten sturen, meer op vaccindoses?

VON DER LEYEN «De extra tijd die de EU nodig had zat in de goedkeuringsprocedure. Het Europees Geneesmiddelenbureau EMA, waarin alle lidstaten vertegenwoordigd zijn, doet zijn werk onafhankelijk. Zoals gezegd: daar zijn goede redenen voor.»

– U stond afgelopen week op voet van oorlog met AstraZeneca omdat het het bedrijf eerste kwartaal geen 120 miljoen vaccindoses zou leveren maar 31 miljoen. Nu zegt AstraZeneca 40 miljoen doses te leveren: is dat voldoende voor u?

VON DER LEYEN «Met AstraZeneca ligt het ergste nu wel achter ons, denk ik. Het bedrijf weet dat we heldere taal en duidelijkheid eisen. De kou lijkt uit de lucht, er is weer een normale werkrelatie. We verwachten dat AstraZeneca zijn beloften nakomt.»

– De topman van AstraZeneca zegt dat het Verenigd Koninkrijk voorrang krijgt.

VON DER LEYEN «In het contract dat het met de EU sloot, staat dat er geen sprake kan zijn van dergelijke voorrang. AstraZeneca produceert en verkoopt wereldwijd. Het is niet aan ons, hoe het zijn verplichtingen nakomt, als ze maar worden nagekomen. Wij willen onze vaccins, dat is inmiddels wel duidelijk lijkt me. Daarom hebben we vrijdag tot exportlicenties besloten: we willen precies weten hoeveel doses de farmaceuten in Europa produceren en waar die naartoe gaan.

»In totaal heeft de EU 2,3 miljard doses besteld bij zes fabrikanten. Veel meer dan nodig, omdat we ook vaccins willen voor onze buurlanden en arme landen. De productie is nu een enorme uitdaging. Ja, er zijn aanloopproblemen en ja, er ligt een hobbelig pad voor ons. Ik zie het als een marathon waarbij we pas de eerste kilometers hebben afgelegd. We hebben conditie nodig en stalen zenuwen, maar ik ben vol vertrouwen dat we de eindstreep halen.»

– U bent zelf arts: wat baart u vanuit medisch oogpunt het meeste zorgen?

VON DER LEYEN «De nieuwe varianten. Virussen muteren voortdurend dus we moeten op het ergste zijn voorbereid. Hierover heb ik afgelopen zondagmiddag overlegd met de CEO’s van de zes farmaceutische bedrijven, met wetenschappers en EMA. Tot nog toe lijken de vaccins effectief tegen nieuwe virusvarianten maar dat kan veranderen. We moeten dus meer onderzoek doen naar die varianten. De ontwikkeling van vaccins daarop afstemmen. We moeten snelle goedkeuringsprocedures met EMA vastleggen. En, het belangrijkste van alles: de productiecapaciteit uitbreiden. Dat we daar op het allerhoogste niveau met de farmaceuten over spreken, stemt mij optimistisch. De EU loopt hierin voorop.»

– Qua zelfreflectie: wat is er afgelopen maanden niet goed gegaan?

VON DER LEYEN «We maken elke dag fouten. We leren elke dag. Die coronapandemie is als een achtbaan. Maar ik ben ervan overtuigd dat we alleen gezamenlijk uit deze pandemie komen. Als elke lidstaat voor zich de markt was opgegaan, had de EU nu niet over vijf van de zes succesvolle vaccins kunnen beschikken.»

(VK)