Waarom de zeldzame bijwerkingen van het Johnson & Johnson-vaccin geen grote verrassing zijn

De vaccins van AstraZeneca en Janssen hebben veel gemeen, maar dat verklaart nog niet waar de bijwerkingen precies vandaan komen. ‘Zolang we het mechanisme niet kennen, is het koffiedik kijken.’

Het coronavaccin van Janssen van Johnson & Johnson lijkt dezelfde bijwerkingen teweeg te brengen als dat van AstraZeneca. Ook over het Leidse vaccin komen meldingen binnen van ernstige trombose. Dat is niet heel verrassend: de twee vaccins lijken enorm op elkaar.

Zowel het vaccin van Janssen als dat van AstraZeneca gebruikt een verkoudheidsvirus om een stukje van de genetische code van het coronavirus op de plaats van bestemming te brengen. Als die code een lichaamscel van de gevaccineerde is binnengedrongen, wordt hij afgelezen en begint de cel eiwitten van het coronavirus te maken. Die eiwitten verschijnen aan de buitenkant van de cel – een spiercel bijvoorbeeld – waarna het immuunsysteem van de gastheer in actie komt. De afweer leert zo het coronavirus herkennen, zodat hij bij een echte infectie meteen paraat is.

De beide vaccins gebruiken daarvoor een zogeheten adenovirus. In beide gevallen is het virus genetisch bewerkt, zodat het zich niet kan vermenigvuldigen – en dus geen verkoudheid kan veroorzaken. Bij Janssen gaat het om een humaan adenovirus, AstraZeneca gebruikt een variant die onder chimpansees voorkomt.

Beide vaccins gebruiken ook de code voor het zogeheten spike-eiwit van het coronavirus. Met dit spike-eiwit verschaft het coronavirus zich toegang tot lichaamscellen.

‘We kennen het mechanisme niet’

Maar de grote overeenkomsten maken het nog niet vanzelfsprekend dat de vaccins dezelfde (ernstige) bijwerkingen geven. “We weten immers niet waardoor de vaccins deze bijwerkingen zouden kunnen geven”, zegt Anke Huckriede, hoogleraar vaccinologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Voor het AstraZenecavaccin is ze er wel van overtuigd dat het verband er is, maar: “We kennen het mechanisme niet”.

Vorige week concludeerde het Europese medicijnagentschap EMA dat er waarschijnlijk een verband was tussen het vaccin van AstraZeneca en de gevallen van ongewone trombose, een zeldzame combinatie van stollingsproblemen en een tekort aan bloedplaatjes. In de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk, waar het vaccin in totaal 34 miljoen keer was toegediend, waren 222 gevallen van deze combinatie gemeld, waarvan 169 in de hersenen. Vooral vrouwen jonger dan zestig jaar zijn erdoor getroffen. Achttien mensen zijn eraan overleden.

Auto-immuunreactie

Bij een deel van de gevallen waren antistoffen tegen bloedplaatjes aangetroffen. Dat duidt erop dat het in die gevallen om een auto-immuunreactie ging en wellicht het vaccin de afweer heeft geprikkeld. Maar hoe dat in zijn werk zou zijn gegaan, is niet duidelijk. Het zou aan het adenovirus kunnen liggen. Dat is weliswaar een gewoon verkoudheidsvirus waar iedereen van nature al vaak mee in aanraking komt, maar niet in de hoeveelheden die in het vaccin zitten.

Het zou ook met de code voor het spike-eiwit te maken kunnen hebben. Het coronavirus zelf kan immers ook trombose veroorzaken. Het vaccin van Pfizer levert ook zo’n code af – niet gekoppeld aan een virus, maar verpakt in een vetbolletje. Bij de inentingen met Pfizer is deze ernstige trombose in een heel enkel geval gezien. Niet vaker dan zonder vaccinaties. Zolang we het mechanisme niet kennen, is het koffiedik kijken, zegt Huckriede.

Nu meldt het Amerikaanse gezondheidsinstituut CDC samen met de medicijnautoriteit FDA dat bij het Janssen-vaccin in de VS zes gevallen van zulke trombose zijn geconstateerd, bij vrouwen tussen 18 en 48 jaar. Een van hen is overleden, een andere vrouw is in kritieke toestand opgenomen in het ziekenhuis.

Johnson & Johnson stelt voorlopig de uitrol van het vaccin in Europa uit. België zou vandaag een beslissing nemen over de reeds geleverde vaccins en ook het Europees Geneesmiddelenagentschap EMA komt waarschijnlijk vandaag met een advies.

(Trouw)