‘Vroeger was boer zijn fysiek zwaar, vandaag is de mentale druk enorm’

Vanavond start op VIER het tweede seizoen van ‘Boerenjaar’. In de eerste jaargang werd een wel erg vrolijk beeld geëtaleerd van het leven zoals het vandaag op de boerderij is. In werkelijkheid kampen onze boeren met financiële kopzorgen, bodemkoersen voor voedselprijzen en wispelturige omstandigheden ten gevolge van de klimaatverandering. Humo trok de rubberlaarzen aan en ging landbouwers uithoren over droge zomers, veganisme en nichevarkens.

(Verschenen in Humo op 18 februari 2020)

MIEKE VERNIEST: ‘We hebben veel slapeloze nachten gehad en veel ruziegemaakt’

Er is geen boer die niet mankt, wil de volkswijsheid. Maar Mieke Verniest (38), de varkensboerin uit het Oost-Vlaamse Zwalm die de voorbije weken te zien was in 'Boerenjaar' op VIER, is nog nooit omvergestampt door één van haar zeugen. Voor we de stal binnengaan, geeft ze me een overall en een muts om mijn kleren en haar te beschermen tegen de stalgeur. Zodra ze de deur opent, doet een sterke ammoniaklucht me bijna van m'n stokje gaan. De zeugen bedelen om onze aandacht, tot één zeug met een ijselijke kreet de andere het zwijgen oplegt.

MIEKE VERNIEST «Zeugen zijn dramaqueens (lacht). Varkens zijn geen kuddedieren: de bazige zeugen eten als eerste, de andere pas later. Wie waar staat in de hiërarchie, is het onderwerp van grote ruzies.»

In de keuken toont Miekes echtgenoot Luc De Reu (39) me het litteken op zijn kin: dat heeft hij niet zo lang geleden overgehouden aan de trap van een paard. Enkele millimeters hoger en Luc was dood geweest, volgens de dokter. De boerenstiel is niet zonder risico's, maar de voorbije tien jaar zijn het de financiële kopzorgen die onze landbouwers de das omdoen.

HUMO Uit een recente studie van het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) blijkt dat 48 procent mentaal uitgeput is. Eén van de belangrijkste oorzaken is de financiële onzekerheid.

VERNIEST «We hebben onze varkenshouderij overgenomen in 2006, toen je nog een goede prijs kreeg voor het varkensvlees. Dat was onder meer te danken aan het WK voetbal in Duitsland, waar veel Bratwurst werd geserveerd. Maar al na de zomer zagen we de prijzen dalen. In 2008 was er de economische crisis, waardoor de veevoederprijzen stegen en de prijs van het vlees verder daalde. De jaren erna ging het alsmaar slechter, en er was ook de boycot van Rusland, dat geen varkensvlees meer wilde invoeren. Eind 2011, het jaar waarin onze jongste dochter werd geboren, stonden we zeven maanden achter met de betalingen aan onze leveranciers.»

HUMO Hoe groot was die schuld?

VERNIEST «200.000 euro. Maar eigenlijk was de put veel groter, want op het einde van dat jaar hebben we al ons spaargeld in het bedrijf gestoken.

»We zijn pas vorig jaar die schulden beginnen af te lossen: we hebben veel respijt gekregen van de leveranciers.»

HUMO Zoals veel varkensboeren, met als gevolg dat ze geen schulden leken te hebben voor de banken. Die bleven leningen verstrekken en porden de boeren aan om voor schaalvergroting te gaan. Daardoor hadden veel boeren te kampen met hoge bankschulden en alsmaar dalende prijzen.

VERNIEST (knikt) «De boer verarmde, terwijl niemand het zag.»

LUC DE REU «Als we even groot willen blijven en aan de jongste normen willen voldoen, dan moeten we onze stallen vernieuwen. De huidige dateren van begin jaren 70 en zijn versleten. Alleen al grotere kraamstallen zouden ons 600.000 euro kosten. Iedere ochtend denk ik: nee, we gaan dat níét doen.»

HUMO Veevoederbedrijven zoals Arvesta, een onderdeel van de Boerenbond, namen de voorbije jaren veel varkensboerderijen over in ruil voor de openstaande schulden. De boer mag er in loondienst blijven werken. Is dat ooit aan de orde geweest bij jullie?

VERNIEST «Ik wilde het absoluut niet zover laten komen. Aan de gevel van die boerderijen zie je het niet, maar eigenlijk is niets er nog van de boer, hij is er conciërge. Zelfstandige varkensboeren zijn intussen in de minderheid, maar ik wilde de baas blijven. Ik begrijp wel de collega's die zich hebben laten overnemen, want zo is de landbouwer: hij wil voortdoen, zelfs al moet hij zijn grond afstaan. Een boer is ook tevreden met 1 procent winst als 10 procent niet lukt. Meer zelfs, uit trots legt hij nog geld bij als het moet, zoals wij hebben gedaan.»

HUMO Hebben jullie sinds de overname in 2006 aan stoppen gedacht?

VERNIEST «Luc wel. ‘Nu is het gedaan,’ zei hij dan, ‘nu kan het echt niet meer.’ Dan begon ik te huilen: ‘Neen, mijn beesten... Ik kan het niet.’ We hebben veel slapeloze nachten gehad en veel ruziegemaakt.»

DE REU «Ik ben een boerenzoon, maar ik heb altijd gezegd dat ik géén boer zou worden. Ik heb vroeger als vrachtwagenchauffeur gewerkt.»

VERNIEST «Ik ben boerin in hart en nieren, ook al kom ik niet uit een boerenfamilie. Op mijn 17de deed ik een vakantiejob bij een grote varkenshouder. Ik mocht er voor de biggetjes zorgen en ik wist meteen: dit wil ik mijn hele leven doen. Toen ze een overnemer zochten voor deze boerderij, heb ik Luc kunnen overtuigen.»

DE REU «Maar door de lage prijzen voor het varkensvlees was onze aankoop ineens veel minder waard. Stoppen en de boerderij verkopen is wel nooit een optie geweest. Ze zou nog altijd meer waard zijn als we de stallen afbreken en als fermette aanbieden.»

VERNIEST «Een boer wóónt ook op zijn boerderij. Wie stopt met boeren, is zijn huis kwijt.

»Twee jaar geleden ben ik begonnen met de kweek van een ‘nichevarken’, de kruising van een Deense zeug en een Bretoense Duroc. Ik verkoop het vlees in mijn hoevewinkel en aan een aantal restaurants. Ik hou daar maandelijks 1.200 euro aan over. We staan nu voor de keuze: vijftig nichezeugen houden en die biggen zelf verkopen aan klanten, of honderdvijftig gewone zeugen houden en zwaar investeren in nieuwe stallen.»

HUMO Jij bent de laatste Schoonste Boerin van Vlaanderen: in 2017 kreeg je het lint omgehangen van toenmalig landbouwminister Joke Schauvliege. Waarom heb je aan die verkiezing meegedaan?

VERNIEST «Varkensboeren komen altijd negatief in het nieuws, en ik wilde laten zien dat ik goed voor mijn dieren zorg. Die verkiezing heeft mijn wereld verruimd, want veel boeren zien af van het isolement. Ze piekeren zich suf, maar ze hebben niemand met wie ze kunnen praten. Toen ik hier in Zwalm ben begonnen in 2006, heb ik mijn familie en collega’s in West-Vlaanderen achtergelaten en voelde ik me depressief. Maar iedere dag opstaan en voor mijn dieren zorgen hield me overeind. Als een zeug bevalt van veertien gezonde biggen, voel ik me nuttig. Ik zie het ook meteen als een dier zich niet goed voelt.»

HUMO Wat rest er van die dierenliefde als je je varkens op de vrachtwagen voor het slachthuis zet?

VERNIEST «Dan ben ik trots dat ik een gezond varken heb grootgebracht, en dat ik goed vlees heb geproduceerd. Toegegeven, dat de varkens in groep vertrekken, is wellicht minder confronterend dan wanneer ze één na één weggevoerd zouden worden.»

HUMO Animal Rights heeft in het slachthuis in Tielt opnames gemaakt van varkens die werden geschopt en geslagen.

VERNIEST «Voor mij waren die beelden extra pijnlijk: ik zorg goed voor mijn dieren, maar als het daar verkeerd loopt, krijgt de hele sector ervan langs. Soms worden beelden ook verkeerd begrepen. Als mensen op tv een zeug in een box zien, denken ze: dat dier zit opgesloten. Maar een zeug móét na de bevruchting drie weken in zo’n box blijven om te garanderen dat de vrucht kan innestelen: daar is het veel rustiger dan tussen andere zeugen. Bij een zeug in een kraamstal is het net zo: als ze in die box staat, kan ze haar biggen niet vertrappelen.»

HUMO Wat denk je van klimaatjongeren als Anuna De Wever en Greta Thunberg?

VERNIEST «Ik ben oprecht blij dat zoveel jongeren met het klimaat begaan zijn. Dankzij de klimaatmarsen zal de volgende generatie haar consumptiegedrag bijsturen. Sinds ons rampjaar 2011 zijn we zelf voortdurend op zoek naar duurzame oplossingen. We verbouwen ons veevoeder zoveel mogelijk zelf, we hebben geïnvesteerd in zonnepanelen en we hebben een regenput aangelegd. Zo kan ik mijn stallen reinigen met regenwater, en in de zomer kan ik er mijn dieren verkoeling mee schenken.

»We hebben onze ecologische voetafdruk verkleind uit financiële overwegingen, maar nu leven we duurzaam uit overtuiging. We gaan één na één met z'n vijven in hetzelfde badwater en ik zoek meubelen en kleren in de kringloopwinkel. Ik schaam me daar niet voor.»

HUMO De klimaatbeweging geeft jullie sector er stevig van langs: wie geen vlees meer eet, zou zijn CO2-uitstoot drastisch beperken.

VERNIEST «Ik ben er ook van overtuigd dat we steeds minder vlees zullen eten, net zoals ik zeker weet dat mensen vlees zullen blijven eten, maar dan liever een kwaliteitsvol stuk.»

HUMO Zijn we niet gewend geraakt aan spotgoedkope worsten uit de supermarkt?

VERNIEST «Ik kan me perfect inbeelden dat een moeder met drie kinderen voor de goedkoopste worst kiest. Ik kan haar toch niet veroordelen?»

HUMO Hoe kijken jullie naar de toekomst?

VERNIEST «Ik hoop dat we onze schulden over twee à drie jaar weggewerkt hebben. Daarna hoop ik van de kweek van mijn nichevarkens te kunnen leven. Voor de afzet van onze gewone varkens hebben we nu wel iets meer zekerheid: vroeger voerden we het vlees uit naar Duitsland en China en waren we afhankelijk van de wereldmarktprijs. Intussen hebben we een vaste afnemer in België, met wie we een vaste prijs hebben afgesproken. Als de markt onder druk komt te staan, moeten we wel weer onderhandelen, maar ik kan me niet voorstellen dat het nog eens zo slecht wordt als de voorbije jaren.»

DE REU (schudt het hoofd) «De prijs zal weer stijgen. We maken nu de allereerste stijging mee in de vijftien jaar dat we hier varkens kweken. In China is er schaarste door de Afrikaanse varkenspest: bijna de helft van de varkensstapel is er verdwenen en ze moeten varkensvlees uit Europa invoeren, waardoor de prijs van 1 euro naar 2 euro is gestegen.»

HUMO Merken jullie al iets van de klimaatverandering?

VERNIEST «De voorbije twee zomers zijn er door de hitte veel bevruchtingen mislukt bij de varkens. De biggen kampten ook met een maand groeiachterstand. En al twee jaar na elkaar halen we maar de helft van onze normale maïsopbrengst: door de hitte kwamen er geen kolven aan de maïs.»

DE REU «We moeten er niet flauw over doen: het klimaat wordt extremer en de boer voelt dat als eerste. En toch zijn er mensen die het probleem willen oplossen op de kap van de boeren. Intensieve landbouw is tegenwoordig des duivels, maar de mensen moeten wel blijven eten, hè.»

HUMO Voel je mee met de boze boeren in Nederland? Met hun tractoren hebben ze maandenlang betoogd tegen de strengere regels, én tegen het gebrek aan respect voor hun stiel.

VERNIEST «Ik begrijp hun frustratie, alleen weet ik niet of het iets zal uithalen. Het klopt dat er veel papierwerk bij komt kijken. Wij hebben het geluk dat we al onze mest kwijt kunnen op landbouwgronden in de buurt, maar ook daar moet je een pak papieren invullen. Luc reed eens met mest uit, toen hij werd omsingeld door de politie. Op iedere hoek van het stuk land stond een combi. Hij dacht dat hij iemand had doodgereden, maar ze wilden zijn mestpapieren zien. Die had hij niet bij zich, en dus kregen we een boete. Luc zei nog tegen hen: ‘Dit is geen rijdend kantoor, hè, dit is een mestkar.’ (lacht)»

ELS VANNESTE: ‘Koop kromme wortels’

‘Moeten toekijken hoe je oogst kapotgaat: iedere boer vindt dat verschrikkelijk.' Els Vanneste (45) kijkt vanuit haar keuken in Moerkerke uit over de polders waar ’s zomers haar koeien grazen en de tarwe ruist. Van opleiding is Els burgerlijk ingenieur. Na haar huwelijk met Stefaan Cocquyt, een landbouwer van de vijfde generatie, heeft ze een tijd buitenshuis gewerkt, maar ze is toch voltijds boerin geworden.

HUMO Toen jullie de boerderij overnamen van je schoonouders, was het een gemengd bedrijf van akkerbouw, melkkoeien en vleesvarkens. Maar met varkens kweken zijn jullie gestopt.

ELS VANNESTE «We waren te kwetsbaar geworden. Nochtans hebben we even overwogen om uit te breiden. De vergunningen waren in orde en de bank wilde ons een lening geven voor een nieuwe stal, maar we durfden het niet aan. In 2018 hebben we al onze vleesvarkens verkocht – een deel hebben we kunnen verkopen vóór de Afrikaanse varkenspest in België uitbrak, een deel erna, voor een nog lagere prijs. De markt is hier toen volledig ingestort.»

HUMO In plaats daarvan begonnen jullie aardappelen te telen, maar de zomer van 2018 was ongezien droog. Hoe zijn jullie die doorgekomen?

VANNESTE «We hebben toen níét geslapen, want we moesten onze akkers dag en nacht besproeien. Daardoor hadden we nog een redelijke opbrengst. In 2019 hoopten we dat het niet nodig zou zijn, maar het was wéér droog. Dan wacht je bang af, je pluist de weerberichten uit en houdt de grond in de gaten. Je maakt kosten, maar je hebt geen idee wat het zal opbrengen. Het enige wat je weet, is: als je niets doet, eindig je met niets.»

HUMO Je bent actief bij Ferm, voorheen het KVLV. Die 'boerinnenbond' ziet een nieuwe rol voor de boerin: het burn-outprobleem bespreekbaar maken bij boeren. Is het aan de boerin om de zwijgcultuur te doorbreken?

VANNESTE «Ze is altijd belangrijk geweest, maar vroeger was ze dat vooral achter de schermen. Vandaag hebben we ook meer kansen dan de boerinnen van twee generaties geleden, die grote gezinnen hadden. De boerin staat nu ook aan de schoolpoort, ze komt in de supermarkt... Ze staat méér in de wereld dan haar man. En vrouwen praten sneller over hun problemen, ja.

»De boerenstiel is altijd een kwestie van overleven geweest. Vroeger was het fysieke werk zwaarder, maar vandaag is de mentale druk enorm. Het is niet goed om je boerderij niet te verlaten. Wij moeten naar buiten durven te komen, want wij zien af van wat er tegenwoordig over ons wordt verteld.»

HUMO Heb je het nu over de recente affichecampagne van een veganistische vereniging op trams in Gent en Antwerpen? Op de affiches stond: ‘Melk is dodelijk... voor 150.000 Belgische kalfjes per jaar.’

VANNESTE «Bijvoorbeeld, ja. Ik heb respect voor veganisten, maar is het echt nodig om alle landbouwers in een slecht daglicht te stellen? De mannelijke kalfjes die hier worden geboren, worden níét afgemaakt, ze worden ergens anders naartoe gebracht, waar ze worden vetgemest tot slachtkalveren. Maar op sociale media klinken de slogans altijd luider.»

HUMO Er loopt online ook een campagne van de Boerenbond: 'Ik ben #boerentrots.' Ik zag een foto van jou met die slogan. Wat betekent 'boerentrots' voor jou?

VANNESTE «Dat ik voedsel produceer. Ik vind voor aardappelen en melk zorgen zinvol werk.»

HUMO Jullie verbouwen ook tarwe. Voedingsgoeroes als Pascale Naessens vinden brood en aardappelen, twee van je producten, slecht voor onze gezondheid. Voel je je bedreigd?

VANNESTE «Ik ben allergisch voor gluten, dus ik kan mijn eigen tarwe niet verdragen (lacht). Maar ik denk niet dat de Vlaming snel z'n aardappelen zal laten. Ik vind het veel spijtiger dat er zo weinig begrip is. Door de droogte zijn onze aardappelen kleiner. Vlak na een droge zomer snappen de mensen dat nog, maar nu moet ik opnieuw uitleggen waarom ze zo klein zijn. Als ik klanten hoor klagen, denk ik soms: misschien moet je zelf eens aardappelen proberen te telen om te zien hoe moeilijk het is (lacht).»

HUMO Sommige supermarkten verkopen nu 'gekke' appels en kromme wortels. Een stap in de goede richting?

VANNESTE «Maar waarom moeten die goedkoper zijn? Voor zo’n kromme wortel of kleine appel heeft de teler dezelfde inspanning geleverd.»

HUMO Jij hebt drie tieners in huis. Hebben zij meegelopen in de klimaatbetogingen?

VANNESTE «Nee, maar mijn zoon van 18 en dochter van 16 fietsen elke dag naar school. Mijn zoon heeft zes jaar lang dagelijks heen en terug naar Brugge gefietst, een rit van telkens meer dan een uur. Dat kan tellen als inspanning voor de planeet.»

HUMO Heb je niet zoveel sympathie voor de klimaatjongeren?

VANNESTE «Wij, boeren, hadden evengoed in die marsen kunnen meelopen, want de klimaatverandering heeft grote gevolgen voor ons inkomen. De CO2-uitstoot is de verantwoordelijkheid van iederéén, niet alleen van de landbouw. Véél boeren met een familiaal landbouwbedrijf willen zo duurzaam mogelijk produceren, maar ze kunnen de investeringen simpelweg niet aan.»

HUMO Er zijn steeds minder boeren, ook omdat ze geen opvolgers vinden bij hun kinderen. Hoe zit dat bij jou?

VANNESTE «Van mijn drie kinderen zullen er twee de boerderij al zeker niet overnemen. De wereld is nu eenmaal groter geworden.»

HUMO Je hebt binnenkort een meeting met landbouwminister Hilde Crevits. Welke oplossingen wil je haar voorleggen?

VANNESTE «Dé oplossing bestaat niet, maar ik vind wel dat voeding een minimumprijs moet hebben. Die is té goedkoop geworden. Na de oorlog mocht er nooit meer schaarste zijn, nooit meer honger. Daarop is de Europese landbouwpolitiek gebaseerd: uitbreiding werd gestimuleerd en dat heeft voor de boterberg en de melkplas gezorgd. Maar we moeten nu streven naar een ander landbouwmodel: naast grote bedrijven moet er ook plaats zijn voor kleine boerderijen die biologisch werken en dicht bij de klant staan. Er zijn wel steeds minder boeren, maar elke dag moeten er toch elf miljoen Belgen eten.»

MARC D'HOOGHE: ‘Bonen op het vliegtuig’

In het West-Vlaamse Moorslede werkt Marc D’Hooghe (60) op bioboerderij De Elzerij. Marc is vierdegeneratielandbouwer, maar ging in 2013 failliet als witloofteler. De wereldberoemde Belgische delicatesse werd zijn ondergang, maar Marc zag een herkansing in de biosector.

HUMO Zit de biologische landbouw in de lift? Bio-Planet, een onderdeel van de Colruyt Group, heeft als eerste Belgische supermarktketen biologische landbouwgronden gekocht.

MARC D'HOOGHE «Ik zie nog groeimarge voor de biologische landbouw, maar het zal altijd een niche blijven. Het is arbeidsintensiever en de producten kosten de consument meer. Niet iedereen is bereid die meerprijs te betalen. Ik ben al jaren actief bij het OCMW en heb daar genoeg mensen in schuldbemiddeling gezien. Maar ze hebben blijkbaar wel geld voor een iPhone: voeding is al lang geen prioriteit meer voor de meeste mensen.»

HUMO Je begon als kind eind jaren 60 te werken op de boerderij van je ouders. Vanaf wanneer begon het slecht te gaan?

D’HOOGHE «Toen ik 9 was, is mijn vader gestorven. Mijn moeder moest de boerderij alleen runnen, met de hulp van haar kinderen. Toen ik 10 was, voederde ik al dagelijks de koeien, en ik deed dat graag. Maar toen ik op mijn 18de voltijds op de boerderij ging werken, heb ik meteen de koeien weggedaan. We hadden te weinig grond om rendabel te zijn als zuivelbedrijf, en we zijn overgeschakeld op akkerbouw. Eerst teelden we suikerbieten en tarwe, in de jaren 80 kwam daar tabak bij, en later witloof. In 1985 heb ik de boerderij volledig overgenomen, en tot die tijd ging het best goed met de landbouw. Eerder had je wel al de boterberg en de melkplas gehad, maar van toen af waren er ook steeds meer overschotten van andere producten en daalden de prijzen alsmaar verder.»

HUMO Wat was je allerslechtste periode?

D’HOOGHE «Van 2007 tot 2009. Ik kreeg toen 30 à 40 cent per kilo witloof, terwijl de productie 70 cent kostte. Als je dan 500.000 kilo witloof per jaar oogst, boek je een verlies van 200.000 euro per jaar. Stoppen was de enige uitweg. In 2013 heb ik het faillissement aangevraagd.»

HUMO Veel boeren willen niet stoppen, uit trots. Voortdoen wordt onder landbouwers al generaties lang als een deugd gezien.

D’HOOGHE «Ze hopen dat de prijzen weer zullen stijgen. Die hebben altijd geschommeld, maar de markt is niet meer wat ze is geweest. Een vriend zei me dat het in Amerika normaal is om failliet te gaan, maar hier wordt het als een falen gezien. Zelf heb ik niet het gevoel dat ik heb gefaald: ik heb dat geld niet verbrast op café, ik heb het niet weggegooid... De markt zat gewoon tegen.

»In Frankrijk pleegt er dagelijks een boer zelfmoord. Ook dat is helaas ‘boerentrots’.»

HUMO Ook bij ons komt zelfmoord onder boeren voor, bevestigt de vzw Boeren op een Kruispunt, die boeren met problemen financieel en psychologisch begeleidt. Heb jij ooit met zwarte gedachten gekampt?

D’HOOGHE «Nee. Ik heb ergere dingen meegemaakt dan mijn faillissement. In 1995 heb ik mijn vrouw verloren. Ze was 34 en net gestopt met de borstvoeding van ons vierde kind toen ze kanker kreeg. Zeven maanden later is ze gestorven. Dan stort je wereld in, dan is er geen plan B. Aan mijn schulden kon ik wel iets doen: stoppen met boeren. Ik was mijn eigendom kwijt, maar ik had mijn vrijheid terug.

»Wat ook wel geholpen heeft, is dat ik altijd onder de mensen ben blijven komen. Ik ging vroeger voetballen en in onze ploeg zat er ook een werkloze, een dokter, een manager... Zo hoorde ik andere verhalen en besefte ik dat iederéén problemen heeft. Een boer moet leren praten over zichzelf, maar ook leren luisteren naar anderen.»

HUMO Intussen geven de leveranciers van veevoeder nog steeds uitstel van betaling aan onze boeren en pushen de banken nog steeds om voor schaalvergroting te kiezen, met bijbehorende zware leningen. Wat vind je van die adviezen?

D’HOOGHE «Ieder z’n business, hè. Geld moet rollen. Kun je die adviseurs ongelijk geven? Misschien wel. Ik heb destijds ook het advies gekregen om groter te gaan. Arbeid wordt steeds duurder. De oplossing is mechanisatie, maar je moet dan de schaal vergroten om rendabel te zijn. En zo begint het opbod.

»Je kunt ook kiezen voor kleinschaligheid. Na mijn faillissement had ik nog een loods van mijn moeder, daar ben ik machinaal ajuinen beginnen te pellen voor iemand. En op gepachte grond ben ik met de teelt van miniwitloof begonnen. Daarvoor vond ik een vaste afnemer, met een vaste prijs, wat me wat zekerheid bood. Daarnaast werk ik op dit biobedrijf en rijd ik met de tractor, als zelfstandige. Ik ben en blijf een landbouwer, ik wil vrijheid.»

HUMO Moet een landbouwer nu slimmer zijn dan vroeger? Moet hij tegelijk een ondernemer en een marketeer zijn die met sociale media overweg kan?

D'HOOGHE «Zeker weten. Maar bij ons in de familie waren het allemaal ondernemers, uitvinders ook.

»Vroeger deden boeren hun commerce op café. Had er iemand een varken geslacht, dan werd het daar verkocht. Vandaag zijn er bijna geen cafés meer en wordt alles per mail of telefoon geregeld. Dat heeft het isolement van de boer vergroot.»

HUMO Is het weer grilliger geworden dan vroeger?

D'HOOGHE «Ik herinner me een paar koude winters in de jaren 80, maar tegenwoordig wordt het inderdaad steeds warmer. Je krijgt daardoor ook meer ongedierte, bladluizen en zo.»

HUMO Zie je voedselschaarste terugkeren door de klimaatverandering?

D'HOOGHE «De boer is niet zo dom dat hij daarvoor geen oplossingen kan bedenken. Maar het wordt hier pas een probleem als er geen boeren meer zijn. Dan zullen we volledig afhankelijk worden van het buitenland.

»En iedereen is tegenwoordig tegen vliegen, maar bonen mogen bijvoorbeeld wel met het vliegtuig uit Afrika komen, want iedereen wil in de winter bonen eten.»

HUMO Is lokaal en seizoensgebonden eten de oplossing?

D'HOOGHE «Ja, maar dan moeten de mensen weer meer van de landbouw af weten. Ik denk dat er veel gebuisd zouden zijn als je in de stad vraagt wanneer het tomatenseizoen begint (lacht). Eén ding is zeker: de wereld zal altijd blijven draaien en doemdenken is nergens goed voor, maar de natuur heeft áltijd het laatste woord.»