Waarom de Franse jeugd almaar radicaliseert: 'Het is een kruitvat dat elk moment kan ontploffen'

De oorlog tussen Frankrijk en de Arabieren, die indertijd begon in Noord-Afrika, woedt vandaag nog steeds verder in de Franse banlieues. De Britse historicus Andrew Hussey schreef er het boek ‘De Franse intifada’ over.

'Er is een grote behoefte om wraak te nemen op de voormalige kolonisator'

Toen hij onlangs naar huis fietste, kwam Hussey (53) opeens midden in een gevecht tussen jongeren en de politie terecht. ‘Jongeren’ is het codewoord van de Franse media voor Arabische en zwarte jonge mannen uit de achterstandswijken rond de grote steden. ‘Eén van hen kwam op mij af met een schroevendraaier,’ vertelt Hussey in zijn kleine, met boeken volgestouwde werkkamer in Parijs. ‘Hij dacht kennelijk dat ik een agent was. ‘T’es qui toi?’ riep hij dreigend, ‘wie ben je?’ Ik ben hard weggereden en moet allerlei wielerrecords in mijn leeftijdscategorie hebben gebroken.’

Het was niet de eerste keer dat Hussey oog in oog stond met het onderwerp van zijn boek ‘De Franse intifada’, dat nu in het Nederlands is verschenen. Begin jaren 80 studeerde hij in Lyon toen daar de eerste grote rellen uitbraken in de banlieue. En in 2007 werd voor zijn ogen een winkelgalerij in het Gare du Nord afgebroken.

HUMO Wat is volgens u de reden van al dit geweld, dat we onlangs opnieuw in de voorsteden van Parijs hebben gezien?

Andrew Hussey «In Frankrijk worden rellen vrijwel altijd gezien als uitingen van sociale onvrede. Over het Gare du Nord bijvoorbeeld kon je de volgende dag in de kranten lezen dat er een volksoproer had plaatsgevonden naar aanleiding van de ruwe aanhouding van een jongen zonder kaartje. Maar dat was het natuurlijk niet. De relschoppers riepen: ‘Na’al abouk la France! Fuck Frankrijk!’ Met een Parijse traditie van opstandigheid had het niets te maken. Je kunt die rellen, maar ook de terreuraanslagen, niet los zien van de koloniale tijd van Frankrijk in Noord-Afrika. De geschiedenis heeft sporen nagelaten en is nog niet afgelopen. Er is een grote behoefte om wraak te nemen op de voormalige kolonisator.»

HUMO Algerije werd in 1962 onafhankelijk. Waarom zou de derde en vierde generatie nog steeds boos zijn op Frankrijk?

Hussey «Algerije was meer dan een kolonie: het was een deel van Frankrijk, het is van 1870 tot 1962 een departement geweest. Dat zorgde voor een familiegevoel, vandaar dat we ons eerder op het terrein van de psychoanalyse bevinden dan van de politiek. Het geweld en de vernederingen die ik in mijn boek beschrijf, worden nog steeds nauwelijks besproken. En dankzij Freud weten we dat alles wat verdrongen wordt, terugkomt in de ergste vorm.»

HUMO Arabische jongens in Frankrijk dwepen vaak met Algerije, maar ze blijken in veel gevallen weinig van de geschiedenis te weten.

Hussey «Het gebrek aan kennis is juist zo gevaarlijk bij jongens met een identiteitsprobleem; ze weten niet goed wie ze zijn, waar ze bij horen. Ik heb voor het boek de gevangenis van Fresnes bezocht, waar zoals in alle Franse gevangenissen een grote meerderheid moslim is. Het verleden wordt daar heel bewust gebruikt bij de werving van jihadisten. Radicalen maken gebruik van een moment van grote kwetsbaarheid bij jonge criminelen, namelijk het moment wanneer ze erachter komen dat de opsluiting een feit is – het moment waarop de deur in het slot valt en je tandpasta en zeep meekrijgt. Dan kan zelfs de meest stoere boef in huilen uitbarsten. En juist dan wordt ze verteld: je bent geen Fransman, maar Algerijn. Je bent geen Europeaan, maar moslim. Je zit hier omdat ze je niet moeten, omdat je bent uitgesloten, gediscrimineerd. Maar er is iets wat je kunt doen, je kunt een superheld worden van de islam. Zo werkt in het kort, radicalisering in de gevangenis.»

HUMO Volgens u spelen behalve de geschiedenis ook stedenbouwkundige missers een rol.

Hussey «In Frankrijk zie je vaak iets dat je territoriale apartheid kunt noemen: veel banlieues zijn fysiek en cultureel afgescheiden van de rest van het land, zozeer dat er sprake is van totaal verschillende werelden. In die naargeestige wijken, die snel en goedkoop zijn gebouwd, treedt vervreemding op; het is een kruitvat dat elk moment tot ontploffing kan komen. En daar komt nog eens het Franse universalisme bij: het streven van de staat om culturele verschillen op te heffen. Het wordt ervaren als een nieuwe beschavingsmissie, zoals de Fransen die in de koloniale gebieden ook hadden. Ik denk dat mensen heel heftig reageren op de ontkenning of de vernietiging van hun identiteit. In Groot-Brittannië worden verschillen geaccepteerd, in Frankrijk worden ze gezien als een bedreiging voor de eenheid van het land.»

HUMO Maar de Britse multiculturele aanpak beschermt ook niet tegen aanslagen. Dat is net weer duidelijk geworden.

Hussey «Dat is waar. De globale jihad is als het ware door alle West-Europese landen gedownload. De dader van de aanslag in Westminster heeft hetzelfde profiel als de terroristen van Franse bodem: het was iemand die niet wist waar hij thuishoorde, en een radicaal heeft hem ‘geholpen’ zijn authentieke zelf te vinden. Maar het islamitisch radicalisme neemt overal een lokale kleur aan, in Frankrijk ziet het er anders uit dan in Groot-Brittannië. Frankrijk is vaker en harder getroffen door aanslagen en de spanningen tussen autochtonen en moslims zijn in Frankrijk intenser.»

HUMO België en Nederland hebben geen koloniaal verleden in Noord-Afrika, en toch zijn er ook bij ons problemen met de integratie van grote groepen moslims. Is de islamitische cultuur dan niet de oorzaak van het probleem?

Hussey «Het ligt niet aan de islam. De islam van Noord-Afrika is tolerant, het is een heel andere islam dan het wahabisme, dat later is gekomen en waar we nu zoveel last van hebben. Het geweld in Frankrijk – de rellen en de terreur – wordt gevoed door specifieke Franse omstandigheden: de koloniale tijd, de Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog, de planologische miskleun van de banlieue en het Franse universalisme. Ik maakte het begin van de gewelddadigheden mee in Lyon, dat was in 1981. Wat ik toen zag, heeft zich verhard, alles werd alleen maar erger en dramatischer.»

undefined

'De jongeren in de banlieues dwepen met een Algerije dat niet bestaat. De aanhangers van het Front National doen hetzelfde met Frankrijk'

HUMO Is het dan allemaal de schuld van de Fransen?

Hussey «Dat beweer ik niet. Ik zou ook nooit zeggen dat Frankrijk een racistisch land is, zoals me ooit in een tv-interview met de BBC werd gevraagd: ‘Waarom is Frankrijk een racistisch land?’ wilde de interviewer weten. Een racistisch land heeft wetgeving gebaseerd op etnische principes. Frankrijk verkeert in een erg moeilijke positie. Denk aan de pieds noirs, de Fransen die in Algerije woonden. Die groep zag zichzelf niet als kolonisators, maar als Algerijnen. Zij moesten het land in 1962 binnen een paar dagen verlaten. Ook de geschiedenis van de pieds noirs en hun nakomelingen is nog niet afgelopen.»

HUMO Nadia Remadna, een moeder uit de banlieue, schrijft in een boek dat haar vier zoons Algerije ophemelen, het land dat zij is ontvlucht om als vrouw vrij te kunnen zijn. Zij schrijft: ‘Ze beseffen niet hoeveel geluk ze hebben dat ze in Frankrijk wonen.’

Hussey «Deze jongens zouden goed geschiedenisonderwijs moeten krijgen. Ik heb veel tijd doorgebracht in Noord-Afrika; de mensen daar vinden wat zich afspeelt in Frankrijk maar niks. Zij begrijpen niets van dat verlangen naar een land dat eigenlijk niet bestaat. Maar zo werkt het bij nationalisme: nationalisten fantaseren over iets dat niet bestaat of nooit heeft bestaan. In die zin zijn de zoons van die mevrouw geen haar beter dan de aanhangers van het Front National.»

HUMO Hoe bedoelt u dat?

Hussey «Ik maakte vorige week een documentaire voor de BBC over het Front National in Roubaix. De mensen vertelden daar: ‘Kijk eens, meneer. Dit gebied is door de Arabieren veroverd, hier wonen alleen nog maar Arabieren.’ Ik zag gewoon mensen die thee dronken en winkelden, maar zij hadden het over bezet gebied. Het is dezelfde taal, dezelfde fantasie over zuiverheid en puurheid die je aantreft bij islamisten.»

HUMO Willen ze dan niet gewoon zeggen: ‘Deze buurt is niet Frans meer en dat vinden wij vervelend?’

Hussey «Ik denk niet dat het onschuldig is. Het Front National staat voor een politiek van nostalgie. Vooroorlogse Franse fascisten hadden ook al een hekel aan volksvreemde elementen, dat nam toen de vorm aan van antisemitisme. Tegenwoordig gelooft het Front National nog steeds in dezelfde, in wezen fascistische ideologie.»

HUMO U gelooft niet dat het Front National met Marine Le Pen is veranderd?

Hussey «Nee, zij streeft naar orde in een ordeloze wereld. Ik ben een grote fan van George Orwell, die een onderscheid maakte tussen patriottisme en nationalisme. Patriottisme is de liefde voor wie je bent en waar je bent, niet per se waar je vandaan komt. Nationalisme is een abstractie, een uitvinding, een fantasie over orde en zuiverheid.»

HUMO Maar Le Pen noemt zichzelf constant een patriot.

Hussey «Zo probeert zij ons zand in de ogen te strooien, de voorgevel ziet er goed uit. Er zijn geen skinheads meer in de partij, niemand heeft het nog over l’Algérie française en Holocaustontkenners worden er uitgezet omdat die mensen een slechte indruk maken. Maar één keer binnen, merk je dat de kern van het gedachtegoed is gebleven. De nieuwe leden hebben dat niet in de gaten, ze weten vaak niet waar ze in terecht zijn gekomen. Niet iedereen in die partij is fout, maar het is wel een foute partij.»

undefined

Andrew Hussey, ‘De Franse intifada. De lange oorlog tussen Frankrijk en zijn Arabieren’, De Arbeiderspers