Waarom is de een veel sneller ziek dan de ander? En bestaat er echt iets als een superieur immuunsysteem?

Sommige mensen lijken zelden ziek te worden. Bestaat er zoiets als een superieur immuunsysteem, en welke invloed hebt u daar zelf op?

Ze nemen zelden ziekteverlof. Terwijl hun vrienden en collega’s koortsig in bed liggen, lijkt de griepepidemie hen niet te deren. Verkoudheden hebben op hen geen vat, zelfs niet als ze het bed delen met een snotterende partner die hen in het gezicht hoest. Iedereen kent wel iemand die nauwelijks ziek lijkt te worden, of daar op zijn minst geregeld over opschept. Maar bestaan mensen met een superieur immuunsysteem echt?

“Je zult mij niet horen beweren dat sommige mensen nooit ziek worden”, zegt immunoloog Leen Slaets (UHasselt). “Maar sommigen hebben wel een beter werkend immuunsysteem dan anderen.” Die verschillen zijn deels terug te voeren op onze genen, zij het voor een kleiner deel dan de meeste mensen wellicht denken. “Slechts 20 à 40 procent van de verschillen in immuniteit tussen mensen is door onze genen bepaald”, zegt Slaets.

Ons immuunsysteem zit ongelooflijk complex en ingenieus in elkaar. Ruim 500 genen en honderden verschillende types cellen zijn erbij betrokken. De finesses ervan zijn nog lang niet doorgrond. Genetische verschillen leiden doorgaans tot een lagere of hogere gevoeligheid voor bepaalde ziekteverwekkers, niet voor álle ziektekiemen tegelijk.

Volgens immunoloog Niels Hellings (UHasselt) is een deel van de erfelijke variatie te wijten aan verschillen in de zogenoemde MHC-moleculen. Die alarmeren onze T-cellen wanneer specifieke virussen het lichaam binnendringen. Voor elke indringer zijn de juiste alarmmoleculen nodig. “Sommige mensen zijn goed in het herkennen van bepaalde virussen, maar kunnen dat bij andere dan weer minder goed”, zegt Hellings.

De manier waarop ons lichaam met virussen en bacteriën afrekent is ook verschillend. Erfelijk bepaalde verschillen in de onderdelen van het immuunsysteem, kunnen de gevoeligheid voor een van beide beïnvloeden. “Sommige mensen zijn beter bestand tegen virussen, andere tegen bacteriën”, zegt immunoloog Geert Leroux-Roels (UZGent).

Naast die algemene variatie in het DNA, hebben ook zeldzamere genetische verschillen een impact. “Kleine afwijkingen in het DNA kunnen ervoor zorgen dat je slechter of net beter bestand bent tegen een specifieke ziekte”, zegt kinderimmunoloog Filomeen Haerynck (UZGent). Haerynck identificeerde samen met een internationaal team bijvoorbeeld al zeldzame genvarianten die ertoe bijdragen dat sommige kinderen ernstig ziek worden van een Covid-19-infectie, terwijl die bij de meesten mild verloopt.

Het omgekeerde kan ook. Momenteel onderzoeken Haerynck en haar collega’s zogenoemde ‘covidresistors’, die immuun lijken voor Covid-19. “Het zijn mensen die ondanks een hoge blootstelling aan het virus, en toen er nog geen vaccins waren, toch niet ziek werden”, zegt Haerynck. Een mogelijke verklaring daarvoor is dat ze over erg weinig receptoren beschikken waarop het coronavirus bindt, maar verder onderzoek moet uitwijzen wat hun geheim precies is.

Vrouwen zijn sportwagens

Er is nog een erfelijke factor die u niet in de hand hebt. Bent u een vrouw, dan hebt u een streepje voor, een verschil dat deels te wijten is aan het positieve effect van oestrogeen op het immuunsysteem. “Het immuunsysteem van vrouwen werkt doorgaans wat efficiënter”, zegt Slaets. “Met als gevolg dat ze infecties sneller uitschakelen.”

De ijver van het vrouwelijke immuunsysteem heeft ook een nadeel. Auto-immuunziektes, waarbij de afweer zich tegen het eigen lichaam keert, komen bij vrouwen vaker voor. “Het vrouwelijke immuunsysteem is als een sportwagen”, zegt Slaets. “Het trekt sneller op, maar als het uit de bocht gaat, zijn de gevolgen ernstiger.”

Of u over een bovengemiddeld goed of slecht immuunsysteem beschikt is moeilijk te zeggen. Volgens sommige studies maakt de gemiddelde volwassene twee à vier verkoudheden per jaar door. Maar dat soort cijfers zegt weinig, vindt Slaets. Sommige mensen worden nu eenmaal veel meer met ziekteverwekkers gebombardeerd dan anderen, bijvoorbeeld door hun jonge kinderen. “Dat je dan wat vaker ziek bent, betekent niet dat er iets met je scheelt.”

Wetenschappers zoeken al lang naar een manier om de kwaliteit van onze afweer te kunnen meten. Ze kijken daarvoor onder meer naar de verhouding tussen verschillende types T-cellen, zoals de T-helpercellen, die infecties detecteren en andere immuuncellen alarmeren, en T-killercellen, die geïnfecteerde cellen doden. De verhouding tussen beide blijkt volgens sommige studies een goede voorspeller voor hoe goed je lichaam op infecties reageert. “Vooral bij ouderen is het interessant zo’n risicoprofiel te kunnen opmaken”, zegt Slaets. “Maar een echt betrouwbare indicator is nog niet gevonden.”

Wat u zelf kunt doen

Naarmate we ouder worden, verzwakt ons immuunsysteem. Dat verklaart waarom ouderen minder antistoffen aanmaken na toediening van een vaccin, of ernstiger ziek worden door griep. Dat komt omdat de thymus – het orgaan dat nieuwe T-cellen produceert (en waarnaar die ‘T’ verwijst) – al vanaf ongeveer 18 jaar minder actief wordt.

De impact van levensstijl op dat proces is niet te onderschatten. “De immuunsystemen van mensen die samenleven gaan mettertijd op elkaar lijken”, zegt Slaets. “Vermoedelijk omdat ze niet alleen infecties maar ook leefgewoonten delen.”

Gezonde voeding draagt op verschillende manieren bij tot een goed werkend immuunsysteem. Om te beginnen omdat u zo overgewicht voorkomt. Vetweefsel kan stoffen produceren die ontstekingsreacties opwekken. “Zo zorgen overgewicht en obesitas ervoor dat het immuunsysteem constant wordt geprikkeld en vermoeid raakt”, zegt Hellings. “Ook groenten en fruit hebben een positieve invloed, al is het niet helemaal duidelijk aan welke bestanddelen dat precies ligt.”

Bij bewegen komen volgens Hellings stofjes uit de spieren vrij die de thymus langer in goede conditie houden en de T-cellen activeren. “Gezond eten en voldoende bewegen zijn de belangrijkste dingen die je kunt doen om niet alleen jezelf, maar ook je immuunsysteem fit te houden.”

(DM)